اسنادی از مبارزات نخستین شهید محراب

الهام صالح

18 مهر 1395

«یاران امام به روایت اسناد ساواک»، عنوان مجموعه‌ای است که زندگی و تلاش‌های مبارزان انقلاب اسلامی را با استناد به اسناد ساواک مورد بررسی قرار می‌دهد. سیزدهمین جلد از این مجموعه* نیز فعالیت‌های انقلابی شهید آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، نخستین شهید محراب را از منظر اسناد ساواک روایت می‌کند.

مقدمه این کتاب به خوبی دربردارنده اطلاعاتی است که می‌تواند مخاطب را در مطالعه بهتر و بیشتر کتاب راهنمایی کند. در این مقدمه، این موضوع مورد تاکید قرار گرفته که در تدوین کتاب «جلوه محراب» از ارائه اسناد تکراری اجتناب شده و در ارائه اسناد به منظور سهولت در دسترسی، تاریخ سند مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در این مقدمه، کدها و رمزهای ابتدا و انتهای اسناد، رمزگشایی شده و در اختیار مخاطب قرار گرفته است.

پس از مقدمه ناشر، زندگینامه‌ای از آیت‌الله قاضی طباطبایی ارائه شده که شامل موضوعاتی مانند اصل و نسب، آغاز تعلیم و تربیت، اولین تجربه مبارزاتی، ورود به حوزه علمیه قم، آغاز دوران مبارزه، دستگیری، تبعید به عراق، تبعید به بافتِ کرمان، از انقلاب تا شهادت و با فرزندان است.

در این زندگینامه ضمن اشاره به این موضوع که آیت‌الله قاضی طباطبایی در سن 16 سالگی به دلیل مخالفت با سیاست‌های رضاخان همراه پدرش از تبریز به تهران تبعید شد، درباره بخش دیگری از مبارزات وی چنین نقل شده است: «ساواک که تاب تحمل سخنان این سید جلیل‌القدر را نداشت برای بار سوم وی را در تاریخ 29 مرداد 1343 دستگیر و به تهران منتقل ساخت و این در حالی بود که ایشان در منزل خاله خود در محله سیلاب تبریز مهمان بود. در تهران به علت صدمات وارده در زندان ساواک بیمار شده و در بیمارستان مهر زیر نظر و مراقبت شدید ساواک به مدت 6 ماه بستری شده و تحت عمل جراحی قرار گرفت.»

در زندگینامه آیت‌الله قاضی طباطبایی جز فعالیت‌های انقلابی، تالیفات و ویژگی‌های فردی وی مانند علاقه به تحقیق، شعر و ادب و رفتار با فرزندان نیز مورد توجه قرار گرفته است.

پس از زندگینامه آیت‌الله قاضی طباطبایی، بخش اسناد کتاب آغاز می‌شود. این اسناد از تاریخ 27 مرداد 1342 آغاز شده و تاریخ آخرین سند نیز 10 دی 1357 است. این اسناد که اطلاعاتی مانند گیرنده، فرستنده، تاریخ و شماره را دارا هستند، به عنوان‌هایی مانند «ملاقات آیت‌الله قاضی طباطبایی با [امام] خمینی [ره]»، «رفتن وعاظ تبریز به شهرستان قم»، «تظاهرات»، «محمدعلی قاضی طباطