کتاب و نشریه
مفاخر اسلام - جلد سیزدهم (معاصران)
رضا رضایی
کتاب پیش رو، ویرایش دوم از جلد سیزدهم مجموعه «مفاخر اسلام» به قلم مرحوم علی دوانی است که پس از گذشت بیش از یک سال از انتشار چاپ اول، مجددا توسط فرزند ایشان، آقای محمد حسن رجبی (دوانی) ویرایش گردیده و در پائیز 1388 در دسترس خوانندگان قرار گرفت. شمارگان چاپ اول، در اختیار «ستاد نکوداشت نخستین سالگرد درگذشت استاد علی دوانی» قرار گرفت که در آن مراسم (قم: دی 1386)، میان میهمانان و شرکت کنندگان در کنگره توزیع شد و انتشار عام نیافت. از این رو بسیاری از علاقه‌مندان پس از اطلاع از انتشار این جلد که دقیقا پس از رحلت مرحوم دوانی منتشر شد، برای تکمیل دوره مفاخر اسلام و یا به صورت منفرد، مایل به تهیه آن بودند که متأسفانه به علت انتشار محدود آن، امکان تهیه برایشان میسر نگردید. از سوی دیگر به دلیل شتاب و تعجیلی که جهت گردآوری، تنظیم و ویرایش کتاب در فرصت زمانی کوتاه چند ماهه و به منظور انتشار در نخستین سالگرد رحلت مرحوم دوانی صورت گرفت، ایرادات قابل توجهی پس از چاپ برجا ماند که در خوشبختانه در ویرایش دوم تمامی آنها رفع شدند. و همچنین مواردی هم از کتاب حذف شدندد و بالطبع مواردی هم به متن افزوده شدند. خود آقای محمد حسن رجبی در مقدمه کتاب درباره این موارد اینگونه اذعان می دارند که: «به پیشنهاد تنی چند از صاحب‌نظران مشفق، از جمله ریاست محترم مرکز اسناد، جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حسینیان، در ویرایش دوم، یک مطلب که تناسب چندانی با شرح حال نداشت، حذف و به جای آن سه شرح حال دیگر به ترتیب: آیتالله آخوند ملا احمد قدوسی، آیتالله شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء و شهید حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا سعیدی که پدرم در سال‌های گذشته اولی را در نشریه ندای حق (1333) و دو دیگر را در نقد عمر (1382) و نهضت روحانیون ایران (1357) نوشته بودند، انتخاب و به شرح حال‌های دیگر افزودیم و علاوه بر آن، اسناد و اطلاعات دیگری به مطالب کتاب اضافه شد.
امید است که با انتشار جلد چهاردهم این مجموعه – که به امام خمینی (ره) اختصاص خواهد داشت – بتوانیم به آرزوی دیرینه پدر مغفور بزرگوارمان جامه عمل بپوشانیم. بمنّه و کرمه.»
کتابی که فراروی خوانندگان محترم قرار دارد، در حالی انتشار یافت که مرحوم علی دوانی دار فانی را وداع گفته بودند.. ایشان در کتاب خاطرات خود، نقد عمر، بارها در شرح خاطراتشان از استادان و دوستان روحانی، وعده انتشار قریب‌الوقوع آن خاطرات را به نام معاصران داده بودند(1)، اما متاسفانه این آرزو در زمان حیاتشان محقق نشد.
