علمای مشهد از کودتای 1299 شمسی به بعد، رسما و عملا به عنوان یک گروه مخالف مذهبی، وارد صحنه مبارزات شدند. البته در ابتدا آنها نگاه مثبتی به حکومت رضا شاه داشتند. اما این نگاه مثبت با گذر زمان و رو شدن دست رضاخان به شدت تغییر جهت یافت و  با وقوع فجایع مربوط به کشف حجاب و قیام گوهر شاد، علمای مشهد به یکی از قطبهای مخالفین حکومت پهلوی تبدیل شدند. با شروع نهضت امام (ره) در سال 1340، و مطرح شدن لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، علما و مردم مشهد، نقشی بس حیاتی و مهم در حمایت از امام و نهضت ایشان ایفا کردند. وجود دو بیت سید محمد هادی میلانی و سید حسن طباطبایی قمی در مشهد، مامن و پناهگاه نیروهای انقلابی بود. در این دوره راهپیمایی ها و تظاهراتی که از بیوت این دو مرجع  آغاز می شد، مهاجرت آیت الله میلانی به تهران پس از بازداشت امام (ره) و آیت الله قمی و دیگر روحانیون در 15 خرداد و روزهای بعد از آن، نقطه اوج این حمایتها بود. از مهمترین فعالیتهای آیت الله میلانی در این سفر می توان به موارد زیر اشاره کرد: سفر به قم جهت دلجویی از خانواده امام خمینی (ره)، تحریم انتخابات دوره بیست و یکم مجلس شورای ملی، صدور چندین فتوا و اعلامیه و رایزنی جهت آزادی امام خمینی.

مذاکرات آیت الله میلانی با پاکروان و تماس با رسانه های خارجی و در جریان قرار دادن آنها از اوضاع ایران و حتی تهدید دربار در مورد آزادی امام و دیگر علمای بازداشت شده باعث شد که حتی آن دسته از علمای مشهد هم که نسبت به  نهضت بی تفاوت بودند، سکوت را روا ندانسته و به جمع انقلابیوئن پیوستند. چنانچه میرزا احمد کفایی و میرزا حسین سبزواری با سپهبد عزیزی استاندار خراسان در باغ ملک آباد مشهد ملاقات و از او خواستند تا جهت هرچه سریعتر آزاد شدن علما اقدامات لازم را انجام دهند.

حتی پس از وفات آیت الله میلانی در سال 1354ش، سید عبدالله شیرازی از عراق به مشهد مهاجرت نمود تا بیت ایشان در کنار بیت آیت الله قمی، ادامه دهنده راه رهبری جریانات مردمی در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی باشند.

اهمیت نقش علمای خراسان در نهضتهای صده های اخیر بخصوص نهضت انقلاب اسلامی دلیلی شد تا گروه تاریخ معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) دست به کار شده و در  ششمین مجلد از مجموعه آثار «تاریخ محلی» خود به این خطه از خاک ایران اسلامی بپردازد و کتاب «نقش علمای مشهد در انقلاب اسلامی» را به قلم حسن شمس آبادی راهی قفسه های محققین نماید.

این کتاب که در سال 1389 توسط موسسه چاپ و نشر عروج (وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره))به چاپ رسید، 413 صفحه دارد و  شامل بخشهای زیر است.

بخش اول تاریخچه حوزه علمیه مشهد را از سال 1300 تا 1357 مورد بررسی قرار داده است. این بخش شامل 5 فصل می شود. فصل اول مدخلی برای ورود به بحث است و زندگینامه سیاسی، اجتماعی شانزده تن از علمای مشهد در این دوره حیاتی را مورد بررسی قرار داده است. در فصل دوم اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فضای حاکم بر حوزه علمیه مشهد و تغییر و تحولات مابین سالهای 1305 تا 1357 پیش روی خواننده قرار گرفته اند. در فصل بعد یک مرحله متمرکزتر می شویم و این بار تشکیلات حوزه علمیه قم و مدارس شانزده گانه آنها را تحلیل می کنیم. فصل چهارم اما به بررسی چهار جریان موجود در حوزه علمیه مشهد در آستانه نهضت امام خمینی اختصاص یافته است که با وجود تفاوت دیدگاه طی نهضت امام با آن همراه شدند. فصل پنجم نگاهی اجمالی به مبارزات علما با رژیم پهلوی با تکیه بر علمای خراسان از کودتای 1299 تا 1340 داشته و قیام گوهرشاد را به عنوان تقابل علمای مشهد با سلطنت پهلوی مورد کنکاش قرار داده است.

