کتاب و نشریه
نگاهی به واقعه 15 خرداد 1342
الهام صالح
07 دي 1398
«نهضت نور»، جلد اول از مجموعه‌ای است که به سیر مبارزات امام خمینی(ره) می‌پردازد. این کتاب با موضوع اعلام عزای عمومی برای نوروز 1342 از سوی امام خمینی(ره) آغاز می‌شود، اتفاقی که هم‌زمانی با شهادت امام جعفر صادق(ع)، زمینه مناسبی برای آن فراهم می‌کند. پیک‌هایی از سوی امام خمینی(ره) به شهرهای مختلف ایران اعزام می‌شود تا این پیشنهاد به اطلاع علمای سراسر کشور برسد. در «نهضت نور»، به متن برخی از نامه‌های ارسالی امام به علما اشاره شده است: «دستگاه حاکم می‌خواهد با نام کوشش [برای انجام اصلاحات] به هدم احکام ضروریه اسلام قیام کند... اینجانب عید نوروز را به عنوان عزا و تسلیت به امام عصر(عج) جلوس می‌کنم و به مردم اعلام خطر می‌کنم. مقتضی است که حضرات آقایان نیز همین رویه را اتخاذ فرمایند. تا ملت مسلمان از مصیبت‌های وارده بر اسلام و مسلمین اطلاع حاصل نمایند.»
در ادامه بخش نخست کتاب، توصیفی از شرایط ایران در نوروز سال 1342 ارائه شده است: «در عید سال 42 بر خلاف شادی و شعف سال‌های پیشین، مردم برای همدیگر به جای کارت تبریک تسلیت می‌فرستادند. و با جملاتی که روی این کارت‌ها نوشته می‌شد علت تسلیت را ضایعات وارده به اسلام و جامعه مسلمین بیان کردند. با نصب پارچه‌های عزا بر سردر مراکز مذهبی فضای شهرها را مصیبت‌زده جلوه دادند.»
آنچه سپس به آن پرداخته می‌شود، حمله مأموران شاه به مدرسه فیضیه قم و متعاقب آن هجوم به مدرسه طالبیه تبریز است که منجر به عکس‌العمل امام خمینی(ره) مبنی بر انتشار اعلامیه و استیضاح دولت می‌شد.
همچنین پیشنهاد شاه به امام خمینی(ره) راجع به خروج از ایران و رد و بدل شدن پیغام بین ایشان و شاه نیز بررسی می‌شود: «شاه پیغام داد کاری نکن که چکمه‌های پدرم را بپوشم. امام پاسخ داد: چکمه پدرت برای تو گشاد است. شاه پیغام داد: اگر بپذیری که از ایران بروی، من مبلغ یک میلیون تومان در اختیار تو قرار می‌دهم. امام پاسخ داد: تو بیا از ایران بیرون برو، من مبلغ 25 میلیون تومان به تو می‌دهم! شاه گفت: چنین مبلغ هنگفتی را از کجا می‌آوری؟ امام فرمود: از هر فرد ایرانی و خرد و کلان می‌خواهم به شکرانه رفتن تو فقط یک تومان بدهند.»
پشتیبانی علمای عراق از امام خمینی(ره) و به ویژه نامه حمایت آیت‌الله حکیم و دعوت او از علمای ایران برای مهاجرت دسته جمعی به عراق، برخی دیگر از موضوعات کتاب را تشکیل می‌دهد: «مرحوم آیت‌الله‌العظمی حکیم، طی تلگرافی علمای ایران را به صورت دسته‌جمعی به مهاجرت از ایران دعوت کرد. این موضوع موجب خشم و وحشت شاه شد. او را بر آن داشت که سیل تهمت و ناسزا را به سوی ایشان و دیگر علمای عراق روان سازد.»
بخشی از متن این تلگراف نیز در بین مطالب کتاب، گنجانده شده است: «... حوادث مولمه پی‌در‌پی و فجایع محزنه به ساحت علمای اعلام و روحانیت قم، قلوب مومنین و متدینین را جریحه‌دار و موجب تاثیر شدید اینجانب گردیده است. «و سیعلم‌الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون» حضرات علما دسته جمعی به عتبات عالیات مهاجرت نمایند تا بتوانیم رای خود را درباره دولت صادر کنیم.»