نکته دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کرد این است که آن مرحوم در نقد عمر و آثار بعدی خود، از این کتاب به عنوان اثری مستقل یاد کرده است.(2) بدین اعتبار می‌بایست که علی‌القاعده این کتاب به همان صورت منتشر می شد؛ لکن طبق گفته های آقای محمد حسن رجبی، دست‌نوشتی به تاریخ 24 /8 /84 از پدر در دست ایشان است(3) که معاصران را جلد دهم مفاخر اسلام دانسته‌اند.(4) همچنین ایشان دو روز پیش از رحلت، طی گفت‌وگویی با نگارنده، بار دیگر تصمیم خود را بر انتشار این کتاب در مجموعه مفاخر اسلام اعلام کردند. در آن گفت‌وگو، اظهار داشتند که تصمیم دارند تا معاصران را – که متشکل از مجموعه مقالات چاپ شده و چاپ نشده پیرامون خاطرات خود از استادان و شخصیت‌های برجسته روحانی، از قبیل علامه طباطبایی، استاد مطهری، شهید بهشتی و نیز چند تن غیر روحانی معاصر است – به عنوان جلد سیزدهم مفاخر اسلام منتشر کنند و جلد چهاردهم را هم به امام خمینی (ره) اختصاص دهند.
آقای رجبی درباره شرح این گفتگو در صفحه 12 مقدمه کتاب اینگونه اذعان می دارند که: «پرسیدم: مطالب به همان صورتی که در نشریات گوناگون چاپ شده است خواهد بود؟ گفتند: بله. گفتم: این مقالات، بر اساس خاطرات شماست و نه شرح حال جامعه – ولو مجمل – آنها؛ از سوی دیگر با سایر شرح حال‌های مندرج در مجلدات مفاخر اسلام، از این حیث متفاوت خواهد بود. گفتند: اشکال ندارد. من نمی‌خوام که در این جلد، شرح حال مفصل و جامعی ارائه دهم؛ چون اینها معاصر هستند و خوشبختانه جزئیات زندگی آنها یا منتشر شده و یا اغلب می‌دانند؛ بلکه منظور، ذکر خاطراتم از آنهاست که ممکن است برای خوانندگان و محققان، مفید فایده باشد. از سوی دیگر چون ایشان احساس می‌کردند – و اظهار نیز می‌داشتند – که دیگر قادر به ادامه نگارش مجلدات مفاخر اسلام نخواهند بود؛ لذا تصمیم داشتند تا معاصران را با این دلایل، جلد سیزدهم مفاخر اسلام قرار دهند.»
مطالب مربوط به شخصیت‌های مندرج در این جلد به این صورت فراهم آمده است:
1- شخصیت‌هایی که وعده درج خاطراتی از آنها را مرحوم پدرم در نقد عمر داده‌اند (شامل: آیتالله شهید بهشتی و شیخ محمد انطاکی و برادرش).
2- تک نگاشت‌هایی که آن مرحوم، عموماً پس از شهادت یا رحلت آنها در نشریات گوناگون نوشته‌اند (شامل: آیتالله کشاانی، آیتالله سید صدرالدین صدر، آیتالله آخوند ملاعلی معصومی همدانی، خطیب شهیر محمدتقی فلسفی، آیتالله سید محمود طالقانی، آیتالله حاج میرزا علی فلسفی، آیتالله شیخ هلی نجفی کاشانی، آیتالله شیخ عبدالرحمن حیدری ایلامی، علامه محمدتقی جعفری، شهید آیتالله بهشتی، امام موسی صدر، آیتالله حاج‌آقا مصطفی خمینی، علامه محقق شیخ عزیزالله عطاردی، شهید نواب صفوی، شیخ محمدتقی بهلول، سپهبد شهید علی صیاد شیرازی).
3- تک نگاشت‌های دست‌نوشت ایشان (شامل: علامه سردار کابلی، آیتالله میرزا محمدعلی مدرس تبریزی، علامه سید محمدحسین طباطبایی، آیتالله آقا سید میرزا جندقی، آیتالله حاج‌آقا رضا صدر، شهید حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی حیدری، حاج سید غلامرضا سعیدی، آقای قنبری).
4- سخنرانی‌های ایشان در مراسم یادبود بزرگان که توسط ما انتخاب و از نوار پیاده، تلخیص و ویرایش شده است (شامل: آیتالله آقا میرزا ابراهیم اصطهباناتی، آیتالله سید حسن بجنوردی، علامه محقق حاج شیخ ذبیح‌الله محلاتی، علامه شیخ عبدالحسین امینی، محقق حاج شیخ محمدتقی شوشتری، خطیب شهیر حاج شیخ عباسعلی محقق واعظ خراسانی، خطیب شهیر شیخ حسینعلی راشد، آیتالله سید محمد شیرازی، دکتر سید محمدباقر نجفی).
