مقالات
بخشی از مذاکرات هیئت دولت در روز پانزده خرداد 42
متن زیر صورت مذاکرات هیئت دولت در 15 خرداد 1342 و پس از آن است. این صورت مذاکرات ـ که فقط سه جلسه از آن در دست است ـ در 1362 ش از سوی روابط عمومی نخست‌وزیری در قالب کتابچه‌ای انتشار یافت. بحث و گفتگوی سران دولت و گمانه‌زنی‌های آنان دربارة علل وقوع 15 خرداد در سلسله جلساتِ پس از حادثه خواندنی و قابل تأمل است و تصمیم‌گیری آنها در قبال چنین واقعه‌ای قابل تأمل‌تر. شتاب اعضای هیأت دولت در تصمیم‌گیری عاجلانه و تأکید به برقراری «حکومت نظامی» برای جلوگیری از اقدامات بعدی مردم، از عمق تأثیرگذاری قیام 15 خرداد در بدنة حکومت و ترس سران رژیم پهلوی از تبعات آن حکایت دارد.
بخشی از مذاکرات هیئت دولت در روز پانزده خرداد 42
حاضرین در جلسه
نخست‌وزیر و رئیس جلسه اسدالله علم
وزیر امور خارجه عباس آرام
وزیر اقتصاد دکتر علینقی عالیخانی
معاون وزارت بهداری دکتر اعتمادی
وزیر پست و تلگراف و تلفن مهندس هوشنگ سمیعی
معاون وزارت جنگ سرلشگر صنیعی
وزیر دارایی عبدالحسین بهنیا
وزیر دادگستری دکتر محمد باهری
وزیر راه نصرت‌الله معینیان
وزیر کشاورزی سپهبد اسماعیل ریاحی
معاون وزارت کشور فرهودی
معاون وزارت کار و خدمات اجتماعی دکتر معتمدی
وزیر فرهنگ دکتر پرویز ناتل خانلری
وزیر مشاور دکتر غلامحسین خوشبین
وزیر مشاور جهانگیر تفضلی
معاون نخست‌وزیری و منشی جلسه رسول پرویزی
جلسه هیئت دولت از ساعت 5 بعدازظهر روز 15 /3 /42 در کاخ نخست‌وزیری به ریاست جناب آقای اسدالله علم نخست‌وزیر تشکیل گردید.
آقایان وزرای دارایی ـ دادگستری ـ فرهنگ ـ اقتصاد ـ خارجه ـ راه ـ کشاورزی ـ پست و تلگراف ـ مشاور ـ معاونین وزارتین جنگ ـ کشور ـ بهداری ـ کار و خدمات اجتماعی حاضر گردیدند.
نخست‌وزیر ـ جریان روزهای عزاداری محرم و اقداماتی که بر علیه نظم و امنیت مملکت صورت گرفته و می‌گیرد به خصوص راجع به ماجرای امروز بیان داشته و چنین توضیح دادند که:
ما این‌طور حساب کردیم قبل از عاشورا کسی را نگیریم شاید عده‌ای در عاشورا را از میان بروند. البته منشأ واضح است و پول خارجی آن مثل عراق و مصر، اما در اینجا غیر از خمینی و قمی که در قم و مشهد گرفتیم بقیه گردانندگان مشهور نیستند. با اینکه عکس از آنها داریم ولی صحیح شناخته نمی‌شوند.
روز تاسوعا دو هزار نفر آمدند شعار دادند زنده باد خمینی مرگ بر دشمنان وی. روز عاشورا همین‌طور شعار دادند اگر آن روز دست به تفرقه می‌زدیم، مردم زیاد زیر دست و پا می‌رفتند خود بنده با همه خطری که مرا تهدید می‌کرد شب عاشورا رفتم به چند مجلس روضه و باعث تعجب آخوندها می‌شد. تصمیم ما بر این بود که روز شنبه خمینی را در قم و قمی را در مشهد بگیریم ولی اتفاقی افتاد که باعث شد زودتر بگیریم. دو چیز اتفاق افتاد:
1ـ خمینی در قم بر منبر رفت و هتاکی زیاد به اعلیحضرت کرد.
2ـ خبر دیگر آنکه قم و مشهد با هم همصدا بشوند و کار خیلی سخت بشود.
