کتاب و نشریه
افزایش زندان‌های حکومت پهلوی در دهه 1340
الهام صالح
الهام صالح
انقلاب اسلامی ایران، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی: یک انقلاب بی‌مانند/ جلد سوم/ مولف: مظفر شاهدی/ پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی (وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره))
«انقلاب اسلامی ایران، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی» با زیر عنوان «یک انقلاب بی‌مانند»، سومین جلد از مجموعه‌ای است که به مبانی نظری و ریشه‌های انقلاب اسلامی می‌پردازد. این کتاب از 4 فصل تشکیل شده.
فصل نخست این کتاب که در واقع نهمین فصل این مجموعه به شمار می‌رود، «در کژراهه قانون‌گریزی و مردم‌ستیزی» نام گرفته که استبداد، تباهی و ناکارآمدی سیاسی را در بازه زمانی سال‌های 1343 تا 1356 مورد بررسی قرار می‌دهد.
این فصل با مبحث «طرح مسئله» آغاز می‌شود. این یک ویژگی مثبت است. «طرح مسئله»، شمایی کلی از مطالب را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. مخاطب، نقشه راه را پیدا می‌کند و با توجه به عناوین بخش‌ها، در مسیری که نیاز دارد، یا علاقه‌مند است، قرار می‌گیرد. او در این مسیر با موضوع‌هایی مانند «ساواک، ابزار سلطه»، «نشریات و روزنامه‌ها»، «تداوم فساد، رکود و تضادهای درونی در حزب پاسدار انقلاب سفید»، «شوک نفتی و توهم ژاندارمی منطقه» و «پیامدهای بدفرجام حزب رستاخیر» آشنا می‌شود.
با مرور کتاب و مطالعه آن به اتفاق‌هایی که در طول سال‌های 1343 تا 1356 روی داده، می‌توان پی برد. اما آنچه بیشتر در این مطلب مد نظر قرار می‌گیرد، رویدادهای سال 1343 است. این سال، همان زمانی است که در اواخر آن بیشترین دستگیری‌ها رخ داد. در بخشی از فصل «در کژراهه قانون‌گریزی و مردم‌ستیزی» درباره این اتفاق چنین نوشته شده است: «از اواسط دهه 1340 به بعد و گسترش مخالفت‌های سیاسی، تعداد دستگیری‌ها و محبوسین سیاسی روزافزون شد و حکومت [پهلوی] ساخت و بهره‌برداری از زندان‌های جدید و بزرگ‌تر را مورد توجه قرار داد.»
در همین فصل باز بر گسترش زندان‌ها در دهه 1340 تاکید شده است: «از اوایل دهه 1340، رژیم پهلوی به ساخت و تجهیز زندان‌های مجهز به بندها و سلول‌ها و تعبیه وسایل و آلات جدید و روزآمد شکنجه پرداخت و همگام با افزایش چشمگیر تعداد زندانیان سیاسی، بندهای بیشتری برای مخالفان سیاسی در نظر گرفته شد. مشهورترین زندان تحت مدیریت «ساواک» اوین بود که به‌رغم ساخته شدن زندان‌ها و شکنجه‌گاه‌های جدید در تهران و سایر شهرها، از اهمیت آن کاسته نشد.»
رواج شکنجه تا اوایل دهه 1340 در زندان قزل‌قلعه، دستگیری و شکنجه زنان مبارز در دهه‌های 1340 تا 1350، خالی شدن مطبوعات از محتوا در همین برهه، کشتار مدرسه فیضیه در 2 فروردین 1342 و قیام 15 خرداد 1342، برخی از اتفاق‌هایی است که در این فصل به آنها اشاره می‌شود.
وضعیت فرهنگ، نمایش فیلم و انتشار کتاب، از دیگر مباحث این فصل است که درباره انتشار کتاب‌های جلد سفید در دهه‌های 1340 و 1350 چنین توضیح داده شده: «این کتاب‌ها فاقد جلد و صحافی قابل اعتباری بود و صرفا محتوا و متن اصلی‌اش با رویه‌ای نازک و سفید که معمولا عنوان نداشت و در قطع‌های کوچک تهیه شده بود و ردی از چاپخانه مربوطه نیز نداشت، به طور وسیع منتشر می‌شد. چاپ و انتشار آثار زیراکسی و جلد سفید از مهم‌ترین پدیده‌های کتاب در عصر پهلوی دوم به شمار می‌رفت و نقش قابل توجهی در انتشار جزوات سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیکی مخالفان در بین مردم داشت.»
«آیت‌الله خمینی در تبعید: دوران مبارزه و مقاومت»، عنوان فصل دهم مجموعه «انقلاب اسلامی ایران، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی» و فصل دوم کتاب سوم آن است.
در این فصل به این موضوع اشاره می‌شود که طرح تاسیس تشکلی با هدف مبارزه مسلحانه با حکومت پهلوی برای اولین بار در سال 1340 مورد توجه قرار گرفت. در طول سال‌های 1340 تا 1350 مراکزی مانند مساجد، تکیه‌ها و حسینیه‌ها به سنگرهایی برای مبارزه تبدیل شدند. همچنین در همین دوران بود که مبانی فکری، فرهنگی و اندیشه سیاسی اسلام تشیع، گسترش تازه‌ای در ایران یافت.
