تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی

عذرا اشرف نژاد

جلد دوم کتاب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی تألیف غلامرضا کرباسچی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال 1381 منتشر گردید. در این کتاب وقایع سالهای 42 ـ 1340 به روایت خاطره جمع‌آوری شده است.
جلد اول در سال 1380 و در 9 فصل به چاپ رسیده بود. در این فصول دربارة تأسیس حوزة علمیه قم توسط آیت‌الله حائری یزدی و توسعه آن توسط آیت‌الله بروجردی، ویژگیهای آیت‌الله بروجردی، مبارزة ایشان با بهاییان، اندیشه‌ها و مواضع سیاسی ایشان، فداییان اسلام و در آخر رحلت آیت‌الله بروجردی سخن گفته شده است. بنابه پیشگفتار جلد نخست تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در 14 جلد منتشر خواهد شد.
همچنین تأکید شده است که این کتاب با همکاری بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی تدوین شده است.
جلد دوم نیز وقایع انقلاب را از دیدگاه گویندگان خاطره بیان می‌کند و در 6 بخش به ادامه مباحث جلد اول می‌پردازد.
بخش اول کتاب، مرجعیت بعد از آیت‌الله بروجردی است. بعد از فوت آیت‌الله بروجردی رژیم سعی کرد مرجعیت را از ایران به نجف منتقل و روحانیت را تضعیف کند. اما اجماع روحانیت در حفظ مرجعیت در ایران و مقاومت حوزه علمیه این نیرنگ رژیم را مرتفع ساختند.
بخش دوم. نخستین برخورد روحانیت با رژیم پس از رحلت آیت‌الله بروجردی است. لایحة انجمنهای ایالتی و ولایتی بعد از فوت آیت‌الله بروجردی و در زمان نخست‌وزیری اسدالله عَلَم در پاییز 1341 تصویب شد.
متن این لایحه که قسم خوردن به کتاب آسمانی به جای قرآن و حق رأی دادن به زنها بود، علماء را خشمگین کرد. امام خمینی و تعدادی از علما جلسه‌ای تشکیل داده و تصمیم می‌گیرند با این لایحه مخالفت کنند. آنها اعلامیه‌هایی به شاه ارسال می‌کنند. این نامه‌ها توسط آیت‌الله بهبهانی که واسطة کارهای سیاسی روحانیون با رژیم بود به دست شاه می‌رسید. با مخالفتهای جدی امام خمینی و روحانیون، سرانجام در آذر 1341 رژیم این لایحه را لغو کرد.
عنوان بخش سوم. انقلاب سفید است. رژیم بعد از عقب‌نشینی از لایحة انجمنهای ایالتی و ولایتی اعلام می‌کند برای اصلاح جامعه‌ طرحی جامع و مدرن دارد. این طرح همان لوایح ششگانه یا انقلاب سفید بود. برای اجرای آن، شاه تصمیم به رفراندوم می‌گیرد. امام خمینی در مخالفت با این طرح و انجام رفراندوم، در 2 بهمن 1341 طی اعلامیه‌ای آنرا تحریم می‌کند. با این تحریم بازار تهران تعطیل می‌شود و مردم تظاهرات می‌کنند که با هجوم پلیس مواجه می‌شوند. شاه برای متقاعد کردن علماء قم و با اطلاع قبلی در 4 بهمن به قم سفر کرد. اما امام با اعلامیه‌ای خروج مردم از خانه‌هایشان را تحریم کرد؛ بنابراین بازارها و مغازه‌ها یکپارچه تعطیل شد. شاه در قم سخنرانی تندی علیه روحانیت انجام داد. در 6 بهمن 1341 رفراندوم انقلاب سفید شاه با تمام مخالفتها تظاهرات و تحریم‌ها با حضور نیروهای نظامی و انتظامی تصویب شد.
بخش چهارم به شرح ماجرای مدرسه فیضیه اختصاص یافته است. امام خمینی عید نوروز سال 1342 را در اعتراض به اقدامات رژیم تحریم کرد. دوم فروردین 1342 مصادف با وفات امام صادق بود. امام خمینی به همراه مراجع دیگر مراسم عزاداری برگزار کرده بودند. عده‌ای از عمال رژیم در معیت نیروهای شهربانی در اطراف حرم حضرت معصومه (س) و مدرسه فیضیه تجمع کرده بودند. بعدازظهر همان روز در مدرسه فیضیه مراسم عزاداری به دعوت آیت‌الله گلپایگانی برگزار شد. عمال رژیم مدرسه فیضیه را محاصره کرده و در زمانی‌ که یکی از وعاظ سخنرانی می‌کرد. مردم و طلاب را مورد حمله قرار دادند. با وجود مقاومت طلاب، مأموران وارد حجره‌ها شدند؛ اثاثیه و کتابهای طلاب را که در آن قرآن هم بود به وسط حیاط آوردند و آتش زدند گروهی از طلاب زخمی و یک نفر نیز به شهادت رسید.
بخش پنجم. «فیضیه تا عاشورا» نام دارد. بعد از مسئله فیضیه رویارویی روحانیت با رژیم جدی شد. روحانیون و مردم برای زنده‌نگه داشتن خاطره فیضیه تا محرم مراسم عزاداری در تهران و شهرستانها برپا کردند.
در عصر عاشورا امام خمینی در مدرسه فیضیه سخنرانی تندی علیه شاه کرد و شخص اول مملکت را شدیداً مورد حمله قرار داد.
بخش ششم. عنوان «عاشورا در تهران» را دارد که به واقعة تظاهرات تهران در عاشورا قبل از واقعة پانزده خرداد می‌پردازد. در این بخش سخنرانی حجت‌الاسلام فلسفی در شب عاشورا. استیضاح دولت عَلَم، ده ماده استیضاح دولت و موارد استیضاح به تفصیل شرح داده شده است.
قسمت آخر کتاب مربوط به اسناد،‌ تصاویر و زندگی‌نامة گویندگان خاطره میباشد و در پایان نیز فهرست اعلام کتاب گنجانده شده است.
دومین جلد از کتاب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در واقع مجموعه‌ای است از خاطرات مبارزان سیاسی عصر پهلوی و شاهدان عینی این فضای سیاسی در سالهای اولیه دهه 1340 ش. فصل بندی کتاب با تکیه بر وقایع مهم تاریخی است و مخاطب را در شناخت وقایع آن سالها یاری می‌کند. علاوه بر آن تدوین مناسب این خاطرات نیز از نقاط قوت کتاب است. افراد حاضر در نهضت 15 خرداد از راویان خاطرات این کتاب هستند. همین امر، کتاب را خواندنی کرده و آن را در زمره منابع پژوهشی درآورده است. از جمله راویان این کتاب می‌توان به افرادی چون سیدعلی‌اکبر محتشمی، حجت الاسلام آل‌طه، علی دوانی، سیدابراهیم خسروشاهی محمدعلی گرامی، مهدی عراقی، فضل‌الله صلواتی، عبدالمجید معادیخواه، سیدمحمود دعایی و... اشاره کرد.
این کتاب همانطور که در پیش گفته شد. نهضت روحانیت را از درگذشت آیت‌الله بروجردی تا خرداد ماه 1342 دربر گرفته و در واقع زمینه‌های قیام 15 خرداد را به بحث کشیده است، اما خود قیام و پیامدهای آن مورد بررسی قرار نگرفته است.

 
تعداد بازدید: 5456