لذا دیشب 4 بعداز نیمه شب خمینی را گرفتیم و امروز صبح در مشهد قمی را گرفتیم و چون خبر به تهران رسید بلوا شروع شد و ما شانس آوردیم زیرا اینها تشکیلات قوی داشتند و کوچک نیست با آنکه از صبح عده‌ای مجروح و کشته شدند معذلک هنوز هستند و این خیلی عجب است. یک‌وقت فکر می‌کنم خبری اتفاقی بود و تمام شد ولی معلوم است خیلی عجیب بوده‌اند. من رفتم شهربانی و وضع مملکت را دیدم، قم ـ مشهد ـ تمام نقاط و تهران آرام است ولی عده‌ای هستند در تهران که با تاکتیک کار می‌کنند. الآن فکر می‌کنم که حکومت نظامی اعلان کنیم که مردم راحت بشوند. اعلیحضرت همایونی قلباً متمایل نیستند حکومت نظامی اعلام شود و به نظر هیئت دولت گذاشته‌اند و می‌فرمایند کار حکومت نظامی بکنید ولی حکومت نظامی اعلان نکنید. اما به نظر من حکومت نظامی جنبه‌های مثبت و منفی دارد.
جنبه مثبت این است که مردم راحت می‌شوند ما هم مسلط‌تر می‌شویم.
جنبه منفی آن این است که در دنیا بگویند اوضاع مملکت آرام نیست. پیشنهاد می‌کنم حکومت نظامی را اعلان کنیم. به استانداران هم تلگراف کردم که در صورت لزوم حکومت نظامی اعلام کنند.
الآن کاملاً مسلط هستیم. گاهی دسته‌های چند نفری هستند؛ گاه‌به‌گاه در نقاط مختلف شهر شیشه اتومبیل‌ها را می‌شکنند و از این‌طور کارها.
وزیر دادگستری ـ بنده اولاً که عده‌ای از هموطنان ما کشته شده‌اند خیلی جای تأسف است. ژست تأثرآمیزی برای کشته شدگان گرفته بشود. در ثانی اینکه به هر صورت ما در اینجا غیر از افتخار خدمتگذاری اعلیحضرت و مردم ایران افتخار دیگری نداریم. ما اگر دفاع می‌کنیم دفاع از حکومت خودمان نیست؛ ما دفاع از تزی می‌کنیم که سعادت ملت ایران در آن است. وقتی ما برای مردم کار می‌کنیم بنابراین اگر عده‌ای که در نظم اخلال می‌کنند تلف بشوند نباید بترسیم. به نظر من حکومت نظامی ضرورت دارد؛ از نظر امنیت شهر، از نظر عبور و مرور و از نظر تعقیب این افراد. اگر حکومت نظامی نشود محاکمه در دادگاه‌های ارتشی هم تشریفات زیاد دارد ولی در محاکم حکومت نظامی می‌توان زودتر به گناه اینان رسید.
اثر حکومت نظامی در دنیا هم بد نخواهد بود و پرستیژ ما از میان نخواهد رفت. حکومت نظامی می‌کنیم که ارتجاع را سرجایش بنشانیم خاصه آنکه چند روز طول می‌کشد و تمام می‌شود.
وزیر مشاور، تفضلی ـ آقای دکتر توضیح دادند که اگر در یک انقلاب چند نفر کشته بشوند مهم نیست مورد تأیید من است. حکومت نظامی اولاً امنیت را تأمین می‌کند. این بلوای امروز شبیه به هیچ کدام نیست این از سی‌ام تیر هم مهمتر است تاکتیک چپی است با وضع بسیار مِتُودیک کار می‌کنند. در حکومت نظامی طبق یک قانونی توجیه می‌شود ما اکنون کار نظامی می‌کنیم ولی اگر حکومت نظامی نشود نمی‌توانیم عملیات خودمان را توجیه کنیم. وقتی حکومت نظامی اعلام شود خیلی‌ها کنار می‌روند.
دکتر خانلری ـ این‌طور که بنده دیدم طبقه روشنفکر سخت عصبانی است و بر له دولت است و میگویند چرا دولت سستی می‌کند و اقدام شدید نمی‌کند.
