روز شمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی

اعظم حسینی

«روز شمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی» عنوان کتابی است به قلم باقر عاقلی که در سال 1372ش به چاپ رسید. این کتاب در دو جلد تدوین شده است؛ جلد اول در 582 صفحه  وقایع تاریخی ایران از 14 مرداد 1285 تا 28 مرداد 1332 را در بر گرفته  و جلد دوم نیز در 510 صفحه، رویدادهای تاریخی ایران را از بامداد 29 مرداد 1332 تا نیمروز 22 بهمن 1357 به صورت روزشمار بررسی و گزارش نموده است. از صفحه 120 تا 184 جلد دوم شاهد روزشمار سال‌های1340 تا 1343 هستیم که بیانگر زمینه‌ها و پی‌آمدهای نهضت 15 خرداد است. از این رو به رویدادهای این بخش از کتاب خواهیم پرداخت.
در بخش پایانی کتاب فهرست ضمایم و تعلیقات درج گردیده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به نطق امام خمینی به مناسبت حمله به مدرسه فیضیه، نطق انقلابی درباره‌ی اعاده کاپیتولاسیون و نطق تاریخی ایشان در بهشت زهرا اشاره کرد. فهرست اعلام اشخاص نیز در پایان کتاب آمده است. کتاب حاضر بالغ بر 400 قطعه عکس دارد و فهرست تصاویر نیز ضمیمه گردیده است.
روز شمار تاریخ که به کرونولوژی معروف است اهل تحقیق و تتبع و نویسندگان و مفسرین را از مراجعه به منابع متعدد و متشتت بی‌نیاز می‌کند. با مراجعه به کرونولوژی از اتلاف وقت جلوگیری می‌شود؛ کسانی هستند که فرصت و وقت کافی برای مطالعه کتب تاریخی را ندارند و می خواهند بدون صرف وقت زیاد، اطلاعات جامع و کلی نسبت به مسایل تاریخی داشته باشند از این رو با مراجعه به روزشمار تاریخ اطلاعات مورد نیاز خود را به دست می‌آورند بدون این که وقت زیادی صرف نموده باشند. در کرونولوژی صرفا اخبار بدون اظهار نظر و نتیجه‌گیری عنوان  می‌شود و خواننده با دانستن خبری می‌تواند بر مسند داوری و تحلیل بنشیند.
با توضیحات مختصری که داده شد اهمیت کرنولوژی برای خواننده واضح و روشن است و امید است محققین و مورخین همتی در این زمینه مبذول داشته هر کدام قسمتی از تاریخ ایران را به شیوه روزشمار تهیه نمایند.
باقر عاقلی در تدوین کتاب  روز شمار تاریخ ایران از  منابع مهم و متعددی بهره برده  و در پایان جلد دوم در قسمت منابع و مآخذ اطلاعات کتابشناختی آن منابع را  متذکر گردیده است  در اینجا به تعدادی از منابع مهم مورد استفاده مولف اشاره می‌شود:
1- اسناد انقلاب اسلامی: تهبه و تنظیم از مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران  مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، اول 1369
2- بازرگان، مهدی: انقلاب ایران در دو حرکت. تهران، 1363.
3- تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران (مرداد 1356 – فروردین 1358) انتشارات سروش، تهران چاپ اول، 1369
4- روحانی، سید حمید: نهضت امام خمینی، جلد اول، تهران، چاپ دوم 1361.
5- سمیعی، احمد: سی‌وهفت سال، انتشارات شباویز، تهران، چاپ دوم 1366.
6- مدنی، سیدجلال‌الدین: تاریخ سیاسی معاصر ایران دو جلد دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم 1362.
7- هوشنگ مهدوی، عبدالرضا: تاریخ روابط خارجی ایران،  چاپ اول تهران 1368.
8- هیکل،  محمدحسنین: ایران روایتی که ناگفته ماند. ترجمه حمید احمدی. تهران، انتشارات الهام چاپ اول 1362.       
9- صورتجلسات مجلس سنا از سال 1332 تا 1357
10- روزنامه اطلاعات از 1332 تا اسفند 1357
11- روزنامه کیهان از 1332 تا اسفند 1357
12- سالنامه کشور ایران از 1332 تا 1356
13- روزنامه آسیای جوان از 1332 تا 1336
14-  مجله راهنمای کتاب از سال 1337 تا 1358
15- مجله یغما از سال 1332 تا 1354
16- سالنامه دنیا از سال 1332 تا 1352
17- اطلاعات سال از انتشارات روزنامه اطلاعات از 1338 تا 1358
18- کیهان سال از انتشارات روزنامه کیهان،‌ از 1341 تا 1358
19- اطلاعات ماهانه از انتشارات روزنامه اطلاعات از 1332 تا 1336

صفحات  120 تا 184  کتاب به وقایع مهم سال‌های 1340 تا 1343 ش پرداخته و زمینه‌ها و پی‌آمدهای نهضت 15 خرداد را در بر دارد از مهمترین رویدادهای این چهار سال به این موارد می‌توان اشاره کرد:

