نهضت امام خمینی و مطبوعات رژیم شاه (1341 - 1357)

رضا سامانی

مطبوعات رژیم شاه، در تمام دوران مبارزه نهضت امام خمینی، همواره با کارشکنی های خاص خود سعی در مخدوش کردن و یا کمرنگ کردن حرکات انقلابی نهضت داشتند. انعکاس معکوس اخبار، لاپوشانی، سانسورهای سنگین، تقبیح و تمسخر، از جمله حربه های مطبوعات رژیم پهلوی در مقابل قیامهای مردمی بودند. در سالهای پس از کودتای 28 مرداد 1332، با حذف کامل مطبوعات مستقل، میدان به دست نشریات دولتی افتاد تا آنها به تریبون فرهنگی و اطلاع رسانی شاه تبدیل شوند و آنطور رفتار کنند که او می خواهد. این رفتار مطبوعات در تمام مراحل نهضت اسلامی ادامه داشت تا اینکه کم کم برخی از آنها نسبت به نهضت امام حساس شده و اخبار آن را منعکس کردند و در مراحل نهایی انقلاب اسلامی، مطبوعات مغلوب آن گشته و در مسیر همنوایی با انقلاب قدم برداشتند.

مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در پژوهشی که در چهار فصل و یک نتیجه گیری سازماندهی شده است، به بررسی چگونگی مواجهه مطبوعات با نهضت امام خمینی در سالاهای 1341 تا 1357 پرداخته است و با رویکردی تاریخی، روند تغییر برخورد نهضت مطبوعات نسبت به نهضت امام خمینی را بررسی کرده است.
این کتاب که به قلم طهمورث قاسمی نگاشته شده است، در برگیرنده تمامی روزنامه ها، هفته نامه ها، گاهنامه ها، ماهنامه ها و فصلنامه هایی است که نگرش رسمی رژیم را بازتاب داده اند. البته نگارنده، گاه و بیگاه، ناگزیر گشته تا برخی از واکنشهای مطبوعاتی هواداران نهضت امام خمینی که به صورت شبنامه ها، روزنامه های مخفی و داخلی انتشار می یافت را، به منظور ایضاح بیشتر مطلب بررسی کند. روزنامه های صدای مردم و بعثت از جمله آنها هستند.
نگارنده با همین دید، در ابتدا بررسی اجمالی مطبوعات در دوران پهلوی اول و دوم را در دستور کار خود قرار داده و فصل اول کتاب را به این مهم اختصاص داده است. در این فصل مطبوعات دوره رضا خان در سه دوره بررسی می شوند. دوره وزارت جنگ، دوره نخست وزیری و دوره سلطنت. مطبوعات دوره پهلوی دوم هم در دو فصل بررسی شده اند: از شهریور 1320 تا مرداد 1332 و از مرداد 1332 تا پیروزی انقلاب اسلامی. در این بررسی اجمالی،شاخصه های مطبوعات ایران از سال های 1342 تا آغاز نیمه دوم دهه 1350 اینگونه توصیف شده اند: یکدستی و همسویی مدیران، تسلط بی رقیب ساواک بر آنها، تشدید همه جانبه سانسور، رواج بی حد و حصر چاپلوسی، افول مطالب انتقادی، پرداختن به مسائل کم اهمیت و رونق جو روزنامه نگاری
فصل دوم با موضوع«رویکرد مطبوعات به امام در آغاز حرکت»، قلم خود را بر روی تقابل مطبوعات با نهضت نوپای امام خمینی در دهه 1340 متمرکز کرده است. در ابتدای این فصل، نویسنده نگاهی دارد به زمینه های قیام پانزدهم خرداد 1342 و آنگاه، رویکرد مطبوعات پس از قیام پانزدهم خرداد را بررسی می کند. از نظر او، مطبوعات با دو رویکرد ابزاری و تخریبی، نهایت تلاش خود را برای منفور جلوه دادن قیام 15 خرداد در میان مردم اانجام دادند. یعنی هم با استفاده ابزاری از روحانیون دست نشانده و هم با استفاده از تعابیری همچون ارتجاع سیاه، ارتجاع سیاه و سرخ، آشوب طلب، مخالف آزادی زنان، مخالف پیشرفت و ترقی مملکت و آلت دست بیگانه سعی در تخریب چهره نهضت امام خمینی داشتند. بررسی مواضع مطبوعات در برابر لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی، قسمت پایانی این فصل را تشکیل می دهد
در فصل سوم نگاهی می اندازیم به وضعیت مطبوعات در دهه پنجاه و رویکرد آنها به نهضت امام خمینی. در این دوره نیز کماکان همان رویکرد مخالف و تخریبی قبلی ادامه داشت. نیمه اول دهه 1350 ساکت ترین دوره فعالیت مطبوعات بود. در این فصل ابتدا به جریان اخراج ایرانیان از عراق و اعتراض امام خمینی نسبت به این عمل اشاره دارد و سپس از سو استفاده های رژیم و مطبوعات از این جریان صحبت می کند. مطبوعات و قیام نوزدهم دیماه و نگاه مطبوعات به قیام 29 بهمن ماه تبریز، عناوین بعدی این فصل را تشکیل می دهند.
در فصل آخر، بررسی مطبوعات از فروردین سال 1357 تا پیروزی انقلاب اسلامی، به ما نشان می دهد که چگونه کم کم مطبوعات در این دوره تغییر تاکتیک می دهند و به طرفداری از نهضت امام خمینی قلم می زنند.این همراهی با اعتصاب شصت و دو روزه مطبوعات از 15 آبان 1357 علنی می شود. مطبوعات از زمان نخست وزیری بختیار به بعد دیگر به جای تبلیغ به نفع دولت، تبدیل به تریبون انقلاب شده بودند.
در نتیجه گیری این کتاب، این سه دوره مخالفت، شکاف در میان مطبوعات و دوره همراهی اجمالا بررسی می گردند.
فهرست منابع کتاب شامل کتب، مقالات و نشریات می شود. در انتهای کتاب هم فهرست اعلام و تصاویر اسناد به چاپ رسیده اند. کتاب نهضت امام خمینی و مطبوعات رژیم شاه (1341 - 1357) یکصد و نود و شش صفحه دارد و در بهار 1381 توسط انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی راهی بازار شده است.

 
تعداد بازدید: 4983