کتاب و نشریه
تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی از مرجعیت تا تبعید
عذرا اشرف نژاد
بررسی یک حادثه بزرگ تاریخی از طریق همصحبتی با شاهدان عینی، علاوه بر ایجاد حس قرابت با تاریخ، حادثه را زنده کرده و از دل سالهای دور به دیده امروز می‌کشد. چه بسیار اتفاق افتاده که خواننده پس از خواندن صفحاتی از یک کتاب تاریخی، دچار خستگی و دلزدگی گشته ولی ساعتها پای خاطرات یک جهانگرد و یا شاهد تاریخی نشسته و شوق دیدار بعدی را بر دل می‌پروراند. کتاب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی از مرجعیت امام خمینی تا تبعید که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده، با چنین زوایه دیدی نگاشته شده است.
کتاب فوق مجموعه‌ای است از خاطرات شاهدان عینی سالهای آغازین شکل‌گیری انقلاب اسلامی. مطلع حوادث آن سال‌ها رحلت آیت‌الله بروجردی در 1340 شمسی است و با تبعید امام خمینی در سال 1343 به ترکیه و سپس عراق پایان می‌یابد.
عبدالوهاب فراتی که در رأس گروهی از مصاحبه کنندگان، کتاب را تألیف کرده است، تلاش نموده تا بهترین افراد را جهت مصاحبه انتخاب کند و برای آشنایی بیشتر خواننده با مصاحبه شوندگان، اسامی و مختصر زندگی‌نامه آنها را در انتهای کتاب به ترتیب حروف الفبا آورده است که از میان آنها می‌توان به آیت‌الله محمد توسلی، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، آیت‌الله محمد یزدی، آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی و... اشاره کرد.
شیوه نگارش مؤلف، شیوه درخور توجّهی است. او تمامی طیفهای خوانندگان را در نظر گرفته است چه افرادی که اطلاعات تاریخی کم و بیشی از نهضت امام خمینی دارند و چه کسانی که بدون سابقه ذهنی کتاب را بدست می‌گیرند. فراتی در ابتدا نگاهی دارد به خود حادثه تاریخی تا ذهن خواننده را آماده کند و سپس خاطرات شاهدان و یا افراد دخیل در واقعه مزبور را روبروی خواننده قرار می‌دهد.
کتاب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در پنج فصل به ترتیب تاریخ نگاشته شده است. فصل اوّل به رحلت آیت‌الله بروجردی و مرجعیت امام خمینی می‌پردازد و فصل دوّم وقایعی که از اصلاحات ارضی تا الغای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از سر کشور گذشته‌اند را مرور می‌کند. خاطراتی که در این دو فصل مرور می‌شوند به خوبی نشان می‌دهد که شاه چه مقدماتی را برای اسلام‌زدایی و پیاده کردن افکار غربی خود در کشور تدارک دیده بود. مقدماتی که با تلاش برای انتقال مرجعیت شیعه از قم به نجف آغاز شد.
در فصل دوّم، یاران امام به بازگویی خاطرات خود از مخالفتهای آیت‌الله بروجردی با اصلاحات ارضی، دیدار امام با علی امینی در دیماه 1340، عوامل عزل امینی و دوران کابینه اسدالله علم می‌پردازند.
فصل سوّم کتاب با عنوان «از تحریم رفراندوم تا فاجعه مدرسه فیضیه» بیشتر بر روی حادثه فیضیه تمرکز دارد و البته دلیل این تمرکز خاطرات فراوانی است که یاران امام در بطن حوادث فیضیه به دل سپردند. آنها که در دل حادثه بودند، حوادث فیضیه را با تار و پود وجودشان حس کردند و فصل سوّم یکی از خواندنی‌ترین فصلهای این کتاب است. آنجا که پای خاطرات شاهدان عینی می‌نشینیم: «شیخ اسماعیل حبیبی را از طبقه دوّم به پائین پرت کردند که چشمانش و بدنش به شدت ضربه دید. آقای گلستانی را نیز پرت نمودند که دست و پایش را شکستند... من خودم مشاهده می‌کردم که عمامه‌های سیاه و سفید طلبه‌ها را با فندک آتش می‌زنند و مانند توپ آتش گرفته به سمت درختان فیضیه پرت می‌کردند...»
اینها گوشه‌هایی بودند از خاطرات عبدالمجید عبدالاحد که در میان ده‌ها خاطره دیگر این فصل گنجانده شدند.
فصل چهارم فصلی است که قیام 15 خرداد 1342 را همچون تصویری در مقابل خواننده قرار می‌دهد. در این فصل بزرگانی همچون آیت‌الله طاهری همدانی، حجت‌الاسلام والمسلمین مؤیدی، آیت‌الله گرامی، حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی نهاوندی، حجت‌الاسلام نظری حجت‌الاسلام جعفری همدانی و آیت‌الله صابری همدانی به بیان خاطرات خود از این قیام می‌پردازند و جزء به جزء قیام 15 خرداد، دستگیری امام و آزادی موقت ایشان را تعریف می‌کنند.
آخرین فصل کتاب در مورد لایحه کاپیتولاسیون و مخالفتهای امام و در نهایت تبعید وی به ترکیه بحث می‌کند در این فصل نویسنده تلاش کرده تا علاوه بر خاطرات مربوط به خود حوادث به حواشی آنها نیز بپردازد. او یک سر به میان مردم زده و از جوّ عمومی بوجود آمده پس از تبعید امام به ترکیه حکایت کرده و از سوی دیگر تأثیراتی که این حادثه بر روی حوادث بعدی گذاشته را به بحث کشیده است که خود نقطه قوتی برای کتاب است. کتب تاریخ شفاهی معمولاً به دلیل اینکه یک حادثه تاریخی را از زوایای مختلفی بررسی می‌کنند و خواننده را با یک لحن ثابت و یکنواخت نویسنده روبرو نمی‌کنند، می‌توانند دید دقیق‌تری از حوادث به مخاطب ارائه دهند. کتاب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی به خوبی این وظیفه را در شرح حوادث سالهای 1340 تا 1343 به جای آورده است.
کتاب در 212 صفحه برای اوّلین‌بار در سال 1379 به چاپ رسید و جدای از مطالب و مصاحبه‌ها، زندگی‌نامه سی تن از یاران امام را به صورت خلاصه در ضمائم خود جای داده است.
نویسنده در انتهاب کتاب فهرست اعلامی از افراد، شهرها و کتب و نشریات ذکر شده در کتاب تنظیم کرده است.
تعداد بازدید: 4783
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
