فصلنامه مطالعات تاریخی

یحیی آریا

هفتمين شماره فصلنامه مطالعات تاريخي ويژه‌نامه 15 خرداد 1342 است كه  در بهار 1384  با مجموع 225 صفحه چاپ و منتشر شده است. اين فصلنامه از سوي مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي ـ سياسي منتشر مي‌گردد و تاكنون 16 شماره (بهار 1386 ش) از آن انتشار يافته، چهارمين سال نشر خود را مي‌گذراند. علاقه‌مندان علاوه بر شماره‌هاي منتشر شده، مي‌توانند به سايت www.Psri.com مراجعه نموده و از مطالب آن بهره‌ گيرند.
انگيزه و هدف اصلي از اختصاص يافتن نخستين ويژه‌نامه فصلنامه مطالعات تاريخي به قيام پانزده خرداد را مي‌توان در نوشته كوتاهي جست كه با عنوان «سخن اول» در صفحه آغازين نشريه گنجانده شده است و چون در تحقيقات و مطالعات انجام شده درباره 15 خرداد كمتر به اسناد توجه شده فصلنامه بر آن شده است ضمن «گشت و گذار در اسناد ارائه شده»، دانستنيهاي تازه‌اي را درباره قيام پانزده خرداد در اختيار خوانندگان و علاقه‌مندان خود قرار دهد. «مروري بر زمينه‌ها و آثار قيام 15 خرداد» نخستين موضوع مقاله مندرج در آن است كه به قلم صادق تهراني نگاشته شده و زمينه‌هاي قيام را از زمان تشكيل جلسه‌اي با حضور چهار تن از مراجع طراز اول (15 مهر 1341) تا انحلال جبهه ملي دوم و تعطيلي نهضت آزادي (در اوايل 1343 ش) بررسي، و با بهره‌گيري از منابع متعدد آثار قيام را بر ديگر رويدادها به اختصار بيان كرده است. دومين مقاله هم متن گفتگو با سيدهادي خسروشاهي است كه عنوان «درباره يك دروغ» دارد. در اين گفت‌وشنود خسروشاهي ادعاي فتحي‌الديب (سفير وقت مصر در برن) را مبني بر كمك‌هاي عبدالناصر به امام خميني و پيروزي انقلاب اسلامي پيش كشيده با اشاره به كتابي كه در مصر نوشته و چاپ كرده بود به رد آن ادعا پرداخته است. در ادامه نيز از زيرساخت‌هاي قيام 15 خرداد سخن گفته است.
مفصلترين مقاله چاپ شده در اين ويژه‌نامه «15 خرداد ـ تهران براساس گزارشهاي ساواك» نام دارد كه يحيي آريا بخشايش آن را نوشته و بيش از 80 صفحه از فصلنامه را پر كرده است. در اين مقاله وقايع روز چهارشنبه 15 خرداد 1332،‌ كه در نقاط و خيابانها و كوچه‌هاي مختلف تهران روي داده،‌ به ترتيب ساعات روز و براساس گزارشهايي كه مأموران ساواك تهيه كرده‌اند، ذكر و در لابه‌لاي آن عكسهايي از حوادث 15 خرداد به همراه جدولها و منحنيهاي تراكم زماني و زماني گنجانده شده است. مقاله بعدي هم از جعفر كاظمي با عنوان «ياوران آفتاب» است كه به 15 خرداد در پيشوا و ورامين پرداخته است. از مقدمه كوتاه مقاله پيداست كه در تابستان 1382 ش طرحي شروع شده بود تا خاطرات مردم پيشوا و ورامين كه نقش موثر و پراهميتي در قيام 15 خرداد 1342 ايفا كرده بودند جمع‌آوري و تدوين گردد. در اين مقاله تعدادي از خاطرات اهالي ورامين در آن روزها بازگفته شده، ‌در ادامه نيز جدول عاملين اصلي قيام 15 خرداد در آن شهر كه توسط ساواك ورامين تهيه شده بود تنظيم شده است. چگونگي مراسم بزرگداشت شهداي 15 خرداد در ورامين پايان‌بخش اين مقاله است.
انعكاس اخبار مربوط به قيام 15 خرداد 1342 در مطبوعات و نشريات داخلي و چگونگي آن ديگر موضوع درخوري است كه مورد توجه ميرزا باقر عليان‌نژاد قرار گرفته است. او با عنوان «15 خرداد در آئينه مطبوعات داخلي» به بررسي نوشته‌ها و اخبار روزنامه‌هايي چون اطلاعات، كيهان، پست تهران، خراسان و چند نشريه ديگر در 15 خرداد 1342 پرداخته، در لابه‌لاي آنها نيز بريده‌ها و گزيده‌هايي از مطالب آن نشريات را شاهد مثال آورده است. بر همين موضوع نويسنده ديگري هم  به نام سيف‌الله رنجبر نگريسته است. با اين تفاوت كه اخبار رسانه‌هاي خارجي را مورد مطالعه قرار داده،‌ تا نوع ديدگاه و چگونگي تحليل آنها درباره قيام 15 خرداد را به رشته تحرير كشد. او در نوشته خود از اسناد و گزارشهاي مأموران ساواك هم بهره جسته است. عالم روياي يكي از اهالي قم به نام ابراهيم فخاري در شب 15 خرداد 1342 و دعا و خواسته او از امام زمان (عج) براي حفظ جان امام خميني و چند سند و گزارش ساواك قم از تلاش او در روز 15 خرداد در قم، دستمايه تدوين مقاله بعدي است كه به همت علي شجاعي صائين و با همان عنوان «ابراهيم فخاري» در 8 صفحه، انجام يافته است.
دو مقاله پاياني فصلنامة مطالعات تاريخي سعي در شناخت و ارائه فهرستي از منابع و مآخذ چاپ شده درباره قيام پانزده خرداد دارد؛ اولي نوشته محسن غني‌ياري است كه مجموعه كتابهاي قيام 15 خرداد به روايت اسناد ساواك را معرفي مي‌كند. اين كتابها با عنوانهاي فرعي «زمينه‌ها»،  «فيضيه»، «زندان»، «حصر»، «آزادي» و «تبعيد» كه در فاصله سالهاي 1378 تا 1382 ش از سوي انتشارات مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات چاپ و منتشر گشته، «يك دوره تاريخ مختصر نهضت امام خميني را به نقل از اسناد ساواك» به تصوير مي‌كشاند. آخرين مقاله هم «كتابشناسي قيام 15 خرداد 1342» نام دارد كه حسين نصيري در تدوين و تنظيم آن كوشيده،‌ داده‌هاي كتابشناسي 87 كتاب فارسي را كه در موضوع 15 خرداد به چاپ رسيده براي خوانندگان فصلنامه شناسانده است.

خاطر نشان می‌شویم که بسیاری از مقالات انتشاریافته در این ویژه‌نامه در همین پایگاه درج شده است.

 
تعداد بازدید: 7116