توران منصوری
21 تير 1396
آیتالله سید شهابالدین محمدحسین حسینی مرعشی نجفی (20 صفر 1315ق - 7 شهریور 1369ش)(1) با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) با حمایت و پشتیبانی از امام، مبارزه با حکومت پهلوی را در پیش گرفت.
خواستههای شرعی علما و مردم ایران
آیتالله مرعشی نجفی در تلگرامی در 17 آبان 1341 به محمدرضا پهلوی، خواستار لغو موارد اختلافبرانگیز در مصوبه انجمنهای ایالتی و ولایتی شد.(2) او بار دیگر در تلگرامی در 27 آبان 1341 به اسدالله علم، نخستوزیر وقت حکومت پهلوی ضمن اظهار تأسف، پاسخ وی را درباره مصوبه انجمنهای ایالتی و ولایتی و لغو موارد اختلافبرانگیز مبهم دانست و گفت که خواستههای شرعی علما و مردم ایران را تأمین نمیکند، از اینرو خواستار لغو صریح آن شد.(3) تلگرام آیتالله مرعشی در اسناد ساواک به شماره 1059- د-2 نیز مورد تأکید قرار گرفته است.(4)
اعتراض به بیاعتنایی حکومت پهلوی به اسلام
پس از آنکه حکومت پهلوی در مخالفت با جامعه روحانیت در روز دوم فروردین 1342 به مدرسه فیضیه حمله کرد، آیتالله حاج سید محسن طباطبایی حکیم در تلگرافی به 32 نفر از علمای ایران از جمله آیتالله مرعشی نجفی، آنها را به صورت دسته جمعی به مهاجرت از ایران دعوت کرد.(5) آیتالله مرعشی نجفی در تلگرافی در فروردین 1342 به آیتالله حکیم، خبر دریافت تلگراف او که موجب تسلی خاطر شده را اعلام کرد.(6)
آیتالله مرعشی نجفی با صدور اعلامیهای در 31 فروردین 1342 اعلام موضع کرد و نوشت که در این چند ماه اخیر حکومت پهلوی با انجام اقدامات مختلف درصدد هتک حرمت اسلام است که از جمله آن مصوبه انجمنهای ایالتی و ولایتی و سپس حمله مأموران دولت با لباس مبدل به مدرسه فیضیه در سالروز وفات امام صادق(ع) است که در نتیجه آن تعداد زیادی از طلاب علوم دینی مجروح، مصدوم و مفقودالاثر شدند. سپس خرابیهای مدرسه فیضیه را متذکر شد و اینکه در مقابل این اقدامات، مسئولان حکومت پهلوی به جای جبران گذشته، بار دیگر طلاب علوم دینی را مورد حمله قرار داده و با زور و تهدید به سربازی میبرند؛ لازم است گفته شود این اقدام حکومت پهلوی برخلاف مصالح ملت و قیام علیه قانون اسلام و موجب نابودی حکومت است.(7)
چهل روز پس از آنکه حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه حمله کرد، آیتالله مرعشی نجفی با صدور اعلامیهای در 12 اردیبهشت 1342 نسبت به مسببین این فاجعه اظهار تنفر و انزجار کرد. سپس این قبیل اقدامات حکومت را اهمال و بیاعتنایی آنها به اسلام تعبیر کرد که هر روز با انعقاد پیمانی با طرفداران کفر و بیعدالتی، باعث رنجش خاطر مسلمین میشود. در پایان اعلامیه از مسئولان حکومت پهلوی خواست هر چه زودتر به این قبیل اقدامات پایان دهند.(8)
پاسخ به اطلاعیه ساواک
با انتشار خبر دستگیری امام خمینی(ره) در 15 خرداد 1342، آیتالله مرعشی نجفی به گواهی اسناد ساواک به شماره 215، با صدور اعلامیهای در همان روز، ضمن انتقاد از اقدام حکومت پهلوی در دستگیری امام، مردم را به ادامه مبارزه و حمایت از علما و روحانیون فراخواند(9) و در حمایت از ایشان اعلام کرد: «اگر یک مو از سر عزیزمان کم شود، دست به اقدامات دامنهداری زده و انشاءالله تعالی نخواهیم گذاشت مویی از سرشان کم شود.»(10)
