بررسی تحریم انتخابات دوره 21 مجلس شورای ملی

موضوع چالش روحانیت و حکومت در تاریخ معاصر ایران بحث دامنه‌داری است. در یکی دو سده اخیر با ارائه نظریاتی از سوی برخی فقها مبنی بر حضور دین و روحانیت در امور سیاسی و حکومتی، برخی مراجع تقلید و مجتهدان به اقتضای شرایط از این حق خود استفاده کرده و در امور سیایس ورود پیدا کردند. در خلال این چالش‌ها، برخی مواقع مراجع و علما با فراخوان افکار عمومی، توجه توده‌های مذهبی را به اهمیت یک واقعه جلب کرده و به مقابله با هیئت حاکمه، می‌پرداختند. در همین راستا در دوران پهلوی، به خصوص دوره پهلوی دوم، از این راه کار بسیاری موارد استفاده شد. تحریم رفراندوم انقلاب سفید در ششم بهمن 1341 و همچنین تحریم عید نوروز و بالاخره تحریم انتخابات دوره 21 مجلس شورای ملی از آن جمله‌اند. موضوع تحریم انتخابات مذکور تاکنون مورد توجه پژوهشکران قرار نگرفته است، این نوشتار درصدد بررسی زمینه‌ها و چگونگی آن و بالاخره پیامدهای این رویداد است.

انتخابات دوره بیست و یکم مجلس شورای ملی

با روی کار آمدن دولت اسد الله علم در تیر ماه 1341، نخستین مساله، برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی و بازگشایی آن بود. محمد رضا شاه پهلوی در آغاز تمایل چندانی به برگزاری انتخابات زود هنگام نداشت و در انتظار فرصتی برای انجام اصلاحات مورد نظر خود در زمان فقدان مجلس بود. به رغم بی نیازی شاه از وجود مجلس، وقایعی مانند انقلاب سفید، لزوم تصویب صوری لوایح و نیز کاهش انتقادات به فضای بسته سیاسی که بعد از سرکوبی قیام 15 خرداد به وجود آمده بود، موجب شد که دستور برگزاری انتخابات صادر شود. اسد الله علم بر اساس لایحه ای که قبلاً در هیات دولت تصویب کرده بود، قانون انتخابات را تغییر داده و چند اصل جدید به آن اضافه نموده بود. نخست وزیر با اینکه سعی داشت این انتخابات را در جوی کنترل شده و مطابق میل شاه برگزار کند اما در ظاهر تلاش می کرد با حضور زنان در صحنه سیاسی، چهره ای متفاوت تر و دموکراتیک تر از دیکر انتخابات به نمایش بگذارد.

مواضع علمای تهران نسبت به نهضت اسلامی

با برگزیده شدن تهران به عنوان پایتخت از آغاز حکومت سلسله قاجار، علما و روحانیون تهران علاوه بر مشارکت در تحولات سیاسی، به عنوان واسط میان مراجع تقلید شیعه با دولت و دربار ایران عمل می کردند. در رویدادهای پس از شهریور 1320 کسانی چون آیت الله کاشانی و سیدمحمد بهبهانی و تنی چند از روحانیون دیگر وارد عرصه سیاست شدند. اگر چه هر کدام از این روحانیون دارای کارنامه جداگانه ای هستند لیکن می توان مشترکاتی را در مشی سیاسی آنان جستجو کرد. به طور مثال، بیم از تسلط کمونیست ها موجب می شد روحانیون تهران از سیاست دربار و دولت ایران حمایت کلی به عمل آورند. با آغاز نهضت روحانیون از سال1341، جهت گیری اسلامی نهضت، روحانیون تهران را به خود جلب کرد و می توان چرخشی در مواضع آنان نسبت به حکومت را مورد شناسایی قرار داد. البته در تداوم نهضت، تمامی آن ها دارای مشی یکسانی نبودند. از آن جا که بررسی مواضع اقشار و طبقات مختلف در هر نهضت و انقلاب از مهمترین مباحث تاریخ به شمار می رود و با توجه به نقش تعیین کننده علما و روحانیون در تحولات سیاسی و اجتماعی معاصر کشورمان، در این پژوهش در خصوص چگونگی و چرایی مواضع علما و روحانیون تهران نسبت به نهضت اسلامی و میزان همگامی آنان با مشی سیاسی امام خمینی، کنکاش شده است.

