مقالات
حجت‌الاسلام فضل‌الله محلاتی و نهضت امام خمینی در آینه اسناد
زهرا رنجبر کرمانی
29 ارديبهشت 1399
حجت‌الاسلام فضل‌الله محلاتی در 18 تیر 1309 در محلات به دنیا آمد. پدرش حاج غلامحسین مهدی‌زاده از کسبه بازار بود که به کشاورزی نیز اشتغال داشت. فضل‌الله محلاتی پس از کسب دروس ابتدایی در مکتب به تحصیل علوم حوزوی روی آورد. در سال 1324ش. عازم قم شد تا تحصیل علوم حوزوی را به‌طور رسمی ادامه دهد.[1] وی از مریدان و شاگردان امام خمینی بود و نسبت به ایشان علاقه‌ای وافر و شناخت و ارادتی عمیق داشت. آغاز آشنایی وی با امام خمینی به دوران نوجوانی برمی‌گشت و واسطه این آشنایی،دوستی با مصطفی خمینی فرزند امام بود.[2]
محلاتی در اوایل سال 1340 به عنوان نماینده آیت‌الله بروجردی عازم تهران و برای همیشه در این شهر ماندگار شد و علاوه بر تبلیغ و نشر فرهنگ و معارف اسلامی به ادامه تحصیل نیز پرداخت. ارتباط و هم‌نشینی با شخصیت‌های برجسته‌ای مانند امام خمینی، آیت‌الله محمدتقی خوانساری و نواب صفوی باعث شد محلاتی از ابتدای جوانی در مقابل ستمگران بایستد.
اولین اقدام سیاسی محلاتی مخالفت با آوردن جنازه رضاخان به قم در همراهی با فدائیان اسلام بود که چندی پس از ورود به قم و در سال 1327 با آنان آشنا شده و به این گروه پیوسته بود.[3]ارتباط با فدائیان اسلام سبب آشنایی محلاتی با آیت‌الله کاشانی شد و محلاتی پس از بازگشت آیت‌الله کاشانی از تبعید، خود را به وی معرفی کرد. ارتباط محلاتی با آیت‌الله کاشانی افزایش یافت و او به عنوان نماینده کاشانی مأموریت یافت به شهرهای مختلف سفر کند. از جمله این مأموریت‌ها سفر به آذربایجان و اقامت 4 ماهه در آن دیار در زمان انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی بود.[4]
در ماجرای مخالفت با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی که اولین مبارزه جدی و آشکار مرجعیت دینی با حکومت پهلوی بود، محلاتی رابط بین امام خمینی و علمای قم بود. اعلامیه‌های امام خمینی عمدتاً از جانب وی به تهران آورده شده و به صورت مخفیانه چاپ و توزیع می‌شد. به علاوه فرامین و رهنمودهای امام را به وعاظ ابلاغ می‌کرد. در نتیجه اوج‌گیری مبارزات روحانیت، دولت چاره‌ای جز تسلیم در این مورد نیافت و چون از ارتباط میان محلاتی و امام خمینی آگاه بود اعلامیه الغای لایحه را پیش از چاپ به محلاتی داد تا به امام منتقل کند.[5]
اعلام رسمی به رفراندوم گذاردن لوایح شش‌گانه موسوم به انقلاب سفید در 19 دی 1341 یعنی 39 روز پس از اعلام لغو تصویب‌نامه انتخابات انجمن‌های ایالتی و ولایتی، بار دیگر مخالفت روحانیون و به‌ویژه امام خمینی را برانگیخت. در این ایام محلاتی که رابط امام خمینیو علمای معترض قم و تهران بود نتیجه مذاکرات و دیدگاه‌های ایشان را به یکدیگر منتقل می‌کرد. در پی انتشار اعلامیه شدیداللحن امام خمینی علیه حکومت پهلوی و در دفاع از روحانیت، اجتماعات و تظاهراتی در حمایت از امام برگزارشد. دراجتماعی که در منزل آیت‌الله سیدمحمدرضاغروی به این مناسبت برپا شده بود، ده‌ها تن از روحانیون تهران شرکت داشتند. این اجتماع توسط نیروهای امنیتی شناسایی شد و کلیه روحانیون حاضر من‌جمله محلاتی مورد ضرب‌وشتم قرار گرفته و روانه زندان شدند. شاه که پس از برگزاری رفراندوم در ششم بهمن به زعم خودکار را تمام شده می‌پنداشت، دستور آزادی روحانیونِ در بند در 8 بهمن 1341 را صادر کرد.[6]
چندی بعد در دوم فروردین 1342 فاجعه حمله به مدرسه فیضیه قم رخ داد. در این جریان نیز محلاتی از جانب امام خمینی مأمورشد تا اعلامیه ایشان با عنوان «شاه‌دوستی یعنی غارتگری» را که مستقیماً شخص شاه را مورد حمله قرار می‌داد چاپ و منتشر کند.