مطلب دیگر اینکه شترسواری دولا دولا نمی‌شود. تصمیم قاطع باید گرفت. اگر سست بگیریم مملکت از میان می‌رود. مسئله مربوط به خودمان نیست. ما می‌توانیم استعفا بدهیم ولی مملکت از میان می‌رود. ما تصمیم قاطع باید بگیریم. ما وقتی یک ستوان دوم اگر عملی کرد او را تعقیب می‌کنیم. به هرصورت حکومت نظامی ضرورت کامل دارد و بسیار شدید باید عمل کرد.
وزیر راه ـ من کمتر صحبت می‌کنم. واقعاً مسئولیت وجدانی بنده را وادار کرد عرایضی بکنم؛ دو مطلب عرض می‌کنم. من به استحکام کار مملکت ایمان دارم. امروز صبح دو هزار نفر به سر ما 40 نفر ریختند و اطاقها را آتش زدند. بنده در همان وقت به استحکام کار مملکت ایمان داشتم. البته من کارمندان را رد کردم، من ممکن بود کشته بشوم برای مملکت ولی آدم نباید کشته بشود بدست چند رجالة چماق به دست. به هرصورت امروز گذشت. بدیهی است به هیچ نوع نگرانی ندارم. ضمناً از نظر مذهبی هم عقیده‌ام بسیار محکم است. جریان امروز به نظر من با تحولات مملکتی خیلی بیش از آنچه باید باشد شده است. ما در شش بهمن وضع بسیار محکمی داشتیم اعلیحضرت همایون در همان تاریخ نطق بدان محکمی ایراد فرمودند. نه خمینی صدا کرد نه دیگری. بنده واقعاً در مقابل اعلیحضرت خجلم. اعلیحضرت همایون شاهنشاهی خیلی محکم اقدام فرمودند ولی ما آنچه باید بکنیم نکردیم. سستی شد. گفتند که خونریزی می‌شود. ترسیدیم که دو هزار نفر راه بیفتند، اکنون همه آنها شده است، خونریزی شد. چندی پیش گفتم پرویزی و باهری هم شاهدند من شرمنده هستم در مقابل اعلیحضرت با آن موج عظیم ششم بهمن نتوانستم استفاده کنیم تا امروزی که یک آخوند..... مملکت را به هم ریخته است. آن وقت بلوا راه انداخته است. اینها منظورشان این است که بگویند آن رفراندم صحیح نبوده است. بنده عقیده دارم ولو آنکه شش ساعت صحبت شود باید معلوم گردد چرا ما گذاشتیم این‌طور بشود باید معلوم بشود؟ و بدانیم چطور پس از آن توفیق ما گذاشتیم اینها جان بگیرند؟ چرا پیش‌بینی کافی نشده است؟ ما با این‌همه قوا و نفرات چرا پیش‌بینی نکردیم؟ وقتی در خیابان ناصرخسرو مغازه به آرامی می‌سوزانند به هر کس مراجعه کردیم به دادمان فوراً نرسیدند باید به کوتاهی‌های قابل توجه رسیدگی بشود.
چندصد رجال پدرسوخته، تمام شهر را تعطیل کردند. بنده خودم هم به عنوان عضو مسئول، خودم را مقصر می‌دانم. اعلیحضرت در جلو محکم پیش می‌روند ما در عقب کوتاهی می‌کنیم و همه‌اش از خونریزی می‌ترسیم. این جریان امروز یک کار حساب شده دقیق بوده است. در پل سفید یک قسمت از ایستگاه را آتش زده‌اند. دستگاه‌هایی که مسئولند باید این مطالب را پیش‌بینی کنند ما این‌قدر ناتوان نباید باشیم که چند صد رجاله را نتوانیم جلوگیری کنیم. حکومت نظامی ضرورت است زیرا اگر نشود فردا باز هم این بازی تکرار می‌شود. ضمناً باید مسئولان این بلوا را تعقیب بکنند. مخبران خارجی خوب خبر فرستاده‌اند و در خارج هم اثر خوب دارد ولی برای آینده باید رسیدگی بشود. امروز سر ساعت 4 صبح خمینی را گرفته‌اند و امروز صبح این ترتیب شهر را به هم ریختند. ممکن نیست بدون نقشه دقیق قبلی باشد خواهش می‌کنم به این مطالب توجه بشود معلوم گردد.
