18 مرداد 1401
گزارش ساواک مورخ 18 مرداد 1343 نشان میدهد قیام 15 خرداد 42 گرچه به شدت سرکوب شده، به ظاهر ناموفق بود، اما آغازگر مبارزهای سامانیافته و هدفمند با حکومت وقت بود که 15 سال بعد به پیروزی رسید:
«آقای ناصر مکارم ... که از نویسندگان مشهور قم است و در مکتب تشیع[1] و مکتب اسلام[2] مقالاتی مینویسند به اتفاق آقای جواد مکارم پسرعموی خود که دبیر دبیرستانهای شیراز است مدت یک هفته است به مشهد آمدهاند و ما دیروز بعدازظهر به اتفاق این آقایان به خواجهربیع رفتیم و تا آنجا که توانستم مطالب زیر را از ایشان در همان برخورد اول که هنوز دوستی ما خیلی عمیق نشده است درک نمودم. آقای مکارم میگفتند ما در طی مذاکرات خود و همچنین صحبتهای دیگران نتایج بسیار خوبی گرفتهایم که بطور خلاصه میتوان گفت نتیجه آن (هدف واحد، روش آینده و اتفاق کامل) چه در کارهای تبلیغاتی و امور مذهبی است و چه در تاریخ مبارزاتی میباشد، زیرا تاکنون هر یکی از علما و صاحبان تقلید روش خاصی داشتند و حتی حوزههای علمیه قم، مشهد و نجف کارهای مذهبی که انجام میدادهاند متفاوت از دو سلیقه مختلف سرچشمه میگرفته. ما از کار مشهد و مشهدیها از کار ما اطلاع نداشتند. در واقع کار ما را دو مرحله تشکیل میدهد، اول ایجاد نظم و ترتیب و هماهنگی بین خودمان و در این مدت مبارزه با دولت هم میکنیم، تنها بطور مخفی و کم و در ضمن گسترش کارهای خود را از جهت آمادگی بین مردم نیز در همین دوره خواهیم داد و شاید ایجاد یک چاپخانه منظم هم در این مدت در تهران عملی گردد، زیرا قم و مشهد محیط کوچک است و زود کشف خواهد شد و دوم مرحله مبارزه علنی و حساب شده با دولت خواهد بود. در این مرحله هم سعی میشود تنها به نیروی دینی متکی نباشیم و بوسیله مجامعی که در زمان حیات آقای بروجردی در اروپا و آمریکا ایجاد شده است[3] با اروپا و افکار مردم آن آشنا شده و خود را به آنها نزدیک کنیم و افکار خود را به آنها بگوییم و بفهمانیم....»[4]
پینوشتها:
[1]. نشریه «مکتب تشیع» از اولین نشریات متعلق به حوزه بود که توسط آقایان هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر و محمدباقر مهدوی به صورت سالنامه و فصلنامه منتشر میشد. نخستین شماره این نشریه در اردیبهشت 1338 به چاپ رسید. شمارگان بالای این مجله نشانگر خلأیی بود که در آن سالها در جامعه مذهبی یا علاقمند به مذهب ایران وجود داشت. این مجله نمونهای از ورود علمای دین به مباحث اسلامی و اجتماعی به سبک جدید بود. در نهایت انتشار این مجله به دنبال وقایع خرداد 42 و دستگیری حجتالاسلام هاشمی رفسنجانی و برخی دیگر از عوامل تهیه آن در سال 1343 توسط ساواک متوقف شد. (جعفریان، رسول، 1382، جریانها و سازمانهای مذهبی - سیاسی ایران، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ص 184 - 185 و جعفریان، رسول، 1390، جریانها و سازمانهای مذهبی - سیاسی ایران، تهران، نشر علمی، ص 428).
[2]. مجله «مکتب اسلام» در زمان حیات آیتالله العظمی بروجردی در آذر 1337 راهاندازی شد. در سالهای پیش از انقلاب این مجله تنها نشریه دینی – حوزوی بود که میکوشید اندیشههای نوی مذهبی را که در قم پدید آمده – و البته متأثر از جریانهای نوگرای اسلامی تهران بود - عرضه کند. (جعفریان، رسول، جریانها و سازمانهای مذهبی - سیاسی ایران، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ص 181 - 182)
[3]. آیتالله مطهری در این خصوص میگوید: «از گامهای برجستهای که در زمان حیات آیتالله بروجردی و بوسیله ایشان برداشته شد اعزام مبلغ و نماینده مذهبی به کشورهای خارجی بود. [ایشان] معتقد بود که اگر حقایق فطری اسلامی بر افکار حقیقتجو و کاوشگر و کمتعصب اروپایی عرضه داشته شود این دین حنیف را تدریجاً خواهند پذیرفت و روی همین جهت به آلمان و آمریکا نماینده اعزام کرد و در تدارک اعزام نماینده به لندن و بعضی از نقاط دیگر بود که اجل او فرا رسید.» (ابراهیمپور، ابراهیم، اسوه مرجعیت، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی، 1387، ص 39).
[4]. آیتالله العظمی ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد ساواک، ج 1، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1396، ص 152.
تعداد بازدید: 564