نهضت روحانیون ایران

رضا فتحی

چهارمین جلد از نهضت روحانیون ایران در 1358 توسط بنیاد فرهنگی امام رضا(ع) به چاپ رسید. از آنجا که مرحوم حجت‌السلام و المسلمین علی دوانی شخصاً ازمبلغین و سخنوران قم و تهران بودند طبیعی است که در چهارمین جلد از اثر مهم و ماندگارش یعنی دوره یازده جلدی نهضت روحانیون ایران بصورتی بسیار وسیع تر به موضوع حرکت علمای ایران و بهره‌برداری از مجالس و محافل عزای حسینی در جریان نهضت اسلامی ایران بپردازد. بگونه ای که نام این جلد ازکتاب را به حق «محرم1383» نهاده است. دوانی خود در این محرم درکویت به وعظ و منبر اشتغال داشته است اما بعدها با تکمیل تحقیقات تاریخی خود روایت نسبتاً کاملی ارائه داد از آنچه که روحانیون در نهضت خود علیه حکومت پهلوی در خرداد ماه 1342 به انجام رساندند. 
کتاب با متن اعلامیه امام خمینی«ره» آغاز می‌شود. اعلامیه ای که طی آن به وعاظ و مبلغین ابلاغ می شود که تذکرات سه گانه ساواک و دربار را در مورد مطالب مورد بحث در منابر نادیده انگارند. داستان ازآنجا آغاز میشود که :
رژیم پهلوی در اوایل محرم، جمعی از وعاظ را به ساواک احضار کرده و ضمن تهدید و ارعاب دستور می دهد در مجالس محرم آن سال به این سه موضوع پرداخته نشود: 1- بر ضد شخص اعلیحضرت سخنی نگویند. 2- از اسراییل و آنچه مربوط به اسراییل است چیزی نگویند. 3- نگویید اسلام و قرآن در خطر است.(ص4)
امام خمینی« ره» از همین چالش با درایت خاص خود یک فرصت آفریدند و طی اعلامیه مذکور با استناد به احادیث مشهوری چون: «اذا ظهرت البدع فلا عالم ان یظهر علمه و الا فعلیه لعنت الله» روحانیون را به سخنان افشاگرانه وامی دارند و با قوت قلبی اعجاب آور در بخش نهایی می‌نویسد: «دین خدا را یاری کنید و بدانید «ان تنصروالله ینصرکم و یثبت اقدامکم. ازاخافه و ارعاب سازمانها و دستگاه شهربانی هراسی به خود راه ندهید. آنها نیز مثل شما ملزم و مجبورند و بسیاری از آنها با شما همراه و از دستگاه بیزارند». بدیهی است که با چنین فرمان قاطعی روحانیون بویژه طلاب جوان با چه احساس مسئولیتی وارد محرم می‌شوند.
نقطه اوج این حرارت را می توان در سخنرانی حجت السلام محمد تقی فلسفی در مسجد حاج سید عزیز الله تهران در شب عاشورای 1342 (1383هجری قمری) یافت که مؤلف کتاب متن آن را عینا از نوار پیاده کرده است. فلسفی بزرگترین خطیب آن زمان در تهران دراقدامی اعجاب آور در همان مسجد طی 10 ماده دولت را استیضاح می‌کند و مردم نیز با او همصدا می شوند. ضمناً متن نامه امام خمینی و آیت الله شریعتمداری نیز قرائت می شود.
جلسات عزاداری تهران، قم، مشهد، اصفهان و تبریز، به وضوح رنگ انقلابی می گیرند و رژیم را به تعجب وا می‌دارند. روزهای اول می گذرد و نوبت به عاشورای قم وشخص امام خمینی می‌رسد. علیرغم تهدید مستقیمی که به ایشان ابلاغ می شود، امام شخصا به فیضیه رفته و سخنرانی معروف خود را ادا نمودند.(صفحات31تا38)
حدود پنجاه تن از وعاظ تهران و قم دستگیر می‌شوند که بتدریج تا اواخر صفر آزاد شدند. صفحه 40 کتاب نام حدود 20 نفرآنان ازجمله آقای فلسفی، مرحوم مطهری، شهید غفاری و آقای مکارم شیرازی را بیان می نماید.
12 محرم آن سال، موجب رخداد عظیم 15 خرداد(1342) می شود که با دستگیری امام خمینی در ساعت 3 بعد از نیمه شب پانزدهم خرداد آغاز شد. بازداشتی که شرح آن به نقل از کتاب  نهضت امام خمینی صفحات  468 تا 472 عیناً در متن کتاب نقل شده است. اعتراض مردم قم و کشتارآنان توسط عمال رژیم نیز صفحات 48 تا 54 کتاب را دربرمی گیرد. قیام و اعتراض مردم تهران که اوج آن قتل عام مردم ورامین است با جزئیاتی جالب و تصاویری تکان دهنده، ادامه حضور خونبار مردمی را به تصویر می کشد.(ص56تا71) سپس نوبت به 15 خرداد مشهد و بازداشت مرحوم آیت‌اله حاج آقا حسن قمی می‌رسد(ص73تا78). موضوع به شیراز و قیام مردم و بازداشت مرحوم آیت الله محلاتی و دستغیب  نیز کشیده می شود.