کتاب و نشریه
تحلیلی از سال‌های نخست دهه 1340 و نقش آمریکا در آن روزها
الهام صالح
با کتابی مواجه هستیم که اتفاقات سال‌های 1341 تا 1343 و مبارزات علما و روحانیان را در 4 بخش مورد بررسی قرار می‌دهد.
کتاب «3 سال ستیز مرجعیت شیعه»* فقط به تشریح اتفاقات سال‌های 1341 تا 1343 بسنده نکرده، بلکه به تحلیل در زمینه وقایعی پرداخته که به این اتفاقات منجر شده است. یکی از قسمت‌هایی که این تحلیل‌ها را می‌توان در آن مشاهده کرد، «پیش درآمد» کتاب است که در آن به نقش آمریکا در تبدیل سلطنت محمدرضا شاه به یک دیکتاتوری و دلایل اهمیت ایران برای آمریکا پرداخته شده است. این پیش درآمد در واقع تحلیلی از رویدادهای سال‌های نخست دهه 1340 را ارائه می‌دهد.
مولف کتاب «3 سال ستیز مرجعیت شیعه» بیشتر بر نقش آمریکا در جریان این اتفاقات تاکید دارد و این تاکید تا حدی است که بخش نخست کتاب، کاملا به این موضوع اختصاص یافته. در بخش اول با عنوان «تحلیلی بر ماهیت نظام سلطه‌گر آمریکا»، موضوعاتی مانند «ماهیت نظام سیاسی آمریکا»، «آپارتاید»، «میلیتاریسم»، «کاپیتالیسم»، «امپریالیسم» و «جنگ سرد» بررسی می‌شود. مطالب این فصل برای مخاطبی که تاریخ انقلاب اسلامی را مطالعه کرده و در جریان روند اتفاقات دهه 40 قرار دارد، تازگی خواهد داشت.
مولف در یکی از مطالب این بخش، ضمن اشاره به این موضوع که بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی در ششم و هشتم اوت 1945 توسط نیروی هوایی آمریکا، سرآغاز مسابقه‌ای خشن در دنیا شد، درباره رقابت دو ابرقدرت آمریکا و شوروی در ساخت بمب اتم چنین گفته است: «پس از دو سال نخستین بمب هیدروژنی در سحرگاه اول نوامبر 1952 در جزیره مرجانی «انی وتوک» در اقیانوس کبیر منفجر شد. انفجار این بمب نیرویی معادل انفجار سه مگا تن (سه میلیون تن) ماده T.N.T به وجود آورد. با انتشار این خبر جهان در وحشتی عمیق فرو رفت. مردم از خود می‌پرسیدند، اگر این بمب به تولید انبوه برسد، بر سر انسان‌ها چه خواهد آمد؟ و پاسخ می‌شنیدند که کره زمین چند بار خواهد سوخت. نگرانی انسان‌ها در این مسابقه هیچ جایگاهی نداشت. اکنون علم در خدمت آدم سوزی قرار گرفته بود و دو ابر قدرت در تلاش بودند تا رکورد را بشکنند.»
در فصل اول همچنین به هدف اصلی آمریکاییان از تاسیس ساواک و اقدامات فرهنگی آمریکا برای آماده ساختن مردم ایران برای مقاصد آمریکا اشاره می‌شود.
بخش دوم کتاب به «مبارزات عالمان شیعه به رهبری امام خمینی(ره)» می‌پردازد. یکی از موضوعات این بخش، «اصلاحات ارضی» است، اما در این مبحث فقط به قانون اصلاحات ارضی در ایران و مخالفت علما اکتفا نشده، بلکه سابقه‌ای از اصلاحات ارضی هم ارائه و درباره هدف آمریکا از اجرای این برنامه چنین نوشته شده است: «آمریکاییان از ابتدای جنگ سرد، برنامه اصلاحات ارضی را برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم و شکستن اقتدار قدرت‌های محلی در دستور کار قرار دادند. اولین اصلاحات ارضی توسط ژنرال مک‌آرتور فرمانده نیروهای اشغال‌گر آمریکایی در ژاپن اعمال شد. مک‌آرتور در چارچوب یک برنامه فراگیر، اجاره زمین را به شدت کاهش داد، مالکیت زمین را محدود کرد و زمین‌های اضافی را با قیمت ارزان به مستاجران فروخت.»
اعلام موضع مراجع شیعه و به ویژه امام خمینی(ره) نسبت به اجرای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از موضوعات اصلی دیگر در این بخش است. پیام امام خمینی(ره) به شاه در این باره و پاسخ او نیز در این بخش گنجانده شده. در پیام امام خمینی(ره) به شاه چنین نوشته شده: «صلاح مملکت در حفظ احکام دین مبین اسلام و آرامش قلوب است. مستدعی است امر فرمایند مطالبی را که مخالف ریاست مقدسه و مذهب رسمی مملکت است از برنامه‌های دولتی و حزبی حذف نمایند تا موجب دعاگویی ملت مسلمان شود.»
