کتاب و نشریه

ایدئولوژی انقلاب ایران

مهرنوش کاظمی


« ایدئولوژی انقلاب ایران» عنوان کتابی است که پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی با هدف بررسی نقش اسلام شیعی در مقام ایدئولوژی مسلط بسیج مردمی در انقلاب اسلامی ایران و برطرف کردن کاستیهای موجود در ادبیات مربوط به این حوزه به قلم دکتر حمیدرضا اخوان مفرد در 1381ش با 344 صفحه به چاپ رسانده است.

اخوان مفرد در این پژوهش تلاش کرده با استفاده از متون و منابع علمی متعدد، رویکردهای جدید و متنوع را در تبیین و تحلیل ایدئولوژی انقلاب اسلامی مطرح کند، همچنین نظریه های علمی را بر واقعیتهای جامعه و تاریخ ایران تطبیق داده، برخی پرسشهای مغفول از سوی سایر محققان را پاسخ دهد. نقطه تمرکز این پژوهش بررسی علل برتری و چگونگی تشیع مکتبی در بسیج مردمی- که منجر به انقلاب اسلامی ایران شد- است و نیز تحلیل جامعه ایران از بعد زمان و مکان از سال 1340ش تا پیروزی انقلاب می باشد. این کتاب پس از پیشگفتار ناشر و نویسنده و همچنین مقدمه دارای هفت فصل می باشد.

فصل اول با عنوان« روایت انقلاب ایران از آغاز تا پیروزی » به وقایع دهه 50 به ویژه روزهای پایانی حکومت پهلوی میپردازد.

فصل دوم « بررسی آثار و ادبیات انقلاب اسلامی» منابع مختلفی را معرفی و ناآرامیهای دهه های 40و50 را در این منابع بررسی کرده و در آخر نیز کاستیهای این منابع را جمع بندی نموده است.

اخوان در فصل سوم ایدئولوژی، کارکرد و جایگاه آن در نظریه های انقلاب را بررسی می کند

در فصل چهارم نیز به بررسی مفهوم شیعه و تاریخ سیاسی شیعه و تشیع و روحانیت شیعه و سیاست در ایران می پردازد. در این فصل آمده است که:

« در اوایل دهه 1340، با تحولاتی که به وقوع پیوست روحانیونی که در رأس آنان آیت الله خمینی قرار داشت به سیاستهای محمدرضا پهلوی به چشم حمله ای سراسری علیه نهادهای سنتی و اجتماعی جامعه نگاه کردند و در مقابل آن واکنش نشان دادند. مخالفت ایشان با حکومت صرفا به خاطر از دست دادن برخی از امتیازات نبود بلکه در راستای بقای اصول و ارزشها بود که رفته رفته، مخالفتشان را با حکومت به جدالی برای مرگ و زندگی تبدیل کرد.

 اسکاچپل در همین رابطه می نویسد:

«طی دهه های 70-1960 (50-1340) شاه از قدرت دولت و برنامه های نوسازی برای حمله به روحانیون شیعه استفاده کرد. اصلاحات ارضی، عقیدتی، حقوقی، رفاهی و.. به کار ویژه های اجتماعی مهم سنتی علما لطمه وارد نمود. همچنین ارتباط با اسرائیل و واگذاری امتیاز کاپیتولاسیون به امریکا به نارضایتی روحانیون دامن زد و به شکل گیری مخالفت آن به رهبری آیت الله خمینی انجامید.»

فصل پنجم عوامل موثر در برداشت مکتبی از تشیع و رواج و تسری آن را برشمرده و اشاره میدارد که: « در تاریخ ایران، نهاد مرجعیت بیشتر به مسائل مذهبی صرف پرداخته است. بیشتر علمای شیعی و مجتهدین در تاریخ گذشته یا از سیاست منزوی بودند یا دست کم با نظام سلطنتی مخالفتی نداشتند. از سال 1340 ش، با مطرح شدن آیت الله خمینی در مقام مجتهد برجسته ای که بیش از سایرین به مسائل سیاسی اجتماعی توجه داشت، رفته رفته سیاسی شدن نهاد مرجعیت و مخالفت آن را با نظام سلطنتی شاهد هستیم.»

«امام خمینی در چندین سخنرانی تند، از اواخر دی 1341 تا خرداد 1342 در مدرسه فیضیه قم علیه انقلاب سفید شاه موضع گرفت و شاه را به تخلف از اصول اسلام و قانون اساسی مورد حمله قرار داد که این نقطه عطفی درتاریخ موضع گیری علما نسبت به حکومت و در رأس آن باور شاه به حساب می آید، روز دوم فروردین پس از سخنرانی امام خمینی، ارتش به فیضیه حمله کرد و در این جریان، تعدادی از طلبه ها کشته و مجروح شدند. درپی این کشتار، امام سخنرانی بسیار شدیدتری را ارائه کرد و در آن شاه را یزید زمان معرفی نمود و تهدید کرد که در صورت ادامه فعالیتهای ضد اسلامی شاه، از مردم می خواهد تا او را از مملکت بیرون کند.»

«امام خمینی پس از وقایع 15 خرداد و تبعید به ترکیه و سپس عراق، در حوزه علمیه نجف به تدریس پرداخت و در عین حال به سخنرانیها و مواضع حکومتی خود و انتقاد از سیاستهای رژیم ادامه می داد و در موارد مختلف، به خط مشی ضد اسلامی حکومت شاه اعتراض میکرد. و طرفداران خود و مومنین را به سرنگونی رژیم پهلوی تشویق می نمود.»

«یکی از اقدامات آیت الله خمینی این بود که با طرح شعار هر روز عاشورا و هر مکان کربلا مومنین را تشویق کرد که می توان در هر زمان از جمله عصر حاضر به ندای هل من ناصر حسین بن علی پاسخ داد و راه آن را نیز در مبارزه با حکومت یزید زمان معرفی کرد ایشان در سخنرانی عصر عاشورا 1342 ش به روشنی حمله به مدرسه فیضیه را با وقایع روز عاشورا و رفتار دستگاه یزید با زنان و کودکان مقایسه کرد و گفت دستگاه جبار ایران که با علمای اسلام سرجنگ دارد با قرآن... مدرسه فیضیه... و طلاب علوم دینی همان را کرد که یزید با زنان و کودکان امام حسین(ع) و یارانش، زیرا رژیم پهلوی به مانند بنی امیه با اسلام سرجنگ دارد.»

«از ویژگیهای دوره پانزده ساله از خرداد 1342 تا انقلاب، ظهور گروههای مذهبی روشنفکر با ارائه تفسیرهای نوین از مضامین مذهبی است.»

در فصل ششم عوامل موثر در هژمونیک شدن اسلام شیعی در فرایند انقلاب مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است «سلطه امپریالیسم یکی از انتقادهای امام، درباره سلطه خارجی بر ایران بود که همواره در صحبت از شرایط موجود ایران به آن اشاره می کرد و این انتقاد به سلطه امپریالسم از اوایل دهه 1340ش، هنگام دادن حقوق کاپیتولاسیون به امریکا، رساتر به گوش می رسد. امام معتقد بود شاه، ایران را به مثابه مستعمره رسمی امریکا در آورده و با دشمنان اسلام از جمله اسرائیل صمیمانه ترین روابط را برقرار کرده است.»

فصل هفتم که فصل پایانی کتاب می باشد شرایط عینی موثر در پذیرش عمومی ایدئولوژی تشیع در فرایند انقلاب را برمی شمرد و اذعان میدارد حکومت ایران، برنامه گسترده اصلاحات و نوسازی خود را در اوایل دهه 1340 اجرا کرد. بطوریکه میزان درامد نفت در سال 1342ش، 555 میلیون دلار بود، ولی با این حال همه طبقات اجتماعی، اقدامات رژیم را از سال 1341 به بعد رد می کردند. کشاورزان، مهاجران روستایی، صنعتگران، صاحبان صنایع کوچک، کاسبهای بازار و حتی طبقه ثروتنمند، هریک به دلایلی از دولت ناراضی بودند. بدین ترتیب، دولت از نداشتن پایگاه اجتماعی در میان طبقات به شدت رنج می برد.

«شاه تلاش میکرد تا مشروعیت خود را بر پایه سلطنت 2500 ساله، نمایش قدرت، نوسازی و ترقی و کارآیی حکومت و برنامه های اصلاح طلبانه توضیح دهد اما مخالفان این موارد را زیر سئوال بردند. آیت الله خمینی در سخنرانیهای خود در سال 1342 سیاستهای او را به شدت محکوم کرد و او را فردی بی دین و ناپرهیزکار معرفی نمود که مآلا با استبداد سلطنتی و اقتدارگرایی نمی تواند دعوی اخلاقی، حمایت مردمی و مردم سالار بودن داشته باشد. در واقع، او به تلف کردن منابع کشور و آواره کردن میلیونها روستایی- با اجرای سیاستهای اصلاحات ارضی- متهم بود.

پس از حوادث 15 خرداد 1342، تمام رهبران مخالفان یا در زندان بودند یا زیر نظر ساواک قرار داشتند و نمایندگان مجلس که از غربال سازمان اطلاعات و امنیت کشور می گذشتند عروسکهای خیمه شب بازی به شمار می آمدند که آماده اجرای منویات شاه بودند. شاه در ارزیابی حوادث مزبور مدعی شد که بلوا و غارت پانزدهم خرداد ارمغانی بود که ارتجاع سیاه برای ما به همراه آورد. »

و درآخر این فصل نویسنده از مطالب گفته شده نتیجه گیری نموده است و منابع فارسی و لاتین و همچنین فهرست اعلام صفحات پایانی این کتاب را دربر گرفته است.



 
تعداد بازدید: 5475



آرشیو کتاب و نشریه

نظر شما

 
نام:
ایمیل:
نظر:
تصویر امنیتی:

جدیدترین مطالب

پربازدیدها

© تمامی حقوق برای پایگاه اطلاع رسانی 15 خرداد 1342 محفوظ است.