کتاب و نشریه
ایران در فرآیند انقلاب؛ امام خمینی و چالش سنت و مدرنیته
احمد ساجدی
15 دي 1400
یکی از پرسش‌هایی که طی بیش از ۴۰ سال اخیر همواره در ذهن بسیاری از مردم و به ویژه نسل پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مطرح بوده این است که دلیل اصلی وقوع انقلاب اسلامی چه بود؟ آیا انقلاب، پاسخی به نیازهای اقتصادی یا سیاسی جامعه بود؟ آیا پاسخ به مطالبات مذهبی و فرهنگی مردم بود؟ آیا مردم به نشانه اعتراض به وابستگی رژیم حاکم به بیگانگان انقلاب کردند؟ آیا فاصله عمیق میان فقر و غنا و نبود تلاش برای رفع این معضل اجتماعی دلیل انقلاب بود؟ آیا مفاسد سیاسی و اداری و اخلاقی و دلایلی از این دست انگیزه مردم برای مشارکت در صحنه‌های انقلاب بود؟ و ...
در پاسخ به این سؤالات تاکنون آثار فراوانی در عرصه نشر پدید آمده و هزاران مقاله در مطبوعات نوشته شده است. هر نویسنده از منظر اعتقادات و باورهای خود به این پرسشها جواب داده و کمتر اثر جامعی که دربرگیرنده همه جوانب و علل پیدا و پنهان در شکل‌گیری انقلاب اسلامی باشد منتشر شده است.
«ایران در فرآیند انقلاب؛ امام خمینی و چالش سنت و مدرنیته» عنوان اثری است که به تازگی منتشر شده و به نظر می‌رسد بسیار جامع‌تر و کامل‌تر توانسته به چرایی انقلاب اسلامی پاسخ دهد. این کتاب مطالبات عمومی مردم طی یکصد و پنجاه سال اخیر را بررسی کرده و سپس نوع رفتار و پاسخ دولت‌های قاجار و پهلوی اول و دوم به این مطالبات را تجزیه و تحلیل و کالبدشکافی نموده است. این بررسی بویژه از آغاز دهه ۱۳۴۰ که مبدأ نهضت امام خمینی شناخته شده با دقت و وسواس بیشتری مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.
سیدمصطفی تقوی‌مقدم نویسنده اثر در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «فرضیه پژوهش حاضر این است که رویکرد امام خمینی و شناخت وی از مشکلات توأم با روش رهبری ایشان برای پاسخگویی به ۱۵۰ سال تکاپوی عزت‌طلبانه ملت ایران در جهت تأمین مطالبات عمومی از ۱۳۴۱ به بعد مولد مجموعه حوادث و تحولاتی شد که به تحقق انقلاب و شکل‌گیری جمهوری اسلامی ایران انجامید. ملت ایران از اندیشه و عمل امام خمینی به عنوان تأمین‌کننده نیازهای بنیادین سیاسی فرهنگی اقتصادی و سایر نیازهای هویتی خود استقبال و بر پایه آن اقدام کرد. از این‌رو این پژوهش بدون آنکه در دام نگرش مطلق‌انگارانه و تک‌ساحتی بیفتد و به بعضی عوامل خاص اجتماعی تأکید کند با توجه به مجموعه عوامل سیاسی اقتصادی و اجتماعی به تبیین انقلاب اسلامی ایران و چرایی وقوع آن پرداخته است.»
مباحث کتاب «ایران در فرآیند انقلاب؛ امام خمینی و چالش سنت و مدرنیته» در قالب سه بخش به صورت زیر سازمان یافته است:
در بخش اول با توجه به ماهیت موضوع پژوهش که بطور منطقی بحث را متوجه نقش شخصیت‌ها در روند رویدادها و تحولات اجتماعی می‌کند ابتدا در بحثی نظری به اجمال به مفاهیم فرد و جامعه و نظریه‌های مربوط به رابطه این دو از منظر متفکران غرب و اسلام اشاره کرده و پس از آن نظریه استاد شهید مرتضی مطهری مبنی بر اصالت جامعه و فرد و پیوند میان روح و نیاز جامعه با اقدام افراد برای ایجاد تحولات اجتماعی را به اختصار شرح داده و آن را به عنوان پایه نظری پژوهش در نظر گرفته است.