هم‌زمان با آغاز ماه محرم سال 1342 ش، محلاتی واسطه رساندن دستورالعمل‌های امام خمینی به وعاظ و سران هیئت‌های مذهبی در خصوص بهره‌برداری حداکثری از این ایام شد.[7]به علاوه،وی در تهران و قم شخصاً به منبر رفت و به افشاگری علیه حکومتپرداخت. در شب دوازدهم محرم، محلاتی سخنرانی تندی علیه حکومت ایراد کرد و پس از آن چند ماه مخفی شد. پس از دستگیری امام خمینی در 15 خرداد 1342 و آزادی ایشان و سکونت در داوودیه محلاتی با امام دیدار کرد.[8]
مدتی بعد و در مهر 1343 لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی تصویب شد. تبعید امام خمینی در نتیجه مخالفت با این قانون و افشاگری علیه اقدامات حکومت، با واکنش شدید مردم و محافل روحانی روبه‌رو گردید. روز بعد از دستیگری امام، ساواک محلاتی را احضار کرد و در خصوص ادامه حمایت از امام به وی هشدار داد. اما محلاتی اما بلافاصله پس از تبعید امام خمینی دست به کار شد و در اولین اقدام به همراه سایر مبارزین زمینه تعطیلی بازار تهران را فراهم کرد. وی در پی ایراد سخنرانی‌های افشاگرانه و اعتراض به این اقدام حکومت، دستگیر و روانه زندان و دو هفته بعد از آن آزاد شد. ده روز پس از آزادی مجدداً دستگیر و زندانی و پس از شش ماه تحمل حبس آزاد گردید.[9]
اعتراض به جشن تاجگذاری و جشن‌های 2500 ساله از دیگر تحرکات ضد حکومتی محلاتی در دهه چهل و ابتدای دهه 50 بود.[10]وی با برپایی جلسات هفتگی به همراه جمعی از روحانیان مبارز اقدام به مبادله اخبار و اطلاعات، اتخاذ تصمیمات مقتضی برای مقابله با اقدامات ضد دینی و ضد ملیحکومت، کمک به زندانیانِ دربند و تهیه، چاپ و انتشار اعلامیه نمود. در همین رابطه یک‌بار در 2 خرداد 1351 و بار دیگر در 26 دی همان سال بازداشت شد و تحت‌شکنجه‌قرار گرفتو در 19 بهمن 1351 آزاد شد. محلاتی طی دوران مبارزه مدت‌های مدیدی ممنوع‌المنبر بود. با این‌حال وی این ممنوعیت را نادیده می‌گرفت و سخنرانی‌هایش خشم حکومت را در پی داشت. وی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، در خرداد 1357 برای آخرین‌بار دستگیر شد.[11]
محلاتی که پس از شهادت مصطفی خمینی به مبارزات خود شدت بخشیده بود، از عوامل اصلی برپایی راهپیمایی روز عید فطر در 13 شهریور 1357 و روزهای تاسوعا و عاشورا به شمار می‌رفت. وی پس از فاجعه 17 شهریور 1357 تحت‌تعقیب قرار گرفت و مدت‌ها مخفی بود. محلاتی جامعه روحانیت مبارز تهران را در سال 1356 با کمک جمعی از علما و فضلای مبارز تأسیس کرد.وی از کارگردانان اصلی تحصن روحانیان در دانشگاه تهران بود و به همراه شهیدان مطهری و مفتح از مسئولان کمیته استقبال از امام به‌شمار می‌رفت.[12]