بخش دوم کتاب شامل وقایع و حوادث رخ داده از اصلاحات ارضی تا تبعید امام به ترکیه در سال1343 است. در این بخش و بخشهای آتی سعی بر این بوده که ابتدا توضیحی مختصر راجع به حوادث بیان شده و در ادامه موضع علمای مشهد در برابر این حوادث مورد بررسی قرار می گردد. در این فصول اندکی هم از مواضع امام و دیگر علما سخن رانده شده است. این بخش شامل هفت فصل می شود که عناوین آنها عبارتند از: نظام ارباب و رعیتی و اصلاحات ارضی، آغاز نهضت در مشهد، تحریم عید نوروز از سوی علما و وقوع حادثه فیضیه قم، قیام 15 خرداد 1342، فعالیتهای میلانی در حمایت از امام، بازگشت میلانی به مشهد و وقوع حادثه مسجد فیل و آزاد شدن امام و آیت الله قمی و دیدار علمای مشهد از آنها. در فصل دوم این بخش، مسائل مربوط به انجمن های ایالتی و ولایتی، انقلاب سفید و برگزاری رفراندوم ششم بهمن در مشهد پرداخته شده است. فصل سوم هم حوادث مربوط به تحریم نوروز 1342 در مشهد، وقوع حادثه فیضیه، اعتراض اهالی خراسان به سفر شاه  به مشهد، و حوادث پایه ساز قیام پانزدهم  خرداد را کند و کاو می کند. فصل چهارم هم به طور اختصاصی و مفصل، نهضت 15 خرداد و دستگیری امام خمینی و آیت الله قمی را بررسی می کند. در فصل پنجم علاوه بر شرح مفصل مهاجرت آیت الله میلانی به تهران و اقدامات وی، اوضاع مشهد در زمان این مهاجرت را پیش رو می کشد. فصل ششم گفتاری است درباره دستگیری سید عبدالکریم هاشمی نژاد و واکنش علما به دستگیری وی. این بخش با فصل هفتم به پایان می رسد که درباره آزادی امام و آیت الله قمی از زندان و دیدار علمای مشهد با آنها و دستگیری عباس واعظ طبسی در این گیر و دار است.

بخش سوم دربرگیرنده حوادث مشهد در فاصله زمانی بین تبعید امام به ترکیه تا اوج نهضت در سال 1356 است. این بخش در پنج فصل تدوین شده است و جریانهای مربوط به حمایتهای علمای مشهد از مرجعیت امام در تبعید، اعتراض مراجع مشهد به برگزاری جشنهای 2500 ساله و بازتاب حمله به مدرسه فیضیه در هفدهم خرداد 1354 در مشهد در آن بررسی می گردند.

بخش آخر به حوادث سال اخر نهضت و پیروزی انقلاب اشاره دارد و در هشت فصل این وقایع را در مشهد مرور کرده است. این بخش با نام از وفات شریعتی تا پیروزی انقلاب اسلامی در هشت فصل نگاشته شده است. بررسی قیام نوزده دیماه قم و پیامدهای آن، حادثه یورش به مدرسه نواب در 15 خرداد 1357، حادثه سینما رکس آبادان و قیام 17 شهریور و تاثیر آنها در مشهد، حادثه 13 آبان، تاسوعا و عاشورای 1357، حادثه یکشنبه خونین مشهد و پیروزی انقلاب، از جمله مواردی هستند که این فصل به آنها پرداخته است. 

بخش نتیجه گیری، پایان بخش مطالب کتاب است. در انتهای کتاب فهرست اعلام و تصاویری از اسناد، اعلامیه ها، اخبار روزنامه ها، مطالب و تصاویر مربوط به علمای مشهد در انقلاب اسلامی به چاپ رسیده اند.