وزیر خارجه ـ مطالب زیادی گفته شد همه موافقیم من با حکومت نظامی موافقم در خارج هم اثر بد ندارد در ترکیه و عراق و سایر نقاط حکومت نظامی است و اثر بد ندارد و من کاملاً موافقم. خونریزی امروز نمی‌دانم چه قدر بوده است.
وزیر مشاور، خوشبین ـ روی جریانی که نخست‌وزیر فرمودند معلوم شد این‌کار از مدتی پیش مشغول تهیه‌اش بوده‌اند و می‌خواستند از دهه اول محرم استفاده کنند ما هم که میگویند مطلع بودیم، چه شد که ما غافلگیر شدیم و مراکز حیاتی را حفظ نکرده بودیم. بنده از جای دیگر نگرانم که این چیزی که اینها مشغول تشکیلات بوده‌اند و تشکیلات بسیار دقیق بوده است. وزیر راه می‌گوید همراه با آتش‌زدن‌های تهران پل سفید هم آتش زده می‌شود چطور تشکیلات ما پیش‌بینی کرده‌اند این مهم است و این‌کار هشدار و اعلام خطری بود ما می‌دانستیم موقوفات و اصلاحات ارضی مخالف دارد ما تمام قدرت در دستمان بود نشستیم و نشستیم تا تمام بشود.
نخست‌وزیر ـ نظر آنان این بود که در اربعین سرتاسر تهران را بهم بزنند.
وزیر مشاور، دکتر خوشبین ـ خاورمیانه روی آتش است ما جزء این منطقه هستیم باید مواظبت کنیم که بیشتر صدمه نخوریم ما باید منشأ این‌کار را پیدا کنیم ببینیم پول از کجا آمده؟ بانی که بوده؟ اگر ما به کُنه این قضایا پی‌نبریم به نحو دیگری صدمه می‌خوریم باید حکومت نظامی اعلام بشود و جلو تمام روضه‌خوانی‌ها گرفته بشود لامحاله برای بیست روز هر نوع اجتماعی موقوف بشود. در نتیجه استدعا دارم تمام قوای خودمان را بگذاریم که این منبع را پیدا کنیم و جلو انواع اجتماعات را بگیریم.
وزیر کشاورزی ـ بیانات دوستان مرا راضی کرد که حکومت نظامی بشود این آخرین تیر ترکش است و من هم متقاعد شدم که آخرین تیر ترکش زده بشود. هر وقت دولت تصمیمات مهم می‌گیرد باید برای حفظ این تصمیم اقدام کند. ما طرح حفاظت تهران را داریم. ما اگر قبلاً اقدام کرده بودیم یک‌نفر هم کشته نمی‌شد. بنابراین در هنگام امر خطیر باید فکر دقیق همه کار را کرد به نظر من در این مواقع عناصر خائن کار را به بحران می‌کشانند. شایعه‌ای بود، امروز که اختلاف بین پلیس و ارتش شده کسانی که بخواهند رخنه در ارکان ما بکنند با رجاله این‌کار را نمی‌توانند بکنند خدای نکرده نباید گذاشت نفوذی به دستگاه بشود روی این اصل باید تحقیق کامل بشود.
وزیر خارجه ـ باید گفتارهای رادیو طوری باشد که به همه بفهمانند این رجاله‌ها چه می‌کردند.
وزیر راه ـ خوب است یک مقام رسمی بیاناتی بکند جریان را نگذارند بزرگ بشود ـ به مردم بفهمانند ابتکار در دست دولت است ـ معتقدم هر کاری باید کرد بکنیم تا مراکز آخوندی روشن گردد.
وزیر پست و تلگراف ـ تشکیلات اینها خیلی مهم است و دقیق است.
وزیر فرهنگ ـ اینها از چندین ماه مشغول کار بودند حتی در امتحانات پانیک ایجاد کردند می‌گفتند از رادیو سئوالات شیمی منتشر شده، گفتند در فسا سئوال امتحان را هفت هزار تومان فروخته‌اند در تمام افکار مردم سم پاشیدند و همه را ناراحت کردند.
