کتاب و نشریه
تعامل نهضت آزادی با مرجعیت و نهضت روحانیت
محمد حسن پور قنبر
نهضت آزادی ایران با رهبری سه عضو برجسته اش،آیت الله طالقانی،مهدی بازرگان و یدالله سحابی ،در اردیبهشت1340 تشکیل گردید. گروه مذکور بعنوان یک جریان سیاسی ملی- مذهبی با گرایش لیبرالیستی،دارای نقش مهم و تاثیرگذاری در مبارزات سیاسی علیه حکومت پهلوی طی دهه های1340و 1350ش بود. از آنجا که گروههای سیاسی متعددمخالف رژیم ، اعم از کمونیستی و ملی گرا، توجه چندانی به مذهب نشان نمی دادند، حضور یک گروه سیاسی مذهب گرا، ولو توام با تمایلات ملی و مشی فکری لیبرالیستی، در کنار روحانیت و هوادارانشان، می توانست موجب تقویت موضعِ طیف مخالفینِ اسلامگرایِ حکومت پهلوی گردد. با این اوصاف،کتاب مورد نظر میتواند برای پی بردن به رابطه نزدیک و تنگاتنگ نهضت آزادی ونهضت روحانیت طی سالهای1341-1343ش سودمند باشد.
کتاب مذکور از سه فصل تشکیل شده است: در فصل اول که خود دارای پنج قسمت است، به همسویی نهضت آزادی با روحانیت در برابر اقدامات رژیم پهلوی طی سالهای 1341و1342ش می پردازد. بطوریکه به واکنش این دو گروه نسبت به لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی اشاره کرده و اینکه نهضت آزادی، با صدور اعلامیه ای در آبان 1341ش، آن را محکوم نمود، علاوه بر این اقدام، اعلامیه مفصلی شامل برخی از قسمت های اعلامیه های مختلف روحانیون بلندپایه، تهیه و در اوایل آذر ماه1341ش منتشر نمود. سپس تعامل طرفین در رفراندم انقلاب سفید مورخ بهمن1341ش مورد بررسی قرار گرفته شد. نهضت آزادی از یکسو، پیش از برگزاری رفراندوم، اعلامیه ای علیه رویداد مذکور منتشر کرد و از سوی دیگر، سران این گروه ،بخصوص آیت الله طالقانی با سخنرانی های خود، با رویکرد به نظر مراجع دینی،اینگونه اقدامات شاه را مورد نکوهش شدید قرار دادند. سپس مولف کتاب در همین قسمت به محدودیت هایی که رژیم وقت علیه نهضت آزادی اِعمال نمود، اشاره مینماید. با اینحال و علی رغم دستگیری سران نهضت آزادی و بازداشت آنان در زندان، برخی دیگر از اعضای فعال این گروه در خارج از زندان ، اعلامیه های دیگری نیز علیه اقدامات نظام سیاسی وقت در همان زمستان 1341ش انتشار دادند.در قسمت دیگری از همین فصل کتاب، به نزدیکی بیش از پیش نهضت آزادی بخصوص کمیته دانشجویی آن، با نهضت روحانیت به رهبری امام خمینی، بدنبال واقعه فیضیه در فروردین1342ش و در پی آن، صدور اعلامیه ای از سوی آنها در حمایت از روحانیون در همان برهه زمانی، اشاره میشود. بنابر اظهارات نویسنده کتاب، اعلامیه مذکور، تبعات سودمندی برای نهضت تازه تکوین یافته و رو به گسترش روحانیت داشت، اما از سوی دیگر، موجب فشار بیش از پیش بر روی نهضت آزادی از سوی رژیم حاکم گردید، بطوریکه مراکز این گروه بوسیله نیروهای امنیتی پهلوی، شناسایی و بسیاری از اعضای آن در اوایل خرداد 1342ش بازداشت و راهی زندان شدند.با اینحال، فعالیت این گروه متوقف نشد. بلکه معدودی از اعضای درجه یک آن در خارج از زندان بوده و به همراه اعضای درجه دو و جوانتر، مبارزه علیه حکومت وقت را پی گرفتند. که وقایع سرنوشت ساز اواسط خرداد1342ش در راه بود. در قسمت بعد ، رویکرد و فعالیت نهضت آزادی در مورد وقایع تاسوعا و عاشورا و همچنین نیمه خرداد مورد بحث قرار گرفته، مبنی بر اینکه یک طیف از این گروه بخصوص کمیته دانشجویی آن، در این رویدادها تاثیر گذار ظاهر شدند، این در زمانی بود که بسیاری ازاعضای اصلی گروه موردبحث، به استثنا آیت الله طالقانی که اخیرا آزاد شده بود، در زندان بسر می بردند. طیف مذهبی این گروه، بعد از 