با پیروزی انقلاب اسلامی، محلاتی همچنان در بطن حوادث و جریانات مهم سیاسی حضور داشت و از آن پس مسئولیت‌های مهمی را عهده‌دار شد. معاون کمیته مرکزی انقلاب اسلامی، نماینده امام و سرپرست صندوق تعاون اصناف، اولین نماینده امام و سرپرست حجاج ایرانی در سال 1358، نماینده امام در شورای عالی حج و اوقاف، اولین دبیرکل جامعه روحانیت مبارز، نماینده مردم محلات در اولین دوره مجلس شورای اسلامی و نماینده امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از مشاغل و مسئولیت‌های مهم محلاتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. محلاتی بارها در دوران جنگ تحمیلی در جبهه‌ها حضور یافت. سرانجام در اول اسفند 1364 هواپیمای حامل وی که از تهران به مقصد اهواز در حرکت بود، هدف موشک‌های بعثی قرار گرفت و به همراه بیش از 40 تن از مسئولین کشور به شهادت رسید. امام خمینی در پیامی خطاب به ملت ایران محلاتی را یکی از چهره‌های درخشان انقلاب نامید که در این راه سختی و رنج کشید و با قامت استوار ایستادگی کرد.[13]
اسناد
1ـتهیه اعلامیه در حمایت از امام خمینی 30 /4 /1342[14]
متن سند
شماره: 9336/س ت
تاریخ: 30 /4 /42
طبق اطلاعرسیده افراد مشروحه زیر مینوت اعلامیه‌ای را تهیه نموده‌اند که برای 28 صفر چاپ و منتشر سازند.
نجم‌الدین اعتمادزاده ـ سیدمحمدسدهی ـ سیدمحمدجلالی تهرانی ـ نظام‌الدین مهدی قمشه‌ای ـ شیخ فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی ـ شیخ محمدرضا توسلی محلاتی.
خلاصه مینوت تهیه شده عبارت است از: شخص اول مملکت خون می‌ریزد. شخص اول مملکت و دولت فعلی جبار خیال می‌کند با گرفتن خمینی او را کوچک کرده است بلکه خود شما رسوا شده‌اید و خمینی را بزرگ کرده‌اید.
خمینی در تمام دل‌های مسلمانان جهان بالأخص ایرانیان خانه‌ای دارد و گرفتن وعاظ و امام جماعت بر ضرر خود شما تمام خواهد شد و می‌شود و تاریخ خوب قضاوت می‌کند و ظالمیت شما و مظلومیت خمینی و سایر مردان راه حقیقت را ثابت خواهد کرد.
از طرف یک عده فضلای حوزه علمیه قم
2ـسخنرانی حجت‌الاسلام محلاتی علیه سیاست‌ها و اقدامات مضر رژیم پهلوی 17 /3 /1343[15]
متن سند
شماره: 5834/ 20 الف
تاریخ: 17 /3 /43
موضوع: گفتار آقای محلاتی
از ساعت 8:00 بعدازظهر روز 16 /3 /43 در مسجد نو محلاتی روی منبر گفتاری بدین‌شرح ایراد نموده است:
دولت اسلام این‌قدر ضعیف شده که دست کمک به سوی این و آن دراز می‌کند. دولت فرانسه نخست‌وزیرش عیاش بود، عاقبت شکست خورد. شما که دم از آزادی می‌زنید چه آزادی دارید. مسلمانان این‌قدر بدبخت شدند که مستشار از خارج بیاورند. آقایان رو به خدا کنید و جلوی هیچ‌کس تعظیم نکنید.تو که می‌گوییکشورم با کشورهای دیگر برابری می‌کند، ترقی آن فقط آزادی به زنان است. زنان فاحشه، زنان بی‌عفت و بی‌تقوی. از خارجیان یک چیز یاد گرفتیم آن هم بی‌عفتی. آقایان کشوری که یک عده آن فقیر هستند و یک عده غنی ترقی نخواهد کرد.
