کتاب و نشریه
شاهدان عینی روایت میکنند؛ از مرجعیت تا تبعید امام خمینی(ره)
الهام صالح
با کتابی مواجه هستیم که دورهای تاثیرگذار در جریان شکل‌گیری نهضت انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهد. این کتاب، «تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی: از مرجعیت امام خمینی(ره) تا تبعید» است که در پنج فصل تدوین شده. «مرجعیت امام خمینی(ره)»، «از اصلاحات ارضی تا الغای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی»، «از تحریم رفراندوم تا فاجعه مدرسه فیضیه»، «قیام 15 خرداد 1342» و «طرح لایحه کاپیتولاسیون»، عناوین این فصلهاست.
زمانی که آیت‌الله العظمی بروجردی در سال 1340 هجری شمسی از دنیا رفت، نظام اجتماعی - دینی مردم ایران دچار یک خلاء شد. در این برهه بود که موضوع مرجعیت شیعیان به میان آمد. فصل نخست کتاب با عنوان «مرجعیت امام خمینی(ره)» به همین موضوع می‌پردازد. در این فصل، مسائلی که در زمینه مرجعیت شیعیان در آن برهه وجود داشت، از دیدگاه افراد مختلف بیان می‌شود.
قانون اصلاحات ارضی یکی از قوانینی بود که در دوره پهلوی دوم و در دی 1340 به تصویب رسید. این قانون که به از بین رفتن اقتصاد کشاورزی ایران، ترویج تجارت و صنعت وابسته و همچنین رشد شهرنشینی منجر می‌شد، مورد مخالفت علما قرار گرفت. آیت‌الله العظمی بروجردی، یکی از این مخالفان بود که در فصل دوم کتاب، آیت‌الله صابری همدانی در نقل قولی از ایشان گفته است:«شاه کسی را خدمت آقای بروجردی فرستاده بود تا به وی اطلاع دهد که مجبوریم اصلاحات ارضی را به انجام رسانیم و کشورهای همسایه هم چنین کاری کرده‌اند. آقای بروجردی در پاسخ گفته بود کشورهای همسایه اول جمهوری شده، بعد چنین اصلاحاتی را انجام دادهاند، اینجا که سلطنتی است.»
امام خمینی(ره) نیز یکی از مخالفان اصلاحات ارضی بود که در فصل دوم کتاب به تلاش‌های ایشان و سایر علما درباره آگاه‌سازی مردم در این زمینه اشاره می‌شود.
فصل سوم کتاب، «از تحریم رفراندوم تا فاجعه مدرسه فیضیه» نام دارد. محمدرضا پهلوی می‌خواست اصول شش گانهای را که به «انقلاب سفید» معروف بود، به رفراندوم بگذارد. امام خمینی(ره) تصمیم گرفتند به هدف این لوایح پی ببرند. بر همین اساس نیز جلسه‌هایی را با علمای قم برگزار کردند و ایرادهای خود را بر این رفراندوم نوشتند. لوایح شش گانه از سوی ایشان تحریم شد، اما شاه به هر قیمتی می‌خواست این لوایح را تصویب کند. سرانجام هم با برگزاری رفراندوم در 6 بهمن 1341، این اصول به تصویب رسید که موجی از اعتراضات را در پی داشت.
فصل سوم به تشریح این وقایع می‌پردازد و اتفاق‌هایی را که در دوم فروردین 1342 در خانه امام خمینی(ره) در قم و مدرسه فیضیه رخ داد، بیان می‌کند. این وقایع همچنین از سوی تعدادی از علما در این فصل توضیح داده می‌شود.
فصل چهارم کتاب به موضوع «قیام 15 خرداد 1342» اختصاص دارد. امام خمینی(ره) پس از اتفاق‌های مدرسه فیضیه قم همچنان به مخالفت با انقلاب سفید می‌پرداختند، در این زمینه اعلامیه منتشر و سخنرانی می‌کزدند که به دستگیری ایشان در نیمه شب 15 خرداد 1342 منجر شد.
در این فصل، حجت‌الاسلام موسوی نهاوندی به نقل از شخصی به نام احمد آقای قصاب درباره دستگیری امام خمینی(ره) چنین بیان کرده است: «بعد از سخنرانی روز عاشورا، چون احتمال می‌دادیم خواهی نخواهی می‌آیند و امام را می‌گیرند، در همان باغ کنار منزل امام نگهبانی می‌دادیم. نیمه شب 15 خرداد بود که چند تا از ماشین‌های گارد آمدند و جلو بیمارستان فاطمی توقف کردند. بعد، یک دستگاه فولکس واگن را با هل دادن به سمت خانه امام آوردند و پس از دستگیری امام خمینی(ره) به محل اول برگشتند. ما چند نفر موتوری بودیم و قرار بود اگر حادثه‌ای برای امام پیش بیاید سریعا به تهران برویم و بازاریان تهران را از موضوع باخبر کنیم که همین کار را نیز انجام دادیم.»
«طرح لایحه کاپیتولاسیون» نیز عنوان فصل پنجم کتاب است. این لایحه که باعث مصونیت نظامیان آمریکایی مامور در ایران و وابستگا‌نشان می‌شد، مورد مخالفت و اعتراض شدید امام خمینی(ره) قرار گرفت: «اکنون من اعلام می‌کنم که این رای ننگین مجلسین، مخالف اسلام و قرآن است و قانونیت ندارد، مخالف رای ملت مسلمان است، وکلای مجلسین وکیل ملت نیستند وکلای سرنیزه هستند رای آنها در برابر ملت و اسلام و قرآن هیچ ارزشی ندارد و اگر اجنبی‌ها بخواهند از این رای کثیف سوء استفاده کنند، تکلیف ملت تعیین خواهد شد.»
این مخالفت‌ها سرانجام باعث شد تا ایشان در 13 آبان 1343 دستگیر و به ترکیه تبعید شوند.
کتاب «تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی: از مرجعیت امام خمینی تا تبعید» در این پنج فصل، وقایعی را که از مرجعیت امام خمینی(ره) تا تبعید ایشان به ترکیه رخ داده، به صورت جامع مورد بررسی قرار می‌دهد. بزرگ‌ترین مزیت کتاب، تعدد راویان آن است که باعث ایجاد تنوع در مطالب می‌شود.
بخش ضمائم نیز با ارائه «زندگینامه راویان تاریخ»، یکی از نقاط قوت کتاب به شمار می‌رود. در این بخش، زندگینامه کوتاهی از 28 راوی این کتاب ارائه شده است. همچنین فهرست اعلام کتاب نیز در بخش ضمائم کتاب وجود دارد.
این کتاب بیشتر از اینکه دارای ظاهری جذاب باشد، متنی گیرا دارد. این گیرایی هم به خاطر نثر کتاب نیست، بلکه به دلیل اطلاعاتی است که در آن ارائه می‌شود. این کتاب، مجموعه‌ای از خاطرات افرادی است که از نزدیک شاهد شکل‌گیری حوادث و جریانات سه سال نخستین نهضت انقلاب اسلامی بوده‌اند. اینکه حوادثی از رحلت آیت‌الله بروجردی تا تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه، از زبان شاهدان عینی نقل می‌شود، بر اهمیت این کتاب می‌افزاید.
تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی: از مرجعیت امام خمینی(ره) تا تبعید، به کوشش: عبدالوهاب فراتی، ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1380
تعداد بازدید: 3834
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