10 /1 /1340: رحلت حضرت آیت‌الله بروجردی مرجع تقلید شیعیان جهان در شهر قم به علت سکته قلبی، اعلام عزای ملی، پیام تسلیت شاه به آیت‌الله حکیم به مناسبت درگذشت آیت‌الله بروجردی
12 /2 /1340: اعتصاب فرهنگیان جهت اعتراض به کمی حقوق در میدان بهارستان و ایراد سخنرانی‌های تند و کوبنده ایشان، آتش‌گشودن پلیس به روی فرهنگیان و کشته شدن یکی از فرهنگیان به نام عبدالحسین خانعلی. 
19 /2 /1340: فرمان انحلال مجلسین شورای ملی و سنا از سوی شاه، معرفی کابینه دکتر علی امینی به شاه
25 /10 /1340: ابلاغ قانون اصلاح شده اصلاحات ارضی از طرف شاه برای اجرا به دولت، مخالفت روحانیون با قانون اصلاحات ارضی.
26 /4 /1341: استعفای علی امینی
28 /4 /1341: انتصاب اسد‌الله علم  به نخست‌وزیری
30 /4 /1341: معرفی کابینه اسد‌الله علم
15 /7 /1341: تصویب لایحه جدید تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی که در آن قید «اسلام» از شرایط انتخاب کنندگان و شوندگان را حذف و به جای سوگند به قرآن به کتاب آسمانی را قید نمود و در حقیقت به زنان حق رأی داده شد.
16 /7 /1341: تشکیل جلسه علمای قم در مورد لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی.
8 /9 /1341: اعلام لغو تصویب‌نامه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از سوی دولت، مخابره ی تلگراف علم به علما جهت اطلاع ایشان از لغو تصویب نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی.
2 /11 /1341: انتشار اعلامیه آیت‌الله خمینی مبنی بر تحریم رفراندوم اصول ششگانه انقلاب سفید
3 /11 /1341:‌ انتشار اعلامیه نهضت آزادی ایران در مخالفت با انقلاب سفید شاه تحت عنوان «ایران در آستانه یک انقلاب بزرگ و برگرداندن تاریخ خود» 
6 /11 /1341: برگزاری رفراندوم انقلاب سفید
14 /11 /1341: دستگیری آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر ید‌الله سحابی و دیگر اعضای نهضت آزادی.
22 /12 /1341: تحریم عید سال 1342 از سوی حضرت آیت‌الله العظمی خمینی و مراجع وقت به علت عزادار شدن مسلمین به دلیل مصیبت وارده از تصویب و اجرای مواد به اصطلاح انقلاب سفید شاه 
2 /1 /1342: برگزاری مجلس روضه‌خوانی و عزاداری مفصل به مناسبت شهادت امام صادق (ع) در مدرسه فیضیه، حمله همزمان مأموران رژیم به مدرسه فیضیه قم و مدرسه طالبیه تبریز.
31 /3 /1342: تظاهرات بسیار وسیع و پر شور به مناسبت عاشورای حسینی در تهران، قم و تمام شهرهای ایران، نطق آتشین امام خمینی علیه شاه در مدرسه فیضیه.
15 /3 /1342: دستگیری آیت‌الله خمینی و تعداد زیادی از علما و روحانیون، تظاهرات خونین مردم در شهرهای قم، تهران، تبریز، شیراز، قزوین
تظاهرات خشمگین بار فروشان تهران به زعامت طیب حاج رضایی، حرکت سیل خروشان زارعین از ورامین، کن، جماران و دیگر دهات اطراف تهران به سوی پایتخت، کشتار دهقانان در سر پل باقرآباد، اعلام حکومت نظامی در تهران و قم و شیراز و غالب شهرهای ایران.
15 /4 /1342 : طیب حاج رضائی به اتهام دست داشتن و همچنین تحریک و تامین مخالفین در واقعه پانزده خرداد باز داشت شد
26 /6 /1342: مطبوعات نوشتند: برای اولین بار در تاریخ مشروطیت (58 ساله)، در ایران، امروز زنان در کنار مردان به پای صندوق‌های رأی رفتند.  
18 /1 /1343: آزادی آیت‌الله خمینی و بازگشت به قم، شایعه‌سازی روزنامه اطلاعات مبنی بر سازش امام خمینی با رژیم
4 /8 /1343: ایراد نطق تاریخی و مهم آیت‌الله خمینی درباره‌ی کاپیتولاسیون و حمله به شاه، اسرائیل و آمریکا در این نطق.
13 /8 /1343: تبعید آیت‌الله خمینی به ترکیه، دستگیری حاج سید مصطفی خمینی،
111 /1343: ترور حسنعلی منصور – نخست‌وزیر ـ  مقابل در ورودی مجلس شورای ملی به دست محمد بخارایی.
لازم به ذکر است مؤلف در تدوین این اثر، تاریخ دقیق برخی از رویدادها را ذکر ننموده و بعضی از رویدادها با تقدم و تأخر زمانی گزارش شده است. از جمله تاریخ تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی 14 /7 /1341 است که در این کتاب 15 /7 /1341 گزارش شده است. همچنین خبر مربوط به اعلام لغو تصویبنامه لایحه انجمن ایالتی و ولایتی از سوی دولت، که 8 /9 /1341 ذکر شده مربوط به 10 /9 /1341 می‌باشد.

 
تعداد بازدید: 6536