15 خرداد، در اعلامیه ای تحت عنوان«دیکتاتور خون می ریزد»،خشونت رژیم وقت را در سرکوب مردم در آن تاریخ، محکوم نمود. سران نهضت آزادی نیز که در داخل زندان، درصدد صدور اعلامیه ای بمنظور واکنش علیه رژیم بودند، با افشای آن، این اقدامشان از سوی نیروهای امنیتی خنثی گردید. البته مولف، همانطور که ازآغاز مطالب کتابش، مبنی بر وجود سه طیف مذهبی، میانه رو و غیر مذهبی در نهضت آزادی عنوان نمود، در اینجا نیز به این نکته اشاره میکند که جناح غیرمذهبی نهضت آزادی هم در واکنش به اقدام طیف مذهبی، اعلامیه ای که محتوای ملی گرایانه داشت، علیه حکومت پهلوی در قبال 15 خرداد منتشر نمود. این گونه مواضع، سبب تشدید فشار سردمداران حکومتی علیه نهضت آزادی شد تا آنجا که سران و بسیاری از اعضا ی فعال آن را به حبس های طولانی مدت محکوم نمودند.آخرین قسمت فصل اول نیز به موضع گیری نهضت آزادی علیه انتخابات مجلس 21 شورای ملی و همچنین، صدور اعلامیه ای از سوی آن، در اعتراض به بازداشت برخی علمای آذربایجان می پردازد. فصل دوم کتاب، در ابتدا محاکمه سران نهضت آزادی از سوی رژیم پهلوی از مهر1342 تادی ماه همان سال را مورد توجه قرار داده و سپس بطور دقیق ،واکنش مراجع دینی بلند پایه ایران در قبال این رویداد را بررسی مینماید، منجمله آیت الله شریعتمداری، مرعشی نجفی، روحانی ،حائری و زنجانی، بطور مجزا،تلگراف و نامه هایی به سران نهضت بخصوص آیت الله طالقانی ارسال نموده و حمایت خود را نسبت به آنان ابراز کردند. والبته امام خمینی نیز در جریان ملاقاتی که برخی دانشجویان طرفدار نهضت آزادی با ایشان داشتند،بطور تلویحی از آنان حمایت کرده و اظهار داشتند که برای دستیابی به هدف اصلی که اسلام و استقلال مملکت است،اینگونه مشقّات،طبیعی است و باید مقاومت نمود.
در میان علمای دینی برجسته ایران،این آیت الله میلانی بود که در حمایت از سران نهضت آزادی،بسیار فعال و پرتکاپو ظاهر شد،چنانکه ایشان بودند که برای نخستین بار،نسبت به دستگیری سران نهضت،واکنش نشان داد و به دنبال آن،چندین نامه،تلگراف و اعلامیه در این زمینه صادر نمود. فصل آخر این کتاب محاکمه سران نهضت آزادی در دادگاه تجدید نظر را که از اسفند42 تاتیر43ش تداوم داشت در مرکز توجه قرار داده است.به دفاعیات بازرگان ،سحابی و برخی دیگر از سران این گروه در این دادگاه پرداخته و حتی به این نکته نیز اشاره نمود که چهار نفر از وکلای مدافع سران نهضت در دادگاه،که البته خود، نظامی نیز بودند،در شهریور همان سال،به اتهام توهین به مقام سلطنت،دستگیر و در دادگاهی ،محاکمه و به 10 ماه الی بیش از یکسال زندان محکوم شدند.سپس،موضع گیری علمای دینی ایران،نسبت به محکومیت سران نهضت در دادگاه تجدید نظر،در کانون توجه قرار گرفته شد.برای نمونه،مرعشی نجفی،در ابتدا تلگرافی برای دادگاه مذکور میفرستد و هنگامیکه با عدم دریافت جواب مطلوب روبرو میشود،در تیرماه1343ش،اعلامیه ای در حمایت کامل از سران نهضت آزادی انتشار میدهد.شریعتمداری و بخصوص، میلانی نیز همانند سابق،در پشتیبانی از نهضت آزادی،بسیار پرفروغ ظاهر میشوند و اما امام خمینی،بلافاصله بعد از صدور حکم دادگاه یعنی در تیر1343ش،اعلامیه ای منتشرنموده، و در آن،به مظلومیت سران گروه مذکور،اشاره نمودند،امام در ادامه،نارسایی های جامعه ناشی از رژیم پهلوی را مورد تاکید قرار میدهند،آخرین صفحات کتاب نیز، حمایت مراجع و علمای شهرستانها منجمله آیت الله محلاتی و آیت الله کمره ای از گروه مورد بحث را در بر گرفته است.
تعداد بازدید: 4463
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