انقلاب سفید، نگرانی علما و علت‌های مخالفت آنها با اصول شش گانه این برنامه حکومت پهلوی از دیگر موضوعات بخش دوم است. بخش سوم هم درباره «رویارویی مرجعیت شیعه و رژیم شاه» است که به دو فصل «سرکوب روحانیت» و «قیام پانزدهم خرداد» تقسیم شده.
فاجعه مدرسه فیضیه و دستگیری امام خمینی(ره) از مهم‌ترین اتفاقات سال 1342 است که دستگیری امام خمینی(ره) به قیام 15 خرداد 1342 منجر شد. در بخش سوم کتاب، می‌توان بازتاب این دستگیری را در شهرهایی مانند شیراز، مشهد، تبریز و اصفهان مشاهده کرد. درباره واکنش مردم اصفهان به دستگیری امام خمینی(ره) این‌طور نوشته شده: «بعدازظهر روز پانزدهم خرداد خبر دستگیری و قیام مردم تهران و قم در اصفهان منتشر شد. علما و بازاریان برای نشان دادن اعتراض خود به این نتیجه رسیدند که بازار اصفهان را که یکی از مراکز تجاری مهم ایران بود، به مدت یک هفته تعطیل کنند. این اعتصاب با همه تلاش‌های رژیم برای شکستن آن، بسیار موفق بود و تا روز 23 خرداد که با تهدید و ارعاب مقامات رژیم، بخشی از این اعتصاب خاتمه داده شد، فراگیر بود.»
«تشدید رویارویی روحانیت با رژیم شاه و سلطه آمریکا» هم موضوع بخش چهارم است. این بخش نیز از دو فصل تشکیل شده که «امام خمینی(ره) تحت نظر قرار می‌گیرد» و «رویارویی مستقیم امام خمینی(ره) با سلطه عریان آمریکا»، عناوین این فصل‌ها را تشکیل می‌دهد.
این کتاب، دارای بخش اسناد است. این بخش، 52 سند را دربرمی‌گیرد که با توجه به این موضوع که این اسناد برای آگاهی مخاطب منتشر شده‌اند، بهتر است از کیفیت لازم برخوردار باشند تا خوانده شوند.
در پانوشت‌های کتاب «3 سال ستیز مرجعیت شیعه» برای بیشتر آگاهی دادن به مخاطب، به منبع مطالب اشاره شده و در بخش «فهرست منابع» نیز می‌توان این منابع را مشاهده کرد. این بخش نیز مانند سایر بخش‌های کتاب، دسته‌بندی دقیقی دارد و در آن، «کتاب‌ها»، «اسناد» و «نشریات» به تفکیک به عنوان منابع مورد استفاده به مخاطب معرفی شده‌اند.
در کتاب «3 سال ستیز مرجعیت شیعه»، تحلیل‌های جالبی ارائه شده، اما در برخی از قسمت‌ها این‌طور به نظر می‌آید که این کتاب نیاز به ویراستاری دارد چرا که قواعد نگارشی برخی از جمله‌ها آن‌طور که باید رعایت نشده.
به عنوان مثال در مطلب صفحه 73 جملاتی با فعل‌های یکسان به چشم می‌خورد: «دولت آمریکا ژنرال‌های ارتش را تشویق به کودتا کردند و کمک‌های خود را مشروط به سرنگونی دیم کردند «تا این‌که ژنرال‌های ویتنام جنوبی شهامت خود را جمع کردند و به همراهی متحد مُصِر خود (آمریکا) پرداختند. آنها در نهایت در اول نوامبر 1963 دیم را سرنگون کردند که در این فرایند او و نهو (برادر دیم) هر دو کشته شدند.» پس از کشتن دیم نه تنها آمریکا موفق نشد، بلکه به دلیل جنگ قدرت بین جانشینان دیم اوضاع بدتر شد و آمریکا مجبور به سرمایه‌گذاری بیشتری شد. چندی بعد کندی ترور شد و جانسون معاون وی، جانشین او شد.»
کتاب «3 سال ستیز مرجعیت شیعه»، با بخش‌بندی و فصل‌بندی‌‌های دقیقی که دارد، کتاب تحلیلی خوبی به شمار می‌رود که می‌توان در تحلیل‌های آن تامل کرد.
* 3 سال ستیز مرجعیت شیعه (1341-1343)، روح‌الله حسینیان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، چاپ اول، 548 صفحه
تعداد بازدید: 3590
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
