کتاب و نشریه
کانون جوشان انقلاب اسلامی
احمدرضا سامانی
03 آبان 1396
کتاب انقلاب اسلامی در جهرم[1] حوادث انقلابی شهر جهرم را در 888 صفحه و با جزئیات شرح می‌دهد. این اثر یکی از موضوعات «طرح تدوین تاریخ انقلاب اسلامی» در مرکز اسناد انقلاب اسلامی است که به قلم دکتر سید ابوالفضل رضوی و وحید کارگر جهرمی در بهار 1394 راهی بازار نشر شده است.
جهرم از شهرهای استان فارس است که به برکت وجود مراجع تقلید و مردم متدین از کانون‌های فعال دوران پیروزی انقلاب اسلامی بود. این شهر یکی از یازده شهری است که برای نخستین‌بار، در سال 1357، در آن مقررات حکومت نظامی اعمال شد. اسناد تاریخی گواه فعالیت مردم این شهر در مبارزات انقلاب مشروطیت نیز است. این کتاب، اثری جامع درباره اتفاقات این شهر در دوره پیروزی انقلاب اسلامی است و در تدوین آن علاوه بر اسناد و مدارک کتبی، از مصاحبه‌های شفاهی نیز بهره برده شده است.
اکثریت مردم این شهرستان، زبان و قومیت پارسی دارند؛ البته در حاشیه‌های سرسبز آن، عشایر قشقایی و عرب سکونت دارند. جهرم از ده محله با مردمی متحد تشکیل شده و یکی از دلایل واکنش سریع مردم این منطقه به جریانات انقلاب اسلامی، همین یکدستی آنها در سنن وهنجارهای اجتماعی و فرهنگی و اتحاد و همدلی مردم این سامان باعث شد تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مشکلات منطقه به سرعت حل شود.
پیشینه آشنایی مردم جهرم با فعالیت‌های مبارزاتی علیه ظلم و ستم، به دوره مشروطه باز‌می‌گردد؛ زمانی که آیت‌الله سید عبدالحسین لاری از نجف به ایران آمد و در شهرستان لار و سپس جهرم ساکن شد. در همین دوره بود که مردم این منطقه به رهبری آیت‌الله لاری، به مقابله نظامی با قوام و مستبدین برخاستند و شهر را تسخیر کردند. در دوران پهلوی اول نیز، سیاستهای رضاشاه در مذهب‌زدایی و کشف حجاب به مذاق مردم جهرم خوش نیامد و آنها را به اعتراض و مقاومت واداشت. البته از شهریور 1320 به بعد که رهبران مذهبی مقتدری همچون آیت‌الله سیدعلی‌اکبر آیت‌اللهی، آیت‌الله سیدفخرالدین آیت‌اللهی و آیت‌الله سیدحسین آیت‌اللهی در میان مردم جهرم و منطقه حضور یافتند، مبارزات مردم جهرم علیه حکومت پهلوی شدت گرفت. فصل پنجم این کتاب، حوادث این دوره را در خود جای داده است.
خواننده در فصل اول، صص 29-67، ابتدا با جفرافیا وتاریخ جهرم از دوران باستان تا ابتدای دوران قاجار آشنا می‌شود. همچنین، اوضاع اجتماعی، اقتصادی، دین و مذهب و نژاد و زبان مردم جهرم نیز در فصل اول برای خواننده تشریح شده است.
فصل دوم با عنوان جهرم در دوره قاجار آغاز می‌شود. در ابتدای این فصل به نقش مردم منطقه در اجرای فتوای تحریم تنباکو اشاره شده است؛ چرا که جهرم و مناطق اطراف آن از عمده مراکز تولید تنباکو و لوازم استعمال دخانیات بودند و با حضور مردم جهرم در این تحریم، ضربه‌های سنگین تجاری به کارخانه‌های تولید تنباکو وارد شد. همانطور که پیش از این اشاره شد، بازگشت آیت‌الله شیخ عبدالحسین لاری از نجف به لار و جهرم، نقش مهمی در آگاهی و خیزش مردم منطقه داشت. صفحات 95 تا 112 کتاب، مشروح تحولات و حوادثی است که پس از ورود آیت‌الله لاری در لار و جهرم به وقوع پیوست؛ حوادثی که وقوع آنها، دوران قاجار را به دوره پهلوی و حکومت رضاشاه پیوند داد.
