کتاب و نشریه
فیضیه در گذر تاریخ
احمد ساجدی
07 آذر 1401
«فیضیه در گذر تاریخ» عنوان اثری است که به تازگی از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی وارد بازار نشر شده است. این کتاب که به مناسبت یکصدمین سال باز تأسیس حوزه علمیه قم تهیه و تنظیم شده، به تشریح سرگذشت مدرسه فیضیه از بدو تأسیس در دوره سلجوقیان تا امروز به صورتی بسیار خلاصه پرداخته است.
بر اساس آنچه که در پیشگفتار کتاب آمده، هدف از تدوین این اثر عبارت است از:
1- روشن ساختن پیشینه مدرسه فیضیه؛
2- شناساندن شاکله ساختاری این بنا؛
3- شناخت کارگزاران تأثیرگذار در این نهاد مذهبی – سیاسی؛
4- معرفی سیر تحولات فیضیه در طول تاریخ.
همچنین بنا بر روایت نویسندگان کتاب، در این اثر برای درک تاریخ فیضیه سعی شده به سه سؤال مبنایی زیر پاسخ داده شود:
1- فرآیند تحول فیضیه از تأسیس تاکنون، تحت تأثیر چه عواملی بوده است؟
2- ساختارهای مؤثر بر فیضیه در مسیر تحولات تاریخی کدام است؟
3- کنشگران مؤثر بر روند تحولات تاریخی فیضیه چه کسانی بوده‌اند؟
کتاب «فیضیه در گذر تاریخ» پس از مقدمه و پیشگفتار خود، دارای دو بخش است:
بخش اول: فیضیه از تأسیس تا احیا
بخش دوم: فیضیه در دوران شیخ مؤسس و پس از آن
بخش اول
بخش اول کتاب، دارای چهار فصل است:
فصل اول با عنوان «قم‌شناسی» طی ۱۶ صفحه به معرفی شهر قم و تاریخچه آن پرداخته است. این فصل، مطالب خود را در 6 بخش با عناوین: محدوده جغرافیایی، پیشینه، نامگذاری، قم در دوره اسلامی، صاحب‌نامان، حوادث و وقایع مهم، ارائه کرده است.
فصل دوم نیز با عنوان «اولین نشانه‌های تأسیس» در 36 صفحه به چگونگی تأسیس مدرسه فیضیه در سال ۴۲۹ هجری قمری معاصر دوره سلجوقیان پرداخته است.
فصل سوم تحت عنوان «بازسازی‌ها» طی ۲۰ صفحه به روند تغییرات و تحولات مدرسه فیضیه قم پرداخته است. این فصل تحت عنوان: متولیان، تولیت قدیمی (شرعی) و تولیت جدیدی (تفویضی) عرضه شده است.
فصل چهارم از بخش اول کتاب با عنوان «فیضیه در دوران قاجاری» در ۷ صفحه به بررسی شرح رویدادهای مربوط به مدرسه فیضیه قم در سال‌های حکومت سلسله قاجار پرداخته است. در این بخش پس از شرحی راجع به تغییرات معماری فیضیه در عصر قاجار، تعمیرات، مرمت‌ها و خطاطی‌های جدید بر کتیبه‌های مدرسه، موضوع تولیت آستان مقدس در دوره قاجار نیز مورد بحث قرار گرفته است.
بخش اول کتاب با یک جمع‌بندی و تحلیل نهایی در دو صفحه خاتمه یافته است.