در کتاب به این موضوع اشاره می‌شود که امام خمینی(ره) پس از حمله مأموران شاه به فیضیه، به مبارزات خود ادامه دادند و تقیه را نیز حرام کردند. ایشان در صبح عاشورا (13 خرداد 1342) در مدرسه فیضیه سخنرانی کردند و در آن به نقد حکومت پهلوی پرداختند که به دستگیری صبح هنگام ایشان در 15 خرداد منجر شد.
در کتاب «نهضت نور» در این‌باره نوشته شده است: «شب دوازدهم محرم 1383 (15 خرداد 1342)، شبانه مأموران ساواک برای خاموش کردن صدای امام به خانه وی هجوم بردند. زیرا پس از این سخنرانی و با زمینه‌سازی‌های قبلی قیام بر ضد شاه و اسرائیل با نهضت عاشورا و اعتقادات مردم به شدت گره خورده بود.»
هم‌زمان با دستگیری امام خمینی(ره)، آیت‌الله سید حسن قمی و آیت‌الله شیخ بهاءالدین محلاتی نیز دستگیر شدند.
گفتگوی امام(ره) با مأموران، موضوع دیگری است که در صفحات بعدی کتاب به آن پرداخته می‌شود و محورهای آن به این صورت تقسیم‌بندی شده است: «امام و اصالت گفتگو»، «اولویت گفتگو»، «محورهای گفتگو»، «گفتگو قبل از عید 42»، «گفتگو قبل از دستگیری»، «گفتگو حین دستگیری» و «گفتگو در زندان و حصر.»
در ادامه، انتقال امام(ره) به مکان‌هایی مانند پادگان عشرت‌آباد، خانه‌ای متعلق به ساواک در داوودیه و قیطریه مورد بررسی قرار گرفته است: «امام را به داوودیه در 12 کیلومتری تهران در خانه‌ای متعلق به ساواک منتقل می‌کنند و بعداً آقایان محلاتی و قمی را نیز به وی ملحق کردند. پس از مدتی، امام از این محل به قیطریه منتقل شده و مقداری ارتباطات اجتماعی وی بیشتر می‌شود و در جریان حوادث قرار می‌گیرد. ولی تا اوایل سال 1343 در این محل ساکن است و سپس از این محل به قم منتقل می‌شود. با این شعار که امام با برنامه‌های اصلاحات رژیم موافق شده‌اند. امام به محض رسیدن به قم و اطلاع از این اکاذیب به آنها پاسخ‌های صریح و آشتی‌ناپذیر می‌دهد.»
آخرین موضوع کتاب نیز انتقال امام خمینی(ره) به قم و انتشار خبر آزادی ایشان در سطحی وسیع است. در این بخش، خبر روزنامه‌های عصر 12 مرداد 1342 مبنی بر تفاهم مقامات انتظامی و امام خمینی(ره) انتشار یافته: «طبق اطلاعاتی که از سازمان اطلاعات و امنیت کشور واصل گردیده است، چون بین مقامات انتظامی و حضرات آقایان خمینی، قمی و محلاتی تفاهمی حاصل شد که در امور سیاسی مداخله نخواهند کرد و از این تفاهم اطمینان کامل حاصل گردیده است که آقایان برخلاف مصالح و انتظامات کشور عملی انجام نخواهند داد، علیهذا آقایان به منازل خصوصی منتقل شدند.»
بالا گرفتن تنش بین امام خمینی(ره) و ساواک، موضع‌گیری شاه بر ضد روحانیت و تداوم مبارزات امام خمینی، از دیگر مطالب این بخش است.
کتاب «نهضت نور»، به تحلیل واقعه 15 خرداد 1342 پرداخته، اما در این هدف چندان موفق نشده است. این کتاب جلد اول از مجموعه سیر مبارزات امام خمینی است که در سال 1398 توسط انتشارات موزه دفاع مقدس در 54 صفحه چاپ و منتشر شده است.
تعداد بازدید: 2402
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