آیتالله مرعشی نجفی به مناسبت هفتم شهدای 15 خرداد و اعلام حمایت از امام خمینی(ره) در 19 خرداد 1342 اعلامیهای صادر کرد. در این اعلامیه هدف علما را دفاع از اسلام اعلام کرد که به مناسبتهای مختلف دولت حکومت پهلوی را متوجه اقدامات خلاف شرع میکردند، اما نه تنها توجهی نشد بلکه مردم را به خاک و خون کشاندند و عدهای را نیز دستگیر و زندانی کردند. سپس به موضوع دستگیری امام و از حکومت پهلوی خواست دست از توهین و شدت عمل با روحانیت بردارد که در غیر این صورت با عکسالعمل مردم مواجه خواهد شد. در ادامه به ادعای دروغین حکومت درباره صحبت با یکی از روحانیان و اجازه وی درباره شرکت زنان در انتخابات اشاره کرد و اضافه کرد برای اثبات این ادعا، آن روحانی را معرفی نمایید. در پایان، این روز را نیز به عنوان روز عزا اعلام کرد.(11) آیتالله مرعشی نجفی به مناسبت چهلم شهدای 15 خرداد نیز در 20 تیر 1342 اعلامیهای صادر کرد و طی آن اعمال حکومت پهلوی در روز 15 خرداد را به حمله مغول تشبیه و حتی وحشیتر از آن دانست. سپس به اعمال توحش حکومت در این روز چون آتشزدن وسایل نقلیه و کیوسکهای تلفن و... اشاره کرد که آن را نیز به مردم بیگناه نسبت داده بودند، در حالی که برای همگان روشن است ارتکاب چنین اعمالی از سوی مردم غیرممکن است. در ادامه به دستگیری علما و امام خمینی(ره) توسط حکومت پرداخت و مهاجرت علما به تهران را نشانه وحدت نظر آنها در راه دین و قرآن دانست.(12)
پس از دستگیری امام خمینی(ره) علما درصدد چارهجویی برای آزادی ایشان برآمدند. علمای طراز اول حوزههای علمیه قم و مشهد و دیگر شهرها به منظور نشان دادن اتحاد میان خود و پشتیبانی از امام به تهران مهاجرت کرده و رسماً خواستار آزادی بیقید و شرط ایشان شدند که از جمله آنها آیتالله مرعشی نجفی بود.(13)
در 12 مرداد 1342 روزنامه اطلاعات، اطلاعیهای به نام سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) به این شرح چاپ کرد: «طبق اطلاع رسمی که از سازمان اطلاعات و امنیت کشور واصل گردیده است چون بین مقامات انتظامی و حضرات آقایان خمینی و قمی و محلاتی تفاهم شده که در امور سیاسی مداخله نخواهند کرد و از این تفاهم اطمینان کامل حاصل گردیده است که آقایان برخلاف مصالح و انتظامات کشور عملی انجام نخواهند داد، علی هذه آقایان به منازل خصوصی منتقل شدند.»(14) آیتالله مرعشی با اطلاع از این اقدام، این اطلاعیه را به دلایل مختلف فاقد ارزش دانست که عبارت بودند از: 1- اطلاعیه مزبور بدون امضای مشخص از طرف یک مقام مسئول است، از اینرو فاقد ارزش یک خبر سیاسی است. 2- اطلاعیه را عیناً چاپ نکرده است. 3- طرز تنظیم خبر و ادای احترام نسبت به امام خمینی(ره) و آیتالله قمی و محلاتی رعایت نشده است. 4- جمله «تفاهمی حاصل شده که در امور سیاسی مداخله نخواهند کرد» مطلبی مضحک و خندهدار است، زیرا علما و روحانیان زیر بار این تحمیلات و قید و بندها نمیروند. 5- عبارت التزام گرفتن از علما در اطلاعیه مزبور، فاقد ارزش دانست، زیرا این عبارت را برای افراد شرور که سابقه به هم زدن امنیت دارند به کار میبرند نه برای علما که در تمام طول زندگی برای اعتلای اسلام تلاش دارند. 6- اگر حکومت قصد آزادی علما را دارد عبارت «منازل خصوصی» چه معنایی جز آزادی تصنعی برای مکر و فریب مردم و روحانیت دارد تا بار دیگر حکومت نظامی و خفقان را برقرار سازند. بنابراین اطلاعیه مزبور را ساختگی و به کلی بیاساس دانست.(15) این اعلامیه در اسناد ساواک به شماره 8117/د/ف8 نیز مورد اشاره قرار گرفته و بدان پرداخته شده است.(16)