(ص78تا81) نمونه هایی از سروده های شاعران آگاه و مبارز قید می‌شود و به اعلامیه آیات عظام در مورد هم صدایی با امام خمینی پرداخته می‌شود. متن تلگراف‌هایی که عیناً ذکر شده است، یکصدایی همه علمای قم، تهران، مشهد وسایر شهرستانها را نشان می دهد.(ص100تا130) آنگاه موضوع مهاجرت آقایان مراجع تقلید و علما به تهران مطرح می شود که پیشگام این حرکت اعتراضی آیت الله کاظم شریعتمداری است. در صفحات 132 تا 134 نام حدود سی و دو نفر از بزرگان روحانیون همه شهرستانها که به تهران آمده اند ذکر می شود. بدیهی است که در این ایام جامعه روحانیت مبارز به چاپ اعلامیه ای دست میازد. اعلامیه مفصل جامعه روحانیت در کنار اعلامیه نهضت آزادی ایران (مورخ19 /3 /1342) خواندنی است. تعطیلی بازار قم و تهران نیز عکس العمل طبیعی مردمی است. در چهاردهمین روز بازداشت امام خمینی بنا به درخواست مرحوم آیت الله شریعتمداری این اعتصاب پایان می‌پذیرد(ص146). چهلم فاجعه 15 خرداد نیز مناسبتی است که چندین اعلامیه بدین مناسبت از سوی مراجع و تشکل ها صادر می‌شود که متن آنها در کتاب قید شده است.
12 مرداد 42 طی اعلامیه ای از ساواک، آزادی امام خمینی و دیگر علمای بازداشتی اعلام می شود. در 31 مرداد ماه اعلامیه «جامعه روحانیت ایران» افشا می کند که آقایان در منازل خود زندانی شده‌اند (ص158کتاب). جالب است که در همین ایام جامعه روحانیت، شرکت در انتخابات مجلس شورای ملی را طی اعلامیه ای تحریم می کند. این اعلامیه برای نخستین بار با امضای 26 نفر از علمای شهرستانهای مختلف منتشر می‌شود.(ص194) مردم ازمراجع نیز استعلام می‌کنند و همه یکصدا این انتخابات را تحریم می‌نمایند. اعلامیه های آقایان میلانی و شریعتمداری، مرعشی نجفی و دیگران در این موقع از موضع قاطع روحانیت علیه رژیم پرده برمی‌دارد. علیرغم افتتاح رسمی مجلسین سنا و شورای ملی، مردم بدان پشت می‌کنند. بر اثر فشار دستگاه حکومتی علما و خطبای مهاجرت کرده به تهران، مجبور به بازگشت به شهرستانهایشان می‌شوند. آیت الله شریعتمداری طی سخنرانی‌های خود گزارشی از این سفر را ارایه می دهند که متن کامل آن صفحات 224 تا 238  را پوشانده است. حوادث تبریز و مدرسه حجتیه ادامه بحران را نشان می‌دهد. اعدام «طیب حاج رضایی» و «حاج اسماعیل رضایی» در آبان ماه 1342 نیز اتفاقی است که نمی توان بدان نپرداخت (ص249). اسداله علم عزل شده و حسنعلی منصور به ریاست دولت منصوب می‌شود.(ص261). سالگرد فاجعه مدرسه فیضیه می رسد  و سیل اطلاعیه ها جاری می‌شود. همچنین سالگرد انقلاب سفید شاه!(ص268). رخداد مهم بعدی شب سه شنبه 18 فروردین 1343 است که امام خمینی آزاد می‌شوند و ده ماه حبس و حصر ایشان پایان می‌پذیرد. جشن و شادمانی سراسر کشور را فرا می‌گیرد.(ص275) اعلامیه مهم با چهار امضا (امام خمینی ـ آیت الله میلانی ـ آیت الله مرعشی و آیت الله حاج حسن قمی) در سالگرد فیضیه منتشرمی شود.(ص290). جلسات هفتگی آیات عظام قم مجدداً برگزار و صدور اعلامیه‌ها از سر گرفته می شود. در ادامه به ماجرای کاپیتولاسیون یا مصونیت قانونی اتباع آمریکایی در ایران می‌رسیم که در آبان 1343 اتفاق افتاد. عملاً سومین مرحله ازنهضت روحانیون ایران آغازمی شود. صبح روز 20 جمادی الثانی 1383 که مصادف با ولادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) بود، راس ساعت 5 /8 صبح مردم درمنزل امام خمینی منتظر سخنان تاریخی ایشان می‌شوند. مطالبی که بارها متن آن را شنیده یا دیده‌ایم. همان سخنانی که منجر به تبعید سیزده ساله امام خمینی شد. چهارمین جلد از کتاب نهضت روحانیون ایران  با ذکر سخنان آیات عظام شریعتمداری و مرعشی نجفی به پایان  می‌رسد.
       

 
تعداد بازدید: 5179