بخش دوم کتاب طی چهار فصل به بررسی مبانی و مراحل شکل‌گیری هویت تمدن اسلامی شیعی، تبیین سیر رویدادها از دوره قاجار به بعد، ظهور جریان‌های ملی‌گرا و غرب‌گرا، موضوع انقلاب مشروطه به عنوان پاسخ مهم و کلان به نیازهای جامعه، واکنش حکومت قاجار و سپس پیامدهای نهضت مشروطه، کارکرد و اقدامات پهلوی‌ها که باعث اختلال در تعامل دیانت و سیاست و تقابل حکومت با جامعه و تعمیق نیازهای مردم گردید، ظهور شخصیت امام خمینی و مبانی معرفتی، فلسفی، عرفانی، فقهی و سیاسی ایشان و بررسی نوع نگرش مشارالیه به تحولات کشور و مطالبات مردم و گام‌های بلندی که ایشان با حفظ ارتبال ناگسستنی میان دین و سیاست برای حفظ عزت کشور برداشتند، طراحی ساختار نظام سیاسی و نوع مدیریت امام در تأسیس و تثبیت و استقرار ارکان نظام جمهوری اسلامی، و... پرداخته است. در این بخش، مواضع و عملکرد امام در دفاع از استقلال و هویت کشور به عنوان یکی از نیازها و مطالبات عمده و بنیادین جامعه در مقابل اقدامات رژیم پهلوی مورد بررسی قرار گرفته است. واکنش به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، انقلاب سفید، و کاپیتولاسیون، که به خلق رویدادهای مهمی چون نهضت دو ماهه علما، قیام 15 خرداد 1342 و تبعید امام انجامید، به عنوان نمونه‌هایی از حوادث عصر پهلوی برای نشان دادن نوع برخورد و شاخصه‌های رفتار سیاسی امام تشریح گردیده است.
بررسی روش امام در بسیج عمومی ملت و به حاشیه راندن جریان‌های غیر انقلابی و چگونگی خنثی‌سازی اقداماتی که برای مهار انقلاب اسلامی شکل می‌گرفتند، از دیگر موضوعات این بخش است.
نویسنده کتاب با تأکید بر این نکته که: «هدف از این پژوهش فقط تبیینی واقعی از ریشه‌های انقلاب اسلامی است و آسیب‌شناسی پیامدها و دستاوردهای انقلاب و ارزیابی کارنامه نظام جمهوری اسلامی بیرون از هدف این نوشته است و کاری مستقل را می‌طلبد.»، می‌نویسد: «با تأسیس نظام جمهوری اسلامی، اندیشه امام به عنوان مصداق مهم نظریه بازگشت به خویش، با تصدی مدیریت کشور در معرض آزمون جامعه و تاریخ قرار خواهد گرفت و تاریخ و نسل‌های آینده شاهد پیامدهای انقلاب در حوزه اندیشه، کلام، فقه اسلامی و شیعی، و همچنین در عرصه بین‌المللی خواهند بود و قضاوت خواهند کرد.»
نویسنده همچنین در بخش پایان کتاب تحت عنوان « نتیجه‌گیری و تحلیل نهایی» موضوع تأمین مطالبات مردم در جریان انقلاب اسلامی و نقش امام خمینی در تأمین این مطالبات را از زبان صاحبنظران، نویسندگان و پژوهشگران مشهور بین‌المللی بیان کرده و در این راستا فرازهایی از نوشته‌های جیمز بیل (نویسنده کتاب شیر و عقاب)، میشل فوکو تاریخ‌دان فرانسوی، سایروس برام (نویسنده کتاب انقلاب ایران و مبانی رهبری امام خمینی)، ژان پیر دیگارد پژوهشگر فرانسوی، حامد الگار استاد مطالعات اسلامی دانشگاه کالیفرنیا، جان دی استمپل (نویسنده کتاب درون انقلاب ایران)، کلر بریر و پیر بلانشه (نویسندگان کتاب انقلاب به نام خدا)، سایروس ونس (وزیر خارجه وقت آمریکا)، برژینسکی (مشاور امنیت ملی وقت آمریکا)، آنتونی پارسونز (آخرین سفیر انگلیس در ایران قبل از انقلاب اسلامی)، مایکل لدین و ویلیام لوئیس (نویسندگان کتاب هزیمت یا شکست رسوای آمریکا)، ریمون آرون اندیشمند و جامعه‌شناس فرانسوی، ویلیام سولیوان (آخرین سفیر آمریکا در ایران قبل از انقلاب اسلامی)، و... را که مؤید توانایی امام خمینی در تأمین مطالبات عمومی جامعه می‌باشد، بازگو کرده است.
کتاب «ایران در فرآیند انقلاب امام خمینی و چالش سنت و مدرنیته» در ۷۱۶ صفحه تهیه و تنظیم شده و مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران آن را در قطع وزیری و با جلد گالینگور در سال ۱۳۹۹ با بهای یکصدهزار تومان وارد بازار نشر کرده است.
تعداد بازدید: 3057
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