بخش دوم
بخش دوم کتاب با عنوان «فیضیه در دوران شیخ مؤسس و پس از آن» دارای یک مقدمه و ۴ فصل است. (فصول پنجم تا هشتم)
در فصل پنجم تحت عنوان: «فیضیه و سکوتی پر از فریاد» این عناوین به چشم می‌خورد: مختصری از حیات شیخ مؤسس، تغییرات در ساختمان فیضیه، امام خمینی در فیضیه، نقش فیضیه در تحولات سیاسی و اجتماعی، مشی سیاسی و فرهنگی آیت‌الله‌العظمی حائری یزدی، قیام حاج آقا نورالله اصفهانی، اعتراض آیت‌الله محمدتقی بافقی، مبارزات و تبعید شهید آیت‌الله سیدحسن مدرس، اهتمام در امر مسلمانان فلسطین، جلوگیری از انهدام حوزه علمیه، امتحان از طلاب و لباس متحدالشکل، پاسداری از شعائر مذهبی، مخالفت با کشف حجاب، مخالفت با تصرف کامل اوقاف توسط حکومت.
در فصل ششم تحت عنوان فیضیه و زعامت آیت‌الله‌العظمی بروجردی، این عناوین دیده می‌شود: وضعیت ظاهری فیضیه، فیضیه و حوادث سیاسی، فیضیه و فداییان اسلام (شامل عناوین: مخالفت با انتقال جسد رضاشاه به ایران، مخالفت با تأسیس مجلس مؤسسان، مخالفت با طلاب محافظه کار) در پایان فصل ششم درباره روابط مدرسه فیضیه قم با فدائیان اسلام مطالبی آمده است.
فصل هفتم کتاب تحت عنوان «فیضیه و قیام ۱۵ خرداد» به بررسی حوادث مدرسه فیضیه از سال‌های آغازین نهضت امام خمینی پرداخته است. مبارزه امام خمینی علیه لایحه «انجمن‌های ایالتی و ولایتی» که سرانجام موجب اعلام لغو این لایحه از سوی دولت وقت شد و همچنین اعلام تحریم نوروز سال ۱۳۴۲ که زمینه‌ساز حوادث بعدی نهضت امام خمینی گردید، حمله به فیضیه در فروردین 1342، قیام اسلامی 15 خرداد 1342، و همچنین قیام 17 خرداد 1354، در این بخش مورد بحث قرار گرفته است.
فصل هشتم با عنوان «فیضیه و انقلاب اسلامی» به تشریح تحولات مدرسه فیضیه طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب پرداخته است. این فصل به چند عنوان از جمله: نقش‌آفرینی سیاسی و اجتماعی فیضیه، بازگشت امام به قم، میزبانی دوباره فیضیه از امام، و تغییرات در ساختمان فیضیه، تقسیم شده است.
کتاب «فیضیه در گذر تاریخ» در صفحه آغازین خود حاوی متنی است با خط نستعلیق که توسط «دبیرخانه یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم» نوشته شده و در آن تصریح شده که این کتاب به مناسبت گذشت یک قرن از حیات حوزه علمیه قم به رشته تحریر درآمده است.
کتاب همچنین در بخش پایانی دارای مطلبی در بیان اهمیت جایگاه حوزه علمیه قم درعرصه‌های سیاسی اجتماعی و فرهنگی است. این مطلب در سه صفحه و زیر عنوان «پایان کلام» ارائه شده است. «کتاب‌نامه» و «نمایه» نیز بخش‌های پایانی این اثر هستند.
روی جلد کتاب، نمایی سیاه و سفید از فیضیه، در پشت‌زمینه‌ای زردرنگ نقش بسته و در پشت جلد نیز گزیده‌ای از متن کتاب منعکس شده که حاوی اهمیت جایگاه چهره‌هایی مانند آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی، آیت‌الله‌العظمی بروجردی و امام خمینی در حفظ و حراست از کیان حوزه علمیه و مدرسه فیضیه و استمرار بخشیدن به حیات بالنده آن است.
کتاب «فیضیه در گذر تاریخ» در ۱۸۸ صفحه توسط آقایان محمد رجایی‌نژاد و محمدحسن عباسی در قطع رقعی تهیه شده و چاپ اول آن (تابستان 1401) با بهای ۶۵ هزار تومان وارد بازار نشر شده است.
تعداد بازدید: 1456
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