دعوت به اعتصاب عمومی
با شروع انتخابات دوره بیستویکم مجلس شورای ملی، آیتالله مرعشی نجفی در اعلامیهای تحت عنوان «اعتراض به جنایات رژیم شاه و بازداشت امام» در تاریخ 2 مرداد 1342، اقدام حکومت را در دستگیری علما و مبارزان محکوم ساخت، سپس به تصمیم حکومت برای تبعید امام خمینی(ره) و سایر علما اشاره کرد تا در چنین شرایطی «انتصاباتی از نوع دوره 19 و 20 انجام دهد.» از اینرو بهطور اخطار به آنها چنین خاطر نشان ساخت: «1- ملت ایران به هیچ وجه با تبعید شخصیتی مثل آیتالله خمینی و دیگر علمای بزرگ موافقت نخواهد کرد و اجازه چنین تجاوزی را نمیدهد. 2- برای ملت ایران ادامه توقیف و شکنجه رجال و افراد صالح دیگر قابل تحمل نبوده و باید به این جنایت خاتمه دهند. 3- ملت مسلمان در مقابل صندوق بازی و انتصابات قلابی مقاومت خواهد کرد و اجازه نخواهد داد حقی که سالها از او سلب کردهاند باز در اختیار دیگران قرار گیرد.» بدین ترتیب تدابیر حکومت پهلوی را برای برگزاری انتخابات محکوم کرد.(17)
همچنین در استفتائیههایی که مردم شهرهای مختلف از جمله مردم اصفهان از آیتالله مرعشی نجفی درباره انتخابات داشتند، در تاریخ 20 مرداد 1342 گفت که با توجه به شرایطی که بر جامعه حاکم است و هیچگونه آزادی بیان و قلم وجود ندارد و علمای اعلام محصور هستند «معاونت و شرکت در امر انتخابات به هر نحو و عنوانی باشد، جایز نیست.»(18)
از دیگر اقدامات آیتالله مرعشی نجفی در مبارزه با حکومت پهلوی، صدور اعلامیهای در مهر 1342 بود که طی آن از مردم خواست روز 13 مهر را که روز قبل از انتخابات بود اعتصاب عمومی شود و هر صنفی اعلامیه دهد و از غیر قانونی بودن مجلس اظهار انزجار کند.(19) همچنین با صدور اعلامیه دیگری در همین ماه اعمال خلاف و ضد اسلامی حکومت را محکوم کرد.(20)
سکوتی که کمک به ستمکاران بود
با نزدیک شدن به نخستین سالگرد قیام 15 خرداد حکومت پهلوی به مأموران و نیروهای دولتی دستور داد که تمام مجالس سوگواری و محافل مذهبی را تحت کنترل بگیرند. به منظور سختگیری بیشتر حتی بعضی از روحانیان دستگیر شدند، ولی با این وجود، امام خمینی(ره) با سایر آیات عظام از جمله مرعشی نجفی، میلانی و حسن طباطبایی قمی در خرداد 1343 اعلامیهای صادر کردند و طی آن در انتقاد از اقدامات حکومت بهصورت سؤال پرسیدند که ملت مسلمان چه جرمی مرتکب شده بود؟ زنها و اطفال چه گناهی کرده بودند؟ آنگاه به وظیفه علمای اسلام پرداخته که باید از احکام اسلام و استقلال کشورهای اسلامی حمایت و تنفر خود را از اسرائیل و عمال آن اعلام کنند. در ادامه به آزادیای که حکومت به عمال اسرائیل و بهاییها برای تشکیل محافل آزاد، برپایی مدارس، تبلیغات دینی و... داده اشاره کرده و افزودند علمای اسلام باید مقابل اقدامات اسرائیل بایستند و سکوت را در چنین شرایطی کمک به ستمکاران دانستند.(21)
جرم بسیار بزرگ حکومت پهلوی
