قیام 15 خرداد در خوی

سیدرضا فندرسکی

18 خرداد 1397

بر اساس گزارش ساواک رضاییه (ارومیه کنونی) یکی از روحانیون فعال و انقلابی خوی به نام ابوطالب فاضلی[1] که امام جماعت مسجد حاجی بابا واقع در بازار بود چند روز قبل از واقعه 15 خرداد سال 1342 و از ایام تاسوعا و عاشورا در یکی از مساجد خوی مردم را به طور علنی به قیام دعوت می‌کرد و از آنان می‌خواست با مأمورین حکومت پهلوی مقابله کنند. با توجه به اینکه وی به تذکرات مقامات توجهی نمی‌کرد ساواک در ابتدا قصد داشت وی را بلافاصله دستگیر کرده و به ارومیه اعزام کند، در نتیجه برای جلوگیری از مشکلات بیشتر دستور داده شد موضوع در کمیسیون امنیت مطرح و به نحو مقتضی به وی تذکر داده شود.[2]

روز نوزدهم خرداد 1342، بازار خوی مانند دیگر شهرهای ایران در اعتراض به دستگیری امام خمینی تعطیل شد. در روزهای بعد نیز بازاریان قصد تعطیلی بازار را داشتند، اما به دلیل مراقبت‌های شدید مأمورین امنیتی حکومت پهلوی و مذاکره با تعدادی از بازاریان از این اقدام جلوگیری به عمل آمد.[3] در روزهای بعد عده‌ای از طلاب خوی جهت اطلاع از وضعیت امام به تهران سفر کردند.[4]

از سوی دیگر علما و روحانیون خوی نیز مانند روحانیون سایر شهرهای ایران با ارسال تلگرافی اقدام رژیم شاه را محکوم کرده و از امام خمینی و علما حمایت کردند. پنج نفر از روحانیون این شهر به نامهای ابوطالب و جابر فاضلی که برادر بودند، حبیب متولی، فلاح کوه‌کمری و سید جعفر میرقاتی با ارسال تلگرافی به قم حمایت خود را از حوزه علمیه قم اعلام کردند.[5] پس از ارسال این تلگراف ساواک امضاکنندگان آن را دستگیر و زندانی کرد. دستگیری این افراد باعث بروز اعتراضاتی در شهر خوی شد. بازاریان قصد تعطیلی بازار را داشتند که با تلاش زیاد ساواک و گفت‌وگو با چند تن از متنفذین بازار و معتمدین شهر از این کار جلوگیری، و پنج روحانی بازداشت شده در تهران، پس از چهل روز و به دنبال آرام شدن اوضاع آزاد شدند.[6]

در وقایع بعد از این، دو نسخه از اعلامیه‌های آیات عظام سید محمدهادی میلانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در مورد دستگیری آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی که توسط روحانیون و طرفداران آنها در خرداد سال 1343 به خوی ارسال شده بود توسط ساواک کشف و ضبط شد.[7]

به گفته ساواک در اوایل مهر سال 1343 چند شماره از نشریه داخلی حوزه علمیه (که احتمالاً نشریه بعثت بوده است) به طور کاملاً محرمانه در خوی بین روحانیون و عوامل مورد اعتماد آنان توزیع شد. سه نفر از عوامل پخش این نشریه‌ها به نام‌های شیخ حسن بصیری، رضا سعیدی و جواد شریف توسط ساواک شناسایی شدند.[8]

 
تعداد بازدید: 2120