کتاب و نشریه
احیای کاپیتولاسیون و پیامدهای آن
رضا سامانی
بسیاری از تحلیل گران تاریخ انقلاب اسلامی معتقدند که تصویب لایحه کاپیتولاسیون نقطه عطف مهمی در نهضت امام خمینی بشمار می رود. زیرا از آن به بعد بود که امام خمینی نوک پیکان حملات خود را متوجه امریکا ساخت و به افشای وابستگی های رژیم شاه به امریکا و اسرائیل پرداخت.
تا کنون کتابهای زیادی درباره انقلاب اسلامی ایران و روند کلی نهضت امام خمینی نگاشته شده اند و جریان احیای کاپیتولاسیون را به عنوان قطعه ای از پازل انقلاب مورد بررسی قرار داده اند، ولی کتابهایی که صرفا به لایحه کاپیتولاسیون پرداخته باشند، درصد پائینی را تشکیل می دهند.
کتاب « احیای کاپیتولاسیون و پیامدهای آن»، تالیف مسعود اسداللهی، همانطور که از عنوان آن پیداست، از جمله کتابهایی است که صرفا به این بحران تاریخی و عواقب آن پرداخته است. کتاب در سه فصل تنظیم شده است و در انتها نیز فهرستی از نامها و اماکن و همچنین فهرستی از منابع به کار رفته ضمیمه شده اند. نویسنده ابتدا در مقدمه کتاب، مروری اجمالی دارد بر تاریخچه حضور مستشاران نظامی خارجی، خصوصا نظامیان امریکایی در ایران. اسداللهی ابتدا به اوایل دوره قاجاریه باز می گردد و به اولین گروه مستشار نظامی ارسال شده از سوی ناپلئون اشاره می کند. جنگ جهانی دوم، مقصد بعدی نویسنده برای رصد مستشاران نظامی خارجی در ایران است. از اینجا به بعد، تمرکز قلم بر روی مستشاران امریکایی است. اسداللهی از استخدام مستشاران امریکایی در سال 1320 شمسی در ایران می نویسد و هیئت های امریکایی ارسالی به ایران را کالبد شکافی می کند. در انتهای مقدمه نیز، ارگانهایی که نیروهای مستشار امریکایی را به به خدمت گرفته بودند، به خواننده معرفی می گردند.
پس از این مقدمه اجمالی، فصل اول با عنوان تاریخچه کاپیتولاسیون آغاز می گردد. مطلع این فصل مقدمه ایست که معنای لغوی واژه کاپیتولاسیون را به خواننده ارائه می دهد. با این مقدمه، نویسنده پا را فراتر می گذارد و به معرفی تاریچه کاپیتولاسیون در جهان می پردازد. آنگاه بر روی ایران متمرکز می شود. این روند تمرکز از کل به جزء، در نهایت به جریان الغای کاپیتولاسیون در ایران در سال 1307 شمسی ختم می شود.
اما فصل دوم مروری است بر جریانات مربوط به احیای قانون کاپیتولاسیون در دوران محمدرضا شاه پهلوی. پایان جنگ جهانی دوم و تشکیل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سال 1949 میلادی و ادامه حضور نیروهای نظامی امریکایی در خارج قاره امریکا، جرقه اول احیای کاپیتولاسیون در ایران بود. امریکا در سال 1959 میلادی، مصادف با 1337 شمسی، فشار خود برای مصونیت مستشارانش در ایران را آغاز کرد. مراودات دولت جان اف. کندی با دولت امینی و دولت اسدالله علم، و مراودات دولت لیندون جانسون با دولت حسنعلی منصور که در نهایت منجر به تصویب کاپیتولاسیون در سال 1343 در مجلس سنا شد، همگی در این فصل به تفصیل شرح داده شده اند. در کنار این موارد، مذاکرات مجلس سنا و مجلس شورای ملی در این جریانات نیز تشریح شده اند.
در فصل سوم، پیامدهای احیای کاپیتولاسیون در سه بخش بررسی و موشکافی شده اند. بخش اول پیامدهای سیاسی و حقوقی تصویب کاپیتولاسیون را شرح می دهد. اخراج نمایندگان مخالف کاپیتولاسیون از حزب ایران نوین و موضع گیری شاه در مقابل آنان، تبعید امام خمینی در پی مخالفتهای پی گیرانه با کاپیتولاسیون، گسترش تدریجی حیطه ها و حاشیه های لایحه کاپیتولاسیون، موضع گیری شوروی و کمونیستها در قبلا تصویب این لایحه، ترور ناموفق شاه، شهادت حاج سید مصطفی خمینی و تصویب کنوانسیون وین در سنای امریکا از جمله موضوعاتی هستند که در این بخش به آنها پرداخته شده است. بخش اول با انتقال امام خمینی از ترکیه به عراق پایان می یابد.
بخش دوم به تاثیر کاپیتولاسیون بر رفتار مستشاران امریکایی اشاره دارد و سخن خود را از تشکیل دادگاههای نظامی امریکا در ایران آغاز می کند. فساد اخلاقی و فرهنگی مستشاران امریکایی و عواقب حقوقی و مردمی این مشکل در ایران و بررسی وضعیت مستشاران امریکایی در اصفهان، مطالب بعدی این بخش را تشکیل می دهند. همچنین اشاره ای هم به اعتیاد به مواد مخدر مستشاران می شود و سپس سخن از جاسوسی آنها برای شوروی به میان می آید. بحث بعدی درباره تسری این مصونیتهای سیاسی به مستشاران انگلیسی و دیگر مستشاران خارجی است. پایان بخش مطالب این بخش، مستنداتی هستند درباره حملات مسلحانه انجام شده به مستشاران امریکایی.
در بخش سوم، صحبت از الغای کاپیتولاسیون سه ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به میان می آید. اعلام عمومی لغو کاپیتولاسیون در رادیوی سراسری و واکنش سفرای وقت امریکا و سایروس ونس وزیر خارجه وقت امریکا از مطالب خواندنی این بخش هستند.
کتاب « احیای کاپیتولاسیون و پیامدهای آن» برای اولین بار در تابستان 1373 توسط مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شد. کتاب 184 صفحه دارد و فاقد هرگونه تصویری است.
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