از مهمترین اقدامات مجلس دوره بیستویکم شورای ملی که اعتراض علما و مراجع را برانگیخت تصویب لایحه مصونیت مستشاران آمریکا (کاپیتولاسیون) بود. آیتالله مرعشی نجفی در اعتراض به آن در 4 آبان 1343 اعلامیهای صادر کرد و این لایحه را جزو تصویبنامههای غیرمشروعه و مایه تأسف دانست، آن را رجوع به قهقرا و ارتجاع سیاه تفسیر کرد و مصونیتی که برای آمریکاییها تصویب کردهاند را خلاف قوانین بینالمللی و دور از شرافت و انسایت دانست. سپس خطاب به نمایندگان مجلس چنین گفت: «آقایان وکلای بیموکل که در خانه ملت گرد آمدهاید آیا شماها برای دفاع از حقوق مسلمین و حفظ استقلال ملت و مملکت جمع شدهاید یا برای اینکه با دست خود سند اسارت و بردگی یک مشت ملت شریف ایران را امضا کنید؟» در پایان از طبقات مختلف مردم خواست که عدم رسمیت این «تصویبنامه مفتضح» را به دنیا اعلام و از آمریکا و اسرائیل اظهار انزجار کنند.(22)
پس از تصویب لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی، امام خمینی(ره) در سخنرانیای که در 4 آبان 1343 داشتند حکومت پهلوی و دولت آمریکا را مورد حمله قرار دادند. پس از آن حکومت در شب 13 آبان 1343 ایشان را دستگیر و به تهران منتقل و سپس با یک هواپیمای نظامی به ترکیه تبعید کرد.(23) با تبعید امام، آیتالله مرعشی نجفی با صدور اعلامیهای در آبان 1343 به اقدام حکومت در تبعید امام و دستگیری حاج آقا مصطفی، فرزند ایشان اعتراض کرد و رفتار آنها را برخلاف قوانین اسلام دانست و افزود: «هیئت حاکمه بداند که جرم بسیار بزرگی مرتکب شده و تاریخ جهان این جنایت را هرگز فراموش نخواهد کرد.» او برای حکومت پهلوی شرم دانست که امام خمینی(ره) را به خاطر اعتراض به لایحهای غیرقانونی و غیرشرعی تبعید کند و ننگ دانست که اجانب در کشور مصونیت داشته باشند، ولی امام را به خارج کشور تبعید کنند.(24) آیتالله مرعشی نجفی در تلگرامی به تاریخ 23 آبان 1343 به امام خمینی(ره)، تبعید ایشان را مایه ناراحتی جامعه روحانیت دانست و از ملت ترکیه خواست نسبت به امام نهایت احترام را رعایت کنند.(25)
پینوشتها:
1- حضرت آیتالله العظمی حاج سید شهابالدین مرعشی نجفی به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1388، صص77-11
2- اسناد انقلاب اسلامی، ج1، چ2، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374، ص39
3- اسناد انقلاب اسلامی، ج1، پیشین، صص48-47
4- حضرت آیتالله العظمی حاج سید شهابالدین مرعشی نجفی به روایت اسناد ساواک، تهران، پیشین، ص22
5- اسناد انقلاب اسلامی، ج1، پیشین، ص84
6- همان، ص88
7- همان، صص95-93
8- همان، صص100-99
9- حضرت آیتالله العظمی حاج سید شهابالدین مرعشی نجفی به روایت اسناد ساواک، پیشین، ص72
10- اسناد انقلاب اسلامی، ج1، پیشین، ص119
11- همان، صص128-126
12- همان، صص155-153
13- روحانی، حمید، نهضت امام خمینی(ره)، ج1، تهران، عروج، 1381، ص668
14- روزنامه اطلاعات، شماره 11156، شنبه 12 مرداد 1342، ص1
15- اسناد انقلاب اسلامی، ج1، پیشین، صص170-167
16- حضرت آیتالله العظمی حاج سید شهابالدین مرعشی نجفی به روایت اسناد ساواک، پیشین، صص162-158
17- اسناد انقلاب اسلامی، ج1، پیشین، صص160-158
18- همان، ص174
19- همان، ص194
20- همان، صص199-197
21- همان، صص 244-242
22- همان، صص260-257
23- فلاحی، اکبر، سالهای تبعید امام خمینی(ره)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1358، ص91؛ اطلاعات، شماره 21765، پنجشنبه 13 آبان 1378، ص 4
24- اسناد انقلاب اسلامی، ج1، پیشین، صص262-261
25- همان، ص270
تعداد بازدید: 2651