جامعه تعلیمات اسلامی

مهرنوش کاظمی

«جامعه تعلیمات اسلامی» عنوان کتابی است که حمید کرمی‌پور با استفاده از اسناد [شامل اطلاعیه‌ها، گزارشهای خبری، خاطرات افراد، نامه‌ها و سخنرانیها] و خاطرات کارکنان سالخورده و قدیمی مرکز جامعه تعلیمات اسلامی آن را تدوین کرده و در 1380 ش با 332 صفحه توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به دست چاپ سپرده است. چگونگی تأسیس، فعالیتها، ارتباط این مرکز با مراجع تقلید، ویژگیها و مبارزات بنیانگذار آن حاج شیخ عباسعلی اسلامی و نقش ایشان در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی و در ادامه، کیفیت علمی و دینی مدارس این مرکز و سرانجامِ آن مهمترین موضوعاتی است که کرمی‌پور در کتاب یاد شده به آنها پرداخته است.
عباسعلی قرائتی سبزواری معروف به اسلامی [1275 ش، سبزوار ـ 1364 ش. ؟؟؟] واعظ و سخنوری توانا بود و در مساجد مختلف تهران به ایراد خطابه می‌پرداخت. وی پس از اتمام سطوح عالی حوزه در مدرسه الواعظین هندوستان به ضرورت دست یافتن به علوم جدید همراه با حفظ میراث و سنت گذشته پی برده و بدین‌گونه در 1322 ش جمعیت «پیروان قرآن» را در تهران تأسیس کرد. اکثریت اعضای این جمعیت از بازاریان متمول و مؤمن بودند که گسترش و اشاعه فرهنگ غربی و مظاهر ضداسلامی آن را در پایتخت تاب نمی‌آوردند. استقبال مردم از برنامه‌های مذهبی عباسعلی اسلامی،‌ او را به فکر کسب امتیاز یک مدرسه ملی (غیردولتی) انداخت و جامعه تعلیمات اسلامی را تأسیس کرد. در واقع جامعه تعلیمات اسلامی و مدارس زنجیره‌ای وابسته به آن، نخستین کوشش نیروهای مسلمان و برخوردار از بینش مذهبی و دینی مورد تأیید روحانیت بود که در سالهای آغازین پهلوی دوم در تهران و برخی شهرهای بزرگ شکل گرفت. اصول و مبانی اسلامی رکن اصلی و اساسی در تعلیم و تربیت مدارس جامعه تعلیمات اسلامی به حساب می‌آمد. با پشتیبانی مراجع از این مدارس،‌ بازاریان به حمایت‌های مادی و معنوی از این مراکز پرداخته که منجر به بالندگی و تقویت مدارس اسلامی شد.
کتاب جامعه تعلیمات اسلامی پس از مقدمه و پیشگفتار دارای دو بخش است. کرمی‌پور در بخش اول پیش از ورود به دو فصل اصلی ابتدا زمینه تاریخی تحقیق خود را روشن ساخته؛ آنگاه در فصل اول آن به زندگی و مبارزات شیخ عباسعلی اسلامی پرداخته است و همچنین چگونگی آشنایی و ارتباط صمیمانه وی با افرادی چون آیت‌الله کاشانی و نواب صفوی را پیش کشیده، در ادامه درباره فعالیتهای سیاسی شیخ عباسعلی اسلامی پس از کودتای 28 مرداد 1332، اقدامات او در دوره نخست‌وزیری علی امینی، آشنایی و همراهی وی با نهضت امام خمینی در مبارزات ایشان علیه لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی و قیام 15 خرداد 1342 سخن گفته است. حاج شیخ عباسعلی اسلامی به عنوان یک واعظ دینی در قیام 15 خرداد نقش برجسته‌ای به عهده داشت و در نتیجه، در شمار وعاظی بود که به زندان افتاد.
در همین بخش، فصل دوم به تاریخچه مختصر آموزش و فرهنگ معاصر ایران تا دهه بیست و چگونگی تأسیس جامعه تعلیمات اسلامی اختصاص دارد. در این فصل از کتاب آورده شده است که چگونه بازاریان متدین با همراهی علما و مراجع،‌ در یک مبارزه حساس فرهنگی،‌ در دو دهه قبل از شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) به حفظ باورهای دینی و فرهنگی خود مبادرت ورزیدند. کرمی‌پور در فصل مزبور پس از بررسی نقش مراجع تقلید در روند فعالیتهای جامعه تعلیمات اسلامی، مخالفتهای حکومت پهلوی و به تبع آن، ساواک را مورد پژوهش قرار داده. یادآور شده است که رژیم به وسیله تعطیلی مدارس، تعقیب و دستگیری عوامل این مرکز از فعالیتهای رو به رشد آن جلوگیری می‌کرد. در پایان نیز به بررسی اوضاع جامعه تعلیمات اسلامی در آخرین سالهای حکومت پهلوی (دهه 50) پرداخته است. جریان ممنوع‌المنبر شدن شیخ عباسعلی اسلامی موضوع دیگری است که پایان‌بخش فصل حاضر است.
بخش دوم این کتاب مربوط به تدوین اسناد است که شامل 96 فقره سند می‌باشد و حاوی گزارش‌های متعدد ساواک تهران، کرج، مشهد و چند شهر دیگر درباره جامعه تعلیمات اسلامی و بنیانگذار آن است که که با مطالعه آن می‌توان به عملکرد افکار و شخصیت عباسعلی اسلامی پی برد. به سخنی دیگر بخش اول کتاب، به مثابه ایجاد بستر مناسب برای تفهیم بهتر اسناد است که در قسمت آخر کتاب به صورت ضمایم آمده است. ضمیمه اول، تصاویر چند سند است و ضمیمه دوم، عکسهای مربوط به جامعه تعلیمات اسلامی و حاج شیخ عباسعلی اسلامی را دربر می‌گیرد. گاهشمار زندگی و مبارزات این روحانی در صفحات پایانی این بخش آمده است. در این بخش اساسنامه و مرام‌نامه جامعه تعلیمات اسلامی نیز به چاپ رسیده است.

 
تعداد بازدید: 5332