پایگاههای انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک؛ مسجد هدایت

رضا رضایی

مسجد هدایت از جمله خواستگاههای انقلاب اسلامی است که از همان روزهای نخستین نهضت اسلامی به عنوان یکی از کانونهای مبارزات انقلابی، مورد توجه ساواک رژیم شاه قرار گرفت و تا لحظه پیروزی انقلاب اسلامی، تحت فشار و مراقبت بود. این مسجد که در خیابان جمهوری اسلامی، شهر تهران واقع شده، با وجود پیشیه‌ای که به دوره قاجار بازمی‌گردد، تا پیش از شروع نهضت اسلامی، چندان مورد توجه نبود. اما وقتی آیت‌الله طالقانی در سال 1327 در آن استقرار یافت، احیا شد و کم‌کم با رفت‌وآمد فدائیان اسلام، توجه ساواک را به خود معطوف کرد و چنین شد که مسجد هدایت به یکی از پایگاه‌های انقلاب اسلامی تبدیل شد.
مرکز بررسی اسناد تاریخی، در دومین کتاب از سلسله کتابهایی که تحت عنوان «پایگاههای انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» منتشر نموده است، به مسجد هدایت پرداخته و حوادث انقلابی این مسجد را از دیدگاه اسناد ساواک بررسی کرده است. حجم اسناد مربوط به مسجد هدایت به حدی بالا بودند که مرکز بررسی اسناد تاریخی ناچار شد آنها را در دو جلد به چاپ برساند.
جلد اول به اسناد سالهای 1340 تا 1347 شمسی می‌پردازد و جلد دوم اسناد سالهای 1348 تا بهمن 1357 را بررسی می‌کند.
تمامی حوادث و جریانات مربوط به مسجد هدایت که از چشم ساواک پنهان نمانده بود، در این دو مجلد آورده شدند و سعی شده حتی‌الامکان از هرگونه ویرایش اسناد خودداری شود و فقط غلطهای فاحش در داخل قلاب تصحیح شده‌اند.
در ابتدای هر دو مجلد، سخن ناشر، راهنمائی‌ها و ظرافتهای مربوط به اسناد را در اختیار خواننده قرار می‌دهد و هر دو مجلّد دارای فهرست منابع و مآخذ و فهرست اعلامی از افراد و اماکن،‌ در صفحات پایانی خود هستند.
اسناد جلد اوّل اکثراً به نگرانی ساواک از رونق گرفتن مسجد هدایت اشاره می‌کنند و گزارش‌های دقیقی از حضور اعضای جبهه ملّی، فداییان اسلام و فعالیتهای آیت‌الله طالقانی در این مسجد ارائه می‌دهند. مخبرین ساواک رفته‌رفته هرچه به محرم سال 1342 نزدیک‌تر می‌شویم. دقیق‌تر می‌شوند و شرح وقایع 13 تا 15 خرداد را مو به مو برای ساواک ارسال می‌کنند.
آنطور که این اسناد نشان می‌دهند مأموران ساواک، حتی در جلسات وعظ و تفسیر قرآن هم شرکت می‌کردند و فهرستی از اسامی افراد شرکت کننده در این جلسات را برای مقامات بالا ارسال می‌کردند تا هیچ خللی در اطلاعات آنها وارد نشود. از شرکت‌کنندگان دائمی و شناخته شده مسجد هدایت می‌توان به آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله مکارم شیرازی مهندس مهدی بازرگان، شیخ جعفر شجونی، خلیل شالچی، دکتر جواد باهنر، احمد رضائی، محمدمهدی اندوهی، محمدصادق قاضی طباطبائی، سیدابراهیم موسوی،‌ محمد حنیف‌نژاد و... اشاره کرد.
در جلد دوّم می‌بینیم که با آغاز دهه 1350، حساسیت ساواک به روی مسجد هدایت بیشتر می‌شود. چرا که شرکت‌کنندگان جلسات مذهبی روزبه‌روز بیشتر و فعّالیت اعضای مسجد انقلابی‌تر می‌شود. طبق گفته مأموران ساواک، جلسات هفتگی مسجد حداقل دویست نفر شرکت‌کننده داشت و وعاظ و انقلابیون بیشتری برای سخنرانی به مسجد هدایت می‌رفتند. شهید رجایی، آیت‌الله خامنه‌ای، عباس شیبانی،‌ امامی کاشانی جزو افرادی هستند که نامشان به عنوان سخنران در این مسجد آمده است. کم‌کم با انتشار اعلامیه و تراکت و رنگ و روی انقلابی گرفتن سخنرانی‌ها،‌ ساواک مجبور به دخالت و تهدید فردی سخنرانان مسجد می‌شود. در مرحله بعد منزل این افراد نیز تحت بازرسی قرار می‌گیرد.
جلسات هفتگی مسجد هدایت مجالی بودند برای اقداماتی که به مذاق دولت شاه سازگار نبود. از جمله سخنرانی‌های چند صهیونیسم، کمک به مردم فلسطین از طریق جمع‌آوری فطریّه، کمک به زلزله‌زدگان خراسان و...
ساواک در ادامه سرکوب‌های خود،‌ در روز عید فطر سال 1350 آیت‌الله طالقانی را در منزلش زندانی و سپس به مدّت 2 سال به زابل تبعید می‌کند که شاید مسجد هدایت سرکوب شود و در ادامه اقدامات امنیتی خود تعدادی از دربهای مسجد را می‌بندد و دستور می‌دهد هیچگونه مراسم ختمی در مسجد هدایت برگزار نشود. سرانجام طبق اسناد این کتاب روز یکم آذر 1351 مسجد هدایت بسته می‌شود (سند 16486 /20 هـ 12 صفحه 463). پس از بازگشایی، پیش‌نمازی انتصابی از سوی حکومت برای مسجد انتخاب می‌شود که با استقبال چندانی روبرو نمی‌شود.
این مجموعه دو جلدی علاوه بر مطالب فوق، حاوی تصاویر جالبی از مسجد و افراد انقلابی شرکت‌کننده در فعالیتهای آن است که در انتهای کتابها به چاپ رسیده‌اند. جلد اوّل 574 صفحه دارد و جلد دوّم در550  صفحه تدوین شده است. این مجموعه برای اوّلین بار در سال 1388 به چاپ رسید.

 
تعداد بازدید: 4467