انقلاب اسلامی از مبارزه تا پیروزی

احمد ساجدی

11 خرداد 1401

پدیده‌های اجتماعی،‌ هر چند بزرگ، با گذر زمان و بویژه با تغییر نسل‌ها، در خاطر جمعی یک جامعه پایدار نمی‌مانند. کم‌رنگ شدن یادها، ‌نام‌ها و حوادثی که در یک دوره بر سر زبان‌ها بودند، امری غیر طبیعی نیست. اما می‌دانیم که برخی از این پدیده‌ها به علت پی‌آمدهای فراگیر و تأثیرات فراوانش در سطح منطقه‌ای و جهانی، خود به خود به نقطه عطف تبدیل می‌شوند و در ضمیر تاریخ به جا می‌مانند. هر جامعه‌ای کم و بیش از این رویداد‌های تاریخی در خود سراغ دارد و جامعه ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.

در تاریخ معاصر ایران حادثه‌ای به اهمیت وقوع انقلاب اسلامی وجود ندارد.

درباره انقلاب اسلامی ایران چه در داخل کشور و چه در خارج از آن، نوشته‌های فراوانی منتشر و از دیدگاه‌های گوناگون ارزیابی شده است. با این حال این موضوع هنوز از جذابیت لازم برای پرداختن به آن برخوردار است.

از جمله جدیدترین آثاری که تاکنون درباره انقلاب اسلامی ایران به رشته تحریر درآمده، کتابی است با عنوان «انقلاب اسلامی از مبارزه تا پیروزی». نویسندگان این کتاب مبداء نهضت امام خمینی را سال‌های آغازین دهه ۱۳۴۰ش قرار داده و بررسی حوادث مختلف کشور و اجزای انقلاب را از همان ایام آغاز کرده‌اند.

کتاب «انقلاب اسلامی از مبارزه تا پیروزی» شامل سه بخش و ۱۶ فصل است. عناوین این بخش‌ها عبارتند از:

بخش اول: «خیزش امام و امت» (این بخش، شش فصل را با عناوین: جرقه‌های نهضت، مبارزه در تبعید، احیاء نهضت، اربعین به اربعین تا ‌پیروزی، مبارزه روزافزون، فروپاشی، در خود جای داده است).

بخش دوم: «نیروهای انقلابی، سنگرهای مبارزه» (دارای ۵ فصل با عناوین: وزن‌کشی جریانات فعال در مبارزه، مبارزه در محراب، مبارزه در بازار، مبارزه در دانشگاه، زندان طاغوت و عزت یوسف، است)

بخش سوم: «تکوین و تثبیت نظام» (این بخش نیز دارای ۵ فصل است با عناوین: جمهوری اسلامی، دولت موقت، شورای انقلاب، در برابر چپ و راست، قانون اساسی).

این کتاب مخاطب را با ریشه‌های انقلاب، اهرم‌های مؤثر در پیشبرد انقلاب، نقش عوامل محرک یا بازدارنده در مسیر انقلاب، جایگاه گروه‌های سیاسی در انقلاب، مهمترین فرازهای انقلاب، و آفات انقلاب را به درستی تشریح کرده است.

با این حال برخلاف آنچه که از نام کتاب و عنوان بخشهای اصلی و فرعی استنباط می‌شود این کتاب شرح روایی انقلاب نیست. کتاب از تحریم نوروز ۱۳۴۲ شروع شده و به مسائل بعد از پیروزی انقلاب از جمله تدوین قانون اساسی ختم شده است. این چینش، خواننده را پیش از خواندن کتاب به این نتیجه می‌رساند که سیر انقلاب و مراحل شکل‌گیری تا پیروزی آن با رعایت ترتیب زمانی در این اثر ذکر شده است. در حالی که چنین نیست و کتاب به حوادث انقلاب به صورت موردی اشاره کرده است. برای مثال به ظهور و فروپاشی دولت‌های جمشید آموزگار، جعفر شریف امامی و شاپور بختیار که سقوط آنها بخشی جدایی‌ناپذیر از انقلاب اسلامی است، اشاره‌ای نشده است. علاوه بر این برخی حوادث مهم انقلاب نیز از قلم افتاده است. مثلاً در حالی که ۶ صفحه از کتاب (ص ۶۱ - ۶۶) موضوع آتش‌سوزی سینما رکس آبادان را بررسی و کالبدشکافی کرده و ۹ صفحه (ص ۵۳ - ۶۱) نیز به چگونگی برگزاری نماز عید فطر سال ۱۳۵۷ پرداخته، اما فاجعه مهم ۱۷ شهریور آن سال به عنوان مهم‌ترین و برجسته‌ترین نقطه عطف انقلاب اسلامی که اتفاقاً چند روز پس از آن نماز رخ داد، در این کتاب بررسی نشده است.

نکته دیگری که در مرور مطالب این کتاب باید مورد توجه قرار گیرد مخلوط شدن اصل مطالب با متونی است که بیشتر به پاورقی می‌ماند. برای مثال در فصل چهارم کتاب زیر عنوان «اربعین به اربعین تا پیروزی» پس از آن که نویسنده به قیام ۲۹ بهمن 1356 تبریز می‌رسد، نقبی به پیشینه قیام تبریزی‌ها می‌زند و از اینجا سرفصلی به نام «انقلاب مشروطیت» باز می‌کند و پس از تشریح انقلاب مشروطه و نتایج آن، سرفصل دیگری به عنوان «دوران رضاشاه» می‌گشاید و در آن وضع آذربایجان در عصر پهلوی اول را بررسی می‌کند که در این بررسی حتی به موضوعاتی چون تجارت و بازرگانی و وضع کارخانجات آذربایجان در آن زمان هم اشاره می‌کند، سپس قیام ۱۳۲۴ آذربایجان و غائله سیدجعفر پیشه‌وری در مبحث دیگری با نام «بحران آذربایجان» شرح داده می‌شود.

این «عطف به ماسبق»‌ها و حاشیه‌پردازی‌ها در سیر مطالب مربوط به «اربعین به اربعین تا پیروزی» نوعی گسستگی ایجاد کرده است. شایسته بود توضیحاتی که به سوابق قیام شهرها در ادوار مختلف اشاره دارد در پاورقی صفحات می‌آمد تا پیوستگی مسائل مربوط به انقلاب آسیب نبیند.

مورد دیگر در اولین مطلب فصل ششم کتاب با عنوان «ارتشبد ازهاری، تیری که خطا رفت» نویسنده ناگهان نقبی به دکترین آیزنهاور (دهه سی خورشیدی) و سپس کمک‌های نظامی آمریکا به حکومت شاه در دهه قبل از انقلاب زده و سپس وارد موضوع دولت ازهاری شده است.

کتاب «انقلاب اسلامی از مبارزه تا پیروزی» فاقد مقدمه یا پیشگفتار در ابتدا، و نتیجه‌گیری در انتها است. ضمناً شماره صفحات مندرج در فهرست نیز با شماره صفحات متن کتاب هماهنگی ندارد. این کتاب توسط «اندیشکده برهان» در سال 1400 به رشته تحریر درآمده و مؤسسه انتشاراتی «دیدمان» آن را در قطع وزیری و در ۲۷۵ صفحه، با بهای ۲۶۳ هزار تومان وارد بازار نشر کرده است.

 
تعداد بازدید: 1999