بررسی نقش روحانیون در تحریم انتخابات مجلس بیست و یکم شورای ملی

تحریم انتخابات مجلس بیست و یکم شورای ملی توسط علما یکی از اقدامات تأثیرگذار بود که منجر به مرجعیت امام و عدم شرکت شمار زیادی از مردم در این انتخابات شد. از این رو با توجه به اهمیت این موضوع بسیاری از محققین هر یک با رویکردی متفاوت سعی در بررسی این واقعه تاریخی دارند. بنابراین این مقاله نیز به نوبه خود در صدد است به روند جریانات منجر به تحریم انتخابات، اقدامات روحانیون مبارز برای اشاعه ی مبارزه علیه تصمیمات رژیم و در نهایت نتایج حاصل از آن بپردازد. پژوهش صورت گرفته با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر شیوه کتابخانه ای، از منابع و ماخذ متعبر تاریخی از جمله اسناد چاپ شده، کتب و روزنامه بهره گرفته و سعی در برطرف نمودن ابهامات مطرح شده دارد.

سربازگیری طلاب علوم دینی در سال1342

رژیم شاه در راستای سیاست سرکوب روحانیت و جلوگیری از گسترش نفوذ آن ها در بین مردم، در تاریخ اول اردیبهشت 1342، فرمان اعزام روحانیون و طلاب به سربازی را صادر کرد تا شاید روند مبارزه¬ای را که امام شروع کرده بود متوقف کند. مأموران نیز اقدام به دستگیری روحانیون کردند و کارت تحصیلی آن ها را که از طرف وزارت فرهنگ صادرگردیده بود پاره کردند. به دنبال دستگیری افرادی مانند هاشمی رفسنجانی و اعزام آن ها به سربازی، امام در پیامی ضمن تشویق آن ها به پایداری و ثبات قدم، آن ها را مکلف به روشنگری در میان سربازان و درجه داران نمود و از آن ها خواست که خود را از نظر روحی و جسمی تقویت کنند. این پژوهش بر آن است که چگونگی نحوه سربازگیری طلاب و فعالیت های آنان در پادگان ها را بر اساس اسناد و خاطرات مورد بررسی قرار دهد.

تئوری حزب توده درباره اصلاحات ارضی

برنامه ی رژیم پهلوی در حل مسئله ی کشاورزی تحت عنوان اصلاحات ارضی؛ علی رغم طرفداران زیادی که از سوی درباریان داشت، گروه های مختلف اجتماعی با این برنامه مخالفت خود را نشان دادند. از جمله این گروه ها حزب توده بود. این حزب که از احزاب چشمگیر چپ در فاصله ی زمانی اجرای طرح اصلاحات ارضی بود؛ علاوه بر مخالفت با این برنامه؛ نظریه ی خود را داشت. به طوری که حزب توده این برنامه را در جهت توسعه ی روابط سرمایه داری در روستاها قلمداد می نمود. تئوری این حزب در زمینه ی مسئله ارضی، این بود که باید اراضی را ضمن خرید از مالکان بزرگ؛ بلاعوض به دهقانان واگذار کرد.