5- خاطرات یا شرح حال‌هایی از بزرگان علما که در سایر آثارشان آمده و توسط ما انتخاب، تلخیص و ویرایش شده است (شامل: امام خمینی، علامه سید عبدالحسین شرف‌الدین، علامه سید محمدحسن قزوینی، علامه سید هبهالدین شهرستانی، آیتالله آقا احمد آل‌آقا نهاوندی، آیتالله حاج سید علی بهبهانی، آیتالله حاج شیخ محمد غروی کاشانی، علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، آیتالله شیخ عبدالرسول قائمی، استاد شهید آیتالله مرتضی مطهری، و شیخ محمد انطاکی و برادرش).
همه این مطالب، ویرایش محتوایی و ادبی گردیده و پانویس‌های لازم بدان‌ها افزوده شده است.
مطالب مربوط به هر شخصیت، گاه صرفاً مبتنی بر خاطرات بی‌واسطه یا باواسطه ایشان است (مانند مقالات آیتالله شهید بهشتی و شهید نواب صفوی)، گاه صرفاً ترجمه است (مانند مقالات مرحومان: شرف‌الدین و قزوینی)، و یا بعضاً تلفیقی از خاطرات و تحقیقات کتابخانه‌ای است (اغلب مقالات).
تقدم و تأخر نام شخصیت‌ها، شاید به ظاهر، کاری ساده بنماید؛ اما آگاهان نیک می‌دانند که امری پیچیده، ظریف و شاید سهل و ممتنع باشد؛ چرا که نمی‌توان برای آن قاعده یا ضابطه کیفی خاصی در نظر گرفت. ملاک اینجانب در این مورد، آمیزه‌ای از شهرت و اعتبار علمی، دینی، سیاسی، تقدم زمانی، و اولویت روحانیون بر غیر روحانیون بوده است. طبعاً اگر قصوری در این زمینه رخ داده، از صاحب‌نظران و وابستگان آن بزرگان پوزش خواسته و امیدوارم که آن را حمل بر جسارت نگارنده نکنند.
شخصیت‌های مندرج در این کتاب، به این تعداد، محدود نبوده و مرحوم پدرم قصد داشت که شرح حال عده بیشتری از شخصیت‌های معاصر – اعم از روحانی و غیر روحانی – را در این مجموعه بیاورد و مطالب پراکنده‌ای نیز جمع‌آوری کرده بود، اما امکان تدوین آنها را نیافت. تعداد اندکی سخنرانی از ایشان در تهران و شهرستان‌ها شناسایی گردید که متأسفانه تا آخرین مهلت به دست نگارنده نرسید و در صورت دسترسی، انشاءالله در ویرایش بعد استفاده خواهد شد.
چون این مقالات، طی حدود بیست سال گذشته و به مناسبت‌های گوناگون نوشته شده، لذا گاه، یک مطلب در دو یا سه مقاله آمده است که با حفظ آن در یک مقاله و حذف در سایر مقالات، از تکرار مطلب جلوگیری شده است. گاه نیز ممکن است که از این نکته غفلت شده و یا اقتضای کلام، موجب تکرار خاطره‌ای گردیده باشد.
گاه واقعه‌ای میان دو و یا چند نفر از شخصیت‌های این کتاب رخ داده که مرحوم دوانی به مناسبت، در ذیل خاطراتش از یکی از این شخصیت‌ها آورده است. در این موارد، برای ایجاد ارتباط میان شخصیت‌های مرتبط با آن موضوع، در پانویس به نقل آن واقعه در ذیل شخصیت مورد نظر ارجاع شده است.