در این فصل باز هم به موضوع زنان مبارز و شکنجه آنها در زندان‌های ساواک پرداخته می‌شود. این موضوع در فصل اول کتاب نیز به چشم می‌خورد. همچنین مولف، به «دهه‌های 1340 تا 1350» اشاره‌ای کلی دارد و زمان مشخص‌تری برای رویدادهای رخداده در این دهه بیان نمی‌کند. گسترش روابط فکری، فرهنگی و سیاسی علما، طلاب حوزههای علمیه، روشنفکران و محافل دانشجویی و نگرانی ساواک از انتشار آثار و نوشتههای امام خمینی(ره) نیز در این فصل مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در فصل یازدهم مجموعه «انقلاب اسلامی ایران، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی» و فصل سوم کتاب سوم آن، «تکامل نظریه ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی(ره)» در قالب موضوع‌هایی مانند بازخوانی کتاب ولایت فقیه، ولایت انتصابی فقیهان جامع‌الشرایط در عصر غیبت امام معصوم(ع) و حکومت اسلامی و ولایت فقیهان جامع‌الشرایط بررسی می‌شود.
در این فصل، دهه 1340 بخشی مجزا را تشکیل می‌دهد که در آن ضمن اشاره به مقام استادی امام خمینی(ره) در علوم دینی، قرآنی و حوزوی، بر این موضوع تاکید می‌شود که مبارزات امام با حکومت پهلوی در نخستین سال‌های دهه 1340 حکم امر به معروف و نهی از منکر را دارد. حجت‌الاسلام حاج شیخ محمد فاضل استرآبادی، آیت‌الله سید جعفر کریمی، آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی و حجت‌الاسلام اسماعیل فردوسی‌پور نیز از جمله افرادی هستند که در فصل یازدهم خاطرات و اندیشه‌های آنها بیان شده است. این خاطرات و اندیشه‌ها، صدای انسانی کتاب هستند که ضمن خارج کردن کتاب از یکسویه بودن به آن جان می‌بخشد.
فصل دوازدهم مجموعه «انقلاب اسلامی ایران، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی» و فصل چهارم کتاب سوم آن، به صورت ویژه به انقلاب اسلامی می‌پردازد. در این فصل، در بخش‌های کوتاهی هم به برخی رویدادهای اوایل دهه 1340 اشاره شده که از آن جمله می‌توان به مبارزات مسلحانه گروه‌های مبارز علیه حکومت پهلوی و اوج‌گیری نهضت انقلابی به رهبری سیاسی و مذهبی امام خمینی(ره) در 15 خرداد 1342 اشاره کرد.
جلد سوم کتاب «انقلاب اسلامی ایران، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی»، نمایه‌ها و منابع و ماخذ را هم شامل می‌شود و این امکان را برای مخاطب فراهم می‌کند که در صورت نیاز به کتاب‌هایی که در این بخش‌ها به آنها اشاره شده، مراجعه کند. این کتاب در برخی از جمله‌ها دارای نثری سنگین در کنار جمله‌هایی طولانی است که مولف می‌توانست مفاهیم را در جمله‌هایی کوتاه‌تر و با نثری روان‌تر بیان کند. استفاده از کلمه‌هایی ساده‌تر، با این موضوع که با یک کتاب تحلیلی مواجه هستیم، مغایرتی ندارد.
تکرار مفاهیم هم یکی دیگر از نقاط ضعف کتاب است. این نکته آنقدر پررنگ است که در 30 صفحه آغازی کتاب دیده می‌شود. البته کار از دیده شدن گذشته، این موضوع سریع توی ذوق مخاطب می‌زند. یک نمونه از این تکرارها؛ در صفحه 15 درباره جاسوسی بین زندانیان سیاسی چنین نوشته شده: «ساواک معمولا در زندان‌ها و در جمع زندانیان سیاسی، افرادی را به عنوان نفوذی و در پوشش زندانی سیاسی جای می‌داد تا اخبار داخل زندان و رفتار و گفتار زندانیان سیاسی و ارتباطات آنان را گزارش کنند.» همین موضوع دوباره در صفحه 23 تکرار شده: «ساواک هرازگاه در بین زندانیان سیاسی، نفوذی‌ها و نادمانی را می‌فرستاد که ضمن تماس با زندانیان، آنان را به ندامت و طلب بخشش از شخص شاه و ساواک تشویق کنند.»
البته نمی‌توان از این موضوع به عنوان یک نقطه ضعف نام برد، اما یک دست کردن مفاهیم و یک بار بیان کردن آنها حجم کتاب را کاهش می‌دهد و این کاهش تعداد صفحه‌ها هم به این موضوع منجر می‌شود که مخاطب، آسان‌تر به مطالعه بپردازد.
«انقلاب اسلامی ایران، مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی»، سومین و آخرین کتاب از این مجموعه است. این امکان که مخاطب کتاب، مجلدهای قبلی را نخوانده باشد، زیاد است بنابراین جای مقدمه در این کتاب، خالی است. مقدمه هر کتاب مانند یک ویترین عمل می‌کند. با خواندن آن می‌توان به یک دریافت کلی از مطالب رسید، اما نقطه ضعف این کتاب و اغلب کتاب‌هایی که به صورت مجموعه و در چند مجلد منتشر می‌شود این است که مقدمه فقط در جلد اول وجود دارد. سایر مجلدها مقدمه‌ای ندارند. مخاطب در این نوع کتاب‌ها رها شده. مقدمه هم ویترین است و هم دست مولف که در دست مخاطب قرار می‌گیرد، بهتر است از مخاطب دریغ نشود.
تعداد بازدید: 4064
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