وضع فرهنگ خراب است. چرا آقایان فرهنگ را به این صورت درآورده‌اند که راه ارتباط ما را با فرهنگ بسته‌اند. اگر به کسی روزی پول بدهید فرمان هم به او می‌توانید بدهید. علت بیچارگی ما همین است.
مشخصات محلاتی استعلام شود.
گیرندگان: اداره سوم بخش 321
3ـکنترل اقدامات و فعالیت‌های حجت‌الاسلام محلاتی از سوی ساواک 16 /4 /1343[16]
متن سند
شماره: 775 س ت /3
تاریخ 16 /4 /43
موضوع: شیخ ابوالفضل [فضل‌الله] محلاتی
شیخ ابوالفضل [فضل‌الله] محلاتیواعظ در حوادث مسجد جامع در ماه رمضان گذشته در روی منبر بر علیه دولت سخنان شدیدی اظهار داشت. به قرار اطلاع جزء دسته فدائیان اسلام سابق بوده و اخیراً هم تلاش می‌کند که مریدانی از طبقه جوان برای خود به‌دست آورد و یک هیئت مذهبی تشکیل دهد. نامبرده از طرفداران سرسخت خمینی است.
مدارک دال بر تشکیلاین دسته را ارائه دهید. 20 /4 /43
گیرندگان: ریاست ساواک تهرانجهت اطلاع (2 نسخه). ضمناً به مأمور دستور داده شده که روی نحوه فعالیت او جهت تشکیل هیئت مذهبی به تحقیقات خود ادامه دهد.
4ـاظهارات حجت‌الاسلام محلاتی در واکنش به تبعید امام خمینی 16 /9 /1343[17]
متن سند
شماره: 20203 /20 الف
تاریخ: 16 /9 /43
موضوع: اظهارات محلاتی واعظ
شیخ فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی واعظ که از طرفداران سرسخت خمینی می‌باشد، به‌طور خصوصی به مأمور اظهار داشته خوشبختانه این روزها همه مردم از تبعید خمینی ناراضی هستند و متوجه شده‌اند که بلائی به سر آنها آمده است و علت این‌که در این مورد اقدامات شدیدتری از طرف مردم به عمل نیامد این بود که همه در مقابل عمل انجام شده قرار گرفته و بی‌خبر بودند والاّ اگر حتی یک ساعت قبل هم با اطلاع می‌شدیم چنان انقلابی می‌کردیم که 15 خرداد را دولت فراموش می‌کرد. شما خیال کردید که خمینی فقط در ایران طرفدار دارد و مسلمانان این کشور فدائی او هستند. به عقیده من خمینی در اکثر کشورهای مسلمان طرفدار و فدائی دارد و اگر روزی از داخل و خارج همه با هم متحد شوند هیچ قدرتی در مقابل آنها نمی‌تواند مقاومت نماید. به رادیو پیک ایران و رادیو ملی شب‌ها توجه کنید که در برنامه‌های خارجی خود چه تجلیلی از خمینی به عمل می‌آورند. این‌ها دلیل این است که خارجیان نیز طرفدار خمینی هستند و طولی نخواهد کشید که ورق برمی‌گردد.
فیش به نام شیخ فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی بررسی شود. صابری 18 /9
بخش 321 ـ کمیته 1 روحانیون 16 /9 /43
پی‌نوشت‌ها:
[1]،یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید حجت‌الاسلام فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی، جلد اول، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات،1382، صص هفت‌وهشت.
[2]،همان، ص نه.
[3]،همان، صص ده و یازده.
[4]،همان، ص سیزده.
[5]،همان، ص شانزده.
[6]،همان، صص هفده و هجده.
[7]،همان، ص نوزده.
[8]،همان، ص بیست‌ویک.
[9]،همان، صص بیست‌ودو تا بیست‌وچهار.
[10]،همان، صص بیست‌وچهار و بیست‌وپنج.
[11]،همان، صص بیست‌وشش و بیست‌وهفت.
[12]،همان، ص بیست‌وهشت.
[13]،همان، صص سی تا سی‌وسه.
[14]،همان، ص 26.
[15]،همان، ص 38.
[16]،همان، ص 42.
[17]،همان، ص 53.
تعداد بازدید: 1695
آرشیو مقالات
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