فهرست مطالب کتاب به شرح ذیل است:
امام خمینی ................................................................................ 17
آیتالله سید ابوالقاسم کاشانی ...................................................... 45
علامه سید عبدالحسین شرف‌الدین عاملی ....................................... 63
آیتالله شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء ............................................ 77
آیتالله آقا میرزا ابراهیم اصطهبانی ................................................... 81
آيت‌الله سید صدرالدین صدر ............................................................ 89
علامه سید محمدحسن قزوینی ...................................................... 95
علامه سید هبهالدین شهرستانی ................................................... 99
آيت‌الله آخوند ملا احمد قدوسی ....................................................... 105
آیتالله آقا احمد آل‌آقا نهاوندی ......................................................... 107
آیتالله حاج سید علی بهبهانی ....................................................... 119
آیتالله سید حسن بجنوردی ........................................................... 135
آیتالله حاج شید محمد غروی کاشانی ............................................. 139
آیتالله آخوند ملاعلی معصومی همدانی ........................................... 143
علامه شیخ حیدرقلی سردار کابلی .................................................. 147
علامه شیخ آقابزرگ تهرانی ............................................................ 155
آیتالله میرزا محمدعلی مدرس تبریزی .............................................. 163
علامه محقق حاج شیخ ذبیح‌الله محلاتی ........................................... 175
علامه شیخ عبدالحسین امینی ....................................................... 185
علامه سید محمدحسین طباطبایی .................................................. 203
علامه محقق حاج شیخ محمدتقی شوشتری ..................................... 223
آیتالله حاج شیخ عبدالرسول قائمی ................................................. 235
آیتالله سید علی نقی فیض‌الاسلام ................................................. 243
خطیب شهیر حاج شیخ عباسعلی محقق واعظ خراسانی ..................... 249
خطیب شهیر شیخ حسینعلی راشد ................................................. 261
خطیب شهیر محمدتقی فلسفی ..................................................... 269
آیتالله آقا سید میرزا جندقی ........................................................... 307
آیتالله سید محمود طالقانی ........................................................... 319
استاد شهید آیتالله مرتضی مطهری ................................................. 329
آیتالله حاج میرزا علی فلسفی ........................................................ 385
آیتالله شیخ علی نجفی کاشانی ..................................................... 389
آیتالله حاج‌آقا رضا صدر ..................................................................... 395
آیتالله شیخ عبدالرحمن حیدری ایلامی ............................................. 405
علامه محمدتقی جعفری ................................................................ 417
آیتالله شهید سید محمد بهشتی .................................................... 431
امام موسی صدر .......................................................................... 439
آیتالله سید محمد شیرازی ............................................................. 469
آیتالله حاج‌آقا مصطفی خمینی ........................................................ 479
شیخ محمد امین انطاکی و برادرش ................................................... 487
علامه حاج شیخ عزیزالله عطاردی ..................................................... 491
شهید حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا سعیدی ...................... 495
شهید حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی حیدری ............................. 499
شهید سید مجتبی نواب صفوی ....................................................... 507
حاج شیخ محمدتقی بهلول ............................................................. 537
حاج شیخ غلامرضا سعیدی ............................................................. 541
دکتر سید محمدباقر نجفی .............................................................. 575
حاج‌آقا حسین قنبری ...................................................................... 579
سپهبد شهید علی صیاد شیرازی ..................................................... 599
اسناد و تصاویر .............................................................................. 609
کتاب با حتساب ضمائم و نمایه های اشخاص، کتب و اماکن در مجموع 734 صفحه دارد
پی‌نوشت‌ها:
1- به عنوان مثال ر.ک. به: نقد عمر، جلد 1، ص 413؛ جلد 2، ص 90.
2- به عنوان نمونه ر.ک. به: بانوی بانوان جهان، تهران؛ رهنمون، 1385، ص 313.
3- متن دست‌نوشته در پایان کتاب آمده است.
4- پدرم به سهو، معاصران را جلد دهم نوشته است، و حال آنکه برحسب توالی تاریخی، این جلد می‌باید بعد از جلد دوازدهم که آیتالله بروجردی است، باشد.
تعداد بازدید: 4625
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