در فصل سوم، اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اداری شهر جهرم در زمان رضاشاه بررسی می‌شود و دربرگیرنده تاریخ جهرم از قبل از قدرت‌گیری رضاشاه تا شهریور1320 است. در همین دوره بود که اولین روزنامه جهرم با عنوان «ابلاغ» منتشر شد. میرزا علی‌اصغر خان حکمت نیز در همین سالها به نمایندگی از مردم جهرم وارد مجلس موسسان گردید. آخرین مباحث این فصل درباره کشف حجاب رضاشاه و مقاومت مردم جهرم و اوضاع سیاسی شهر جهرم در شهریور1320 است.
در فصل چهارم اوضاع سیاسی – اجتماعی جهرم از شهریور 1320 تا کودتای 28 مرداد 1332 مرور می‌شود. از مهمترین مطالب این گفتار، صفحاتی است که مبارزات آیت‌الله سیدعلی‌اکبر آیت‌اللهی با بهائیت و حزب توده و واکنش مردم جهرم به ملی شدن صنعت نفت را بازگو می‌کند.
از صفحه 183 کتاب، فصل پنجم آغاز می‌شود که به بررسی اوضاع سیاسی – اجتماعی جهرم از کودتای 28 مرداد 1332 تا قیام 19 دی 1356 اختصاص یافته است. این فصل خاطرات و وقایع بسیاری در دل خود جای داده است. در بررسی حوادث زمینه‌ای انقلاب اسلامی، در این فصل با مبارزات آیت‌الله سیدفخرالدین آیت‌اللهی علیه بهائیت آشنا می‌شویم؛ مبارزاتی که تهدید جانی این مجتهد را در پی دارد. جریانات مربوط به رحلت آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی و گرایش مردم جهرم به مرجعیت امام خمینی، موضوع دیگری از این فصل است. در این کتاب آمده است که نخستین تظاهرات مذهبی – سیاسی مردم جهرم در 17 تیر 1340 و در پی رحلت آیت‌الله سیدعلی‌اکبر آیت‌اللهی برگزار شد. در این روز جهرم شاهد حضور چهل‌هزار نفری تشییع‌کنندگان بود. به پشتوانه همین مراجع بود که رفراندوم سال 1341 از سوی مردم جهرم تحریم شد. تنی چند از روحانیون جهرم نیز در حادثه حمله کماندوهای پهلوی به مدرسه فیضیه قم حضور داشتند و مصدوم شدند و حضور این روحانیان در فیضیه باعث اطلاع دقیق مردم جهرم از جزئیات حادثه فیضیه شد. مردم جهرم در یادبود شهدای فیضیه مراسم مفصلی در روز 29 فروردین 1342 بر سر مزار آیت‌الله سیدعبدالحسین نجفی لاری برگزار کردند که مشروح آن در صفحات 209 تا 211 آمده است. مبحث بعدی کتاب به حوادث خرداد خونین 1342 اختصاص یافته است. صفحات 213 تا 216 کتاب بیانگر نحوه اعتراض مردم جهرم به دستگیری امام خمینی است.
حادثه مهم دیگری که درپی حوادث خرداد در جهرم به وقوع پیوست و اعتراضات شدید مردمی را در پی داشت، دستگیری روحانی مبارز جهرم، آیت‌الله سیدحسین آیت‌اللهی بود. دستگیری وی که در روز یکم اردیبهشت 1343 و به دستور ساواک شیراز انجام شد باعث تظاهرات گسترده مردم جهرم گردید. کنترل شهربانی جهرم به دست مردم افتاد و فرماندار شهر را نیز به گروگان گرفتند.