پیامدهای مثبت و منفی اجرای قانون اصلاحات ارضی در ایران

اصلاحات ارضی در بسیاری از کشورهای متناسب با ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن‌ها تحقق یافت از جمله کشورهای سرمایه‌داری غربی در روند تکامل سرمایه‌داری، دو راه را برگزیدند. کشورهایی نظیر فرانسه، انگلستان و امریکا به شیوه‌ی کلاسیک، انقلاب بورژوازی را تجربه نمودند و کشور‌هایی نظیر آلمان و ایتالیا در اروپا و ژاپن در آسیا به شیوه‌ی «انقلاب از بالا» گذر از فئودالیسم به سرمایه‌داری تجربه کردند. در واقع، در کشورهایی که به دلیل حاکمیت نظام سلطنتی، نهادها و ساختار مالکیت ارضی دست نخورده باقی مانده بود، برای تبدیل فئودالیسم به سرمایه‌داری این نظام‌ها، دست به تغییرات اجتماعی – اقتصادی بنیادین از بالا به پایین زدند. یعنی روش انقلاب از بالا را برگزیدند. در ایران نیز این تغییرات به دلیل ساختار سیاسی و اقتصادی نظام شاهنشاهی دیرینه‌ی حاکم بر ایران، تغییرات از بالا به پایین رقم خورد و شاه ایران خود تصمیم به انجام این تغییرات بنیادین گرفت. اما عوامل بین‌المللی بر روی این تحولات نیز تأثیر بسزایی داشت.

یادشان گرامی و همتشان مشکور

این نوشتار را تقدیم می کنیم به بازماندگان زلزله سال 1341 بوئین زهرا. زلزله ای که به یکباره جان حدود 20 هزار نفر را گرفت و رفت و نام خود را در فهرست مهیب ترین زلزله های قرن به ثبت رساند. حدود ساعت ۱۱ شامگاه ۱۰ شهریور ۱۳۴۱ بود که زمین‌لرزه‌ای با شدت 7،2 ریشتر هست و نیست دشت جنوبی قزوین را به هم ریخت و موجی از غم و اندوه را به سراسر کشور کشاند. آن روزها، ایران به تازگی داشت دم از مدرن شدن می زد. اما این مدرنیته نوپا و جوان، در مقابل مشیت قدرتمند الهی، خیلی ضعیف بود.

اصلاحات ارضی و تاثیر آن بر رشد گفتمان اسلام شیعی در ایران

اصلاحات ارضی و سیاست‌های مدرنیزاسیون شاه همواره تحت‌الشعاع عدم مشروعیت او بعد از کودتای سال 1332 قرار داشت و با استقبال چندانی مواجه نشد. سیاست‌های مدرن شاه، بدون درکی مناسب از بسترهای سنتی جامعه‌ی ایرانی صورت پذیرفت و آرزوی تاریخی ایرانیان برای تحقق گفتمان مدرن را ناکام نمود. عدم تحقق آمال تاریخی ایرانیان در تحقق گفتمان مدرن در جامعه‌ی سنتی ایران موجب رشد گفتمان نوینی گشت که متکی بر بازخوانی ادبیات شیعی و برداشتی مدرن و شاید التقاطی از سنت‌های دینی بود. اصلاحات ارضی و فروپاشی ساختار طبقاتی ایران، آغازی بر رشد گفتمان اسلامی در ایران بود.

نیمه‌ دوم؛ حق رأی و نمایندگی - حق رأی و نمایندگان زن در مجلس شورای ملی

تکاپوهای اجتماعی زنان ایران چه در دوران ماقبل تجدد و چه بعد از آن، همواره دچار آسیبهای جدی بوده است. هرچند مشروطیت بهره‌مند از حضور اجتماعی زنان بود اما نتایج قابل اعتنایی برای زنان نداشت. پس از آن در دوران رضاخان حقوق اساسی زن، براساس تجدد سطحی و فرمایشی، به حضوری ظاهری در اجتماع تقلیل یافت و در اواخر دوران پهلویها به ابزاری برای پرستیژبخشیدن به چهره بزک‌شده جامعه ایران تبدیل شد. حضور زن در مجالس قانونگذاری دوران پهلوی دوم نیز صرفا جنبه‌ای نمادین داشت و فاقد مولفه‌های یک تحول ریشه‌دار اجتماعی بود.