هیئت دولت به اتفاق آرا تصویب کردند که از نظر حفظ امنیت حکومت نظامی اعلام گردد تصویب‌نامه قانونی مربوطه به امضا رسید ضمناً جناب آقای بهنیا گزارشی درباره ساختمان ده هزار خانه به هیئت دولت دادند و همچنین گزارشی درباره گندمهایی که کاره واگذار کرده‌اند قرائت فرمودند و یادآور شدند که قیمت تمام گندم‌ها 13 ملیون تومان زیادتر از سال گذشته است به علاوه 120 هزار تن آرد چیزی نیست که زود جذب بشود و از طرفی هم 13 ملیون تومان برای خزانه دولت قابل پرداخت نیست.
وزیر مشاور، دکتر خوشبین ـ قرار شد کمیسیونی برای این آردها تشکیل بشود رئیس غله و رئیس کاره و وزیر کشور و نماینده شیر و خورشید بیایند و بنشینند و نظر بدهند این کمیسیون تشکیل شد در نتیجه معلوم شد با مخارج تخلیه و باربری و حمل و غیره مبلغ هنگفتی شده و در نتیجه مبلغی کسر آورده‌اند.
آقای وزیر کشور موافقت کردند که تا مراکز استان کرایه حمل بدهند و بقیه دست استاندارها باشد و ضمناً آرد مجّانی داده نشود آقای وزیر کشور اظهار می‌کردند قیمت آرد از محل فروش خود آرد تأمین است.
آقای فرهودی معاون وزارت کشور شرحی در مورد آرد کاره دادند که این کار ضرر ندارد، جناب آقای نخست‌وزیر فرمودند البته جناب آقای وزیر چون سال خوب است این‌طور نظر می‌دهند مباحثات زیادی در مورد آرد صورت گرفت از جمله جناب آقای وزیر کشاورزی گفتند امسال محصول خوب است و دهقانان چشمشان به فروش محصول است به علاوه نگاهداری آرد آسان نیست جناب آقای نخست‌وزیر دیدند که در چا‌بهار آردها به چه صورتی درآمده بود از طرفی اگر بخواهند آرد را بیاورند به اندازه همان بنادر جنوب و بلوچستان بیاورند نه به مقدار زیاد.
وزیر اقتصاد ـ اظهار داشت امسال سود بازرگانی گذاشتیم روی آرد که آسیاب‌های داخلی کار کنند، حالا اگر 120 هزار تن آرد بیاوریم صحیح بنظر نمی‌رسد بهتر است اگر بیاوریم گندم بیاوریم از طرفی تمام مردم کنار خلیج از چهابهار تا دیلم شاید 120 هزار نفر باشند. بنابراین 120 هزار تن مصرف ندارد.
وزیر مشاور، دکتر خوشبین ـ 50 هزار تن آن مصرف شده است و بقیه هم برای سرتاسر ایران است.
وزیر دارایی ـ بنده نمی‌دانم این پنجاه هزار تن از کجا آمده است. دو طرح تصویب‌نامه بوده است که یکی 35 هزار تن است یکی هم مربوط به دولت امینی است که 15 هزار تن بوده است هیچ تصویب‌نامه‌ای به مقدار پنجاه هزار تن نیست و برای تأیید نظر خود تصویب‌نامه‌ها را قرائت کردند.
وزیر مشاور، دکتر خوشبین ـ جمع کل پنجاه هزار تن است که گرفته شده است.
معاون وزارت کشور ـ در عمل، شیر خورشید سرخ نتوانست به قیمت قبلی تمام کند، خرج اضافه شد، اسناد هزینه هم موجود است و رسیدگی بشود بنابراین برای پنجاه هزار تن مجوز داشته‌اند.
تیمسار صنیعی معاون وزارت جنگ ـ در یکی از تصویب‌نامه‌ها قرار بود که قسمتی از آردها را بفروشند برای حمل و نقل و وسایل ـ به علاوه در قرارداد کاره هم پیش‌بینی شده است.
وزیر دادگستری ـ حادثه بزرگی اتفاق افتاده است جماعتی کشته شده‌اند با حکومت نظامی کار پایان نمی‌گیرد باید محاکمه بزرگی برپا بشود و مؤسسات کار را تعقیب کنیم و محاکمه عظیم باشد اسناد این کار روشن گردد و مردم بدانند ما مقصر نیستیم باید بنشینیم و کار را با دقت بررسی کنیم یک هفته می‌گذرد و ما هم یادمان می‌رود و دوباره روش کج‌دار و مریز قرار می‌شود به عقیده بنده بهتر است کمیسیونی تشکیل شود اسناد را برسند و سپس محاکمه را شروع کنند اعضای محاکمه همه فوراً روشن بشود.
وزیر فرهنگ ـ آخرین تیری که در ترکش داشتیم انداختیم باید ذهن ما روشن بشود و جدی کار کنیم.
وزیر کشاورزی ـ همان‌طور که آقای دکتر باهری گفت باید علت‌العلل این کار را پیدا کنند و این‌کار لازم است، اما قسمت دوم در مورد محاکمات با اعلان حکومت نظامی تمام دادگاه‌ها فوراً تشکیل می‌شود و جزء قانون است.
وزیر دادگستری ـ در مملکت انقلابی شده است برضد این انقلاب افرادی توطئه می‌کنند بنده پیشنهاد می‌کنم دادگاه‌های ضدانقلاب تشکیل بدهیم.
وزیر کشاورز ـ در قانون اساسی پیش‌بینی شده است.
وزیر مشاور، دکتر خوشبین ـ ما انقلاب سفیدی کرده‌ایم قوانینی داریم گرفتاری ما همین قانون‌های زیادی است شما با قوانین حکومت نظامی همه کار را می‌توانید بکنید محکمه انقلابی نمی‌توان درست کرد.
نخست‌وزیر ـ دو مطلب پیش آمده است یکی آنکه این افراد برخلاف قوانین جاری عمل کرده‌اند و اتفاقاً تمام عملیات ضدامنیتی مملکت را انجام داده‌اند مطلب دیگر افرادی هستند که برضد اصلاحات اقدام کرده‌اند و باید این افراد محاکمه بشوند این کار دیگری است.
وزیر مشاور، دکتر خوشبین ـ شما که قانون حکومت نظامی دارید و می‌توانید حتی به صرف سوءظن افراد را توقیف کنید چه ضرورت دارد باز هم قانون وضع کنید. پیشنهاد مهمتری آقای دکتر باهری کرد و آن این است که عده‌ای مأمور بشوند و ببینند ریشه این‌کار چیست مطابق تمام عرف و عادت و قانون مسئولیت این‌کار با دولت است یعنی با فرد فرد دولت است. بنابراین ما باید به دقت ببینیم ریشه این‌کار چه بوده است حکومت نظامی و نظامیان مسئولیت ندارند زیرا آنان وظیفه دارند امر را اطاعت کنند باید به هرطریق که بشود سبب امر پیدا بشود.
نخست‌وزیر ـ قرار شد کمیسیونی مرکب از وزیر کشور ـ وزیر دادگستری ـ وزیر جنگ تشکیل بشود و به این قضیه به دقت رسیدگی کنند و عاملان آن را مشخص دارند و محاکمه کنند.
وزیر پست و تلگراف ـ قوای نظامی امروز خسته شده است جاهای حساس را باز بگذارند نظامیان تازه نفس در نقاط حساس باشند که فردا اغفالی پیش نیاید.
جلسه در ساعت 8 بعدازظهر خاتمه یافت.
رئیس جلسه منشی جلسه
بخشی از مذاکرات هیئت دولت در روز 18 خرداد 42
آنچه می‌خوانید بخشی از مطالب مندرج در صورتجلسه مورخ 18 /3 /1342 هیئت دولت وقت است. حاضران در جلسه عبارت بودند از:
اسدالله علم (نخست‌وزیر) ـ عباس آرام (وزیر امور خارجه) ـ دکتر علینقی عالیخانی (وزیر اقتصاد) ـ ابراهیم ریاحی (وزیر بهدرای) ـ مهندس هوشنگ سمیعی (وزیر پست و تلگراف و تلفن) ـ سپهبد علی‌اصغر نقدی (وزیر جنگ) ـ عبدالحسین بهنیا (وزیر دارایی) ـ دکتر محمد باهری (وزیر دادگستری) ـ نصرت‌الله معینیان (وزیر راه) ـ سپهبد اسماعیل ریاحی (وزیر کشاورزی) ـ دکتر مهدی پیراسته (وزیر کشور) ـ پرویز ناتل خانلری (وزیر فرهنگ) ـ غلامحسین خوشبین (وزیر مشاور) ـ رسول پرویزی (معاون نخست‌وزیر و منشی جلسه).
متن صورتجلسه بدین عبارت آغاز می‌شود: «جلسه هیئت دولت در روز شنبه 18 /3 /1342 ساعت 5 بعدازظهر در کاخ نخست‌وزیری تشکیل گردید. چون آقایان نخست‌وزیر و وزیر خارجه به پیشواز اعلیحضرت همایون شاهنشاه رفته بودند ابتدای جلسه را آقای بهنیا اداره کردند و شروع به امضا و طرح تصویب‌نامه شد.»
***
نخست‌وزیر ـ خبر کوچکی از جریان‌ها به آقایان بدهم. بنده میل داشتم نطق فردایم را بخوانم که تصویب بشود. اما تمام نبود. شاید لازم بشود و فردا ملاحظه بفرمایید. اولاً اظهار تأسف می‌کنم وقتی که کار آبادی شروع می‌شود، سانحه‌ای شروع می‌شود. خوشبختانه این توطئه روشن است که چی هست و چرا هست؟ با اینکه به آقایان خیلی اعتماد دارم، بگذارند در هفته آینده بگویم درست یک هفته بعد از اظهار بنده، صریحاً سازمان امنیت خواهد گفت، ایادی که توطئه دارند، معین می‌شوند و روشن می‌شود. مطلب سوم، آقایان لابد تایید می‌کنند که این شدت لازم بود زیرا اگر باین شدت عمل نمی‌شد، معلوم نبود این مملکت دست کیست، حتی آخوند. بنظر می‌رسد شدت اثر خود را کرده است. ولی ممکن است باز اتفاقاتی بیفتد، البته اگر افتاد، آقایان باید تایید بفرمایید. به همان شدت بزنیم.
وزیر دارایی ـ در این سه چهار روز انصافاً این صداقتی که از مأمورین دولتی پدیدار شد، من دیدم. در این دستگاه‌ها، خواه سیلو، خواه دخانیات، خواه وزارت دارایی با تمام مشقاتی که کارمندان دارند، به قدری مردانه به خدمت خود ادامه دادند و صداقت نشان دادند که من لذت بردم. خواهشمندم در نطق خود یادآوری بفرمایید.
وزیر پست و تلگراف و تلفن ـ در روز بحران 1 بعدازظهر دختران هم با چادر سر کار آمدند.
وزیر فرهنگ ـ وزارت فرهنگ مورد تجاوز قرار نگرفت. معلمان ما در نهایت علاقمندی به کار ادامه دادند. بچه‌ها را حفظ کردند. دسته دسته بچه‌ها را سالم به منزل رساندند بچه‌ها را با علاقه و پختگی و دقت از راههای پس کوچه به منزل رساندند. نمی‌خواستم عرض کنم ولی لازم بود یادآوری شود.
وزیر مشاور، تفضلی ـ من همیشه با معینیان رفیق بوده‌ام، جنگ اعصاب در تهران زیاد بوده است. خبرگزاری‌های خارجی، گزارش‌های عجیب داده‌اند. دیروز یک فرانسوی گفت: دولت سه روز آینده می‌افتد. گفتم: من عضو دولتم. گفتم: دولت در تمام مدتش به این اندازه قوی نبوده است. مردم از موفقیت دولت در خواباندن شورش خیلی راضی هستند. جنگ اعصاب و شایعه خیلی زیاد است. در کارمندان مؤثر است، می‌خواهم بدانند که مواظبت کنند.
وزیر فرهنگ ـ مقداری از این شایعات مربوط به کم‌ارزشی مردم است امروز یکی از افسران گفت که در دانشسرای‌عالی مزخرف میگویند. وقتی پرسیدم معلوم شد هیچ خبری نیست. گفتم: برو ببین کسی هست؟ گفت در خیابان هم خبری نیست. دوباره ظهر خبر گرفتم، گفتند: امتحان دادند و رفتند. بعدازظهر هم همین‌طور باید خود مردم هم توجه کنند.
وزیر اقتصاد ـ توضیح مفصلی درباره حوادث اخیر دادند و اینکه به کلی زیربنای اجتماع ایران به هم خورده است و گفتند: با زور می‌توان مسئله را خاموش کرد اما باید جامعه متکی به نیروهایی بشود والاّ نمی‌توان همیشه با سرنیزه و زور اداره کرد. بنده استدعایم این است که نباید فکر کرد مسئله تمام شده است. بهتر است دولت سوکمیسیونی تشکیل بدهد و آن طبقه‌ای را که باید جامعه ایرانی روی آن بایستد، آن طبقه را تقویت کنیم والاّ اگر این‌طور برویم با خطر واقعی روبرو می‌شویم.
وزیر کشاورزی ـ در دنباله گفته‌های آقای دکتر عالیخانی باید گفت مطلب اساسی است ما همه اینها را از دست می‌دهیم، کشاورزان را نگاه‌داریم، البته کشاورزان امروز نمی‌توانند استقلال مملکت را نگاه دارند ولی خرده مالکان را می‌شود.
بخشی از مذاکرات هیئت دولت در روز 20 خرداد 42
آنچه می‌خوانید بخشی از مطالب مندرج در صورتجلسه مورخ 20 /3 /1342 هیئت دولت وقت است. حاضران در جلسه، همان افراد نامبرده در جلسه قبل ـ مورخ 18 /3 ـ هستند به اضافه عطاءالله خسروانی (وزیر کار و خدمات اجتماعی) و جهانگیر تفضلی (وزیر مشاور)
***
نخست‌وزیر ـ در مورد شایعاتی که برای تعطیلی فردا در شهر هست، مذاکره باید کرد. آقایان وزرا هر یک نظری دارند.
وزیر اقتصاد ـ کار فردا خیلی مهم است. اگر همه دکانها فردا بسته باشد به پرستیژ دولت صدمه بزرگی می‌خورد به عقیده من خوب است اعلامیه‌ای بدهیم که به کسبه و پیشه‌ور و طوافی که در اطراف بازار صدمه دیده‌اند، دولت کمیسیونی تعیین می‌کند و در صورت لزوم کمک هم می‌کند.
وزیر کشور ـ من مخالفم اگر این‌کار را بکنیم بد می‌شود و آن‌وقت همه مطالبه می‌کنند، عقیده دارم جبران خسارت را عنوان نکنیم بلکه کمیسیون تشکیل بشود و در صورت لزوم هم کمک کنند.
وزیر مشاور تفضلی ـ عده‌ای زده‌اند مال مردم را برده‌اند ما قبل از اینکه کمک کنیم باید وضعیت روشن بشود. اعتقاد دارم نارضایتی‌‌ها را طوری تعدیل کنیم.
وزیر دادگستری ـ ما مسئول حراست جان و مال مردم هستیم. اگر نتوانستیم حراست کنیم باید غرامت بپردازیم پیش‌بینی نکرده بودیم، پیش‌آمد و باید غرامت بپردازیم. ضمناً می‌شود از خود مردم هم کمک گرفت. به هرحال به نظر بنده این‌کار اصولی هست و باید اعلان کنیم که جبران خسارت می‌کنیم. موضوع فردا قابل توجه است. اگر فردا تمام شهر تعطیل بشود، ضربت بسیار سختی به دولت است اگر کوشش نکنیم و ضربت بخوریم خیلی سخت است. اگر بتوانیم به طور مؤثر جلوگیری کنیم، بکنیم به هرصورت اعلان جبران خسارت مؤثر است.
وزیر کشاورزی ـ اعتقاد من همان اعتقاد آقایان وزیر دادگستری ـ اقتصاد ـ مشاور است و باید به طوافان کمک کرد. علاوه بر این کسانی که بی‌گناه کشته شده‌اند، آنان خسارت بگیرند.
نخست‌وزیر ـ به هرصورت کاری باید کرد تا ساعت 9 به رادیو برسد.
وزیر مشاور ـ فعلاً باید دو کار کرد. اول آنکه قصابی‌ها و نانوایی‌ها باید باز بشوند زیرا مقداری این‌کار را سبک می‌کنند. دوم اینکه خبری به طور کلی بدهیم که به اشخاصی که صدمه وارد شده است به خصوص کسبه جزء.
***
دولت تصمیم گرفت کمیسیون‌هایی در یکی از وزارتخانه‌ها تشکیل گردد و رسیدگی و کمک کند. در خاتمه بالاخره دو اعلامیه نوشته شد که امشب در رادیو قرائت گردد.
تعداد بازدید: 5431
آرشیو مقالات
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