آیت‌الله سید حسین آیت‌اللهی نقش مهمی در آگاهی و انگیزش انقلابی مردم جهرم داشت. وقتی مرجعیت امام خمینی در سال 1343 مجدداً در بین مردم جهرم مطرح شد، وی با تهیه طوماری در تایید مرجعیت امام اهتمام ورزید. وجوهات شرعی مردم جهرم و لار نیز توسط وی و آیت‌الله حق‌شناس به قم ارسال می‌شد. آیت‌الله سید حسین آیت‌اللهی بارها در دفاع از امام و انقلاب، سخنرانی کرد تا اینکه در سال 1352 مجدداً دستگیر شد. روحانی دیگری که در این کتاب، به عنوان مرجع مورد احترام مردم و امام خمینی مطرح شده، آیت‌الله حق‌شناس است. مبحث دیگری که در این فصل آمده است، جریان جشن‌های 2500ساله شاهنشاهی در شیراز و عکس‌العمل مردم جهرم است. دامنه این اعتراضات مردمی به دیگر جریانات سیاسی از جمله تاسیس حزب رستاخیز هم کشیده شد. اعتراضات مردم جهرم شدت یافت و در نهایت محمدرضا پهلوی سفر خود در آبان 1355 را به این شهر لغو کرد.
فصل ششم کتاب مفصل‌ترین و پرحادثه‌ترین فصل مبارزات مردم جهرم را به تصویر می‌کشد. این فصل با عنوان «انقلاب اسلامی در جهرم» مسقط‌‌الراس حوادث انقلابی جهرم است. کتاب با بررسی حادثه مهم 19 دی و چگونگی پیوستن مردم جهرم به انقلاب اسلامی آغاز می‌شود. حوادث شب 28 صفر (18 بهمن 1356) و پیامدهای مراسم چهلم شهدای تبریز عناوین بعدی این فصل هستند. نویسندگان کتاب، در تدوین تاریخ انقلاب جهرم، دو طیف از وقایع انقلابی را مدنظر قرار داده‌اند؛ طیف اول حوادث مهم و سراسری انقلاب اسلامی هستند که تبعات آنها به شهرهای دیگر هم سرایت کرده است. حوادثی همچون پانزدهم خرداد 42، مخالفت با کاپیتولاسیون و حادثه سینما رکس، از این دست حوادث هستند. در بررسی این حوادث، ابتدا واقعه شرح داده می‌شود و سپس تبعات آن در جهرم بازگو می‌شود. اما آنچه که کتاب را به عنوان موضوعی برای تحقیقات و بررسی‌های تاریخی، خصوصاً تحقیقات موردی، مناسب می‌سازد، ذکر حوادث و قیام‌های محلی است که کمتر منبعی به ثبت و ضبط جامع آنها همت گماشته است؛ حوادثی چون دستگیری آیت‌الله سیدمحمدرضا سادات‌حسینی، صدور قطعنامه مردم جهرم درپی حوادث تبریز، نحوه شهادت شهیده معصومه زارعیان و شهید آهنعلی دشتابی، تظاهرات مردم جهرم و قتل رئیس شهربانی و فرماندار حکومت نظامی، تظاهرات 13 آبان 57 ، اعلام حکومت نظامی.
فصل ششم در 366 صفحه تدوین شده است. حوادث منتهی به انقلاب اسلامی، حوادث انقلاب و جهرم در روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زندگی و نقش آیت‌الله حق‌شناس، آیت‌الله سیدحسین آیت‌اللهی، آیت‌الله سادات‌حسینی و دیگر روحانیون منطقه نیز از مواردی هستند که در این فصل مطرح شده است.
آخرین فصل کتاب، با عنوان «جهرم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی» روایتی از تلاش مردم این شهر برای ساماندهی شهر خود و راه‌اندازی ارگان‌ها و نهادهای مردمی است. تشکیل کمیته‌های انقلاب اسلامی، دیدار مردم جهرم با امام خمینی، آموزش‌های نظامی مردم و تشکیل سپاه پاسداران، تاسیس جهاد سازندگی و بنیاد شهید و فعالیت سازمان مجاهدین خلق در جهرم از مهمترین رویدادهایی است که در این فصل بررسی شده است.
صفحات 710 تا 778 کتاب به اسناد به‌جا مانده از آن روزها اختصاص یافته است. فهرست موضوعی این اسناد در صفحه 711 کتاب درج شده تا کار محققین برای جستجوی اسناد آسان شود. از صفحه 779 تا 823 نیز تصاویری منتخب از اماکن، شخصیت‌ها و بعضی رویدادهای انقلابی شهر جهرم به چاپ رسیده است. نمایه اشخاص و اماکن و کتابنامه، پایان بخش این کتاب 888 صفحه‌ای است.
[1] انقلاب اسلامی در جهرم، سید ابوالفضل رضوی، وحید کارگر جهرمی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1394
تعداد بازدید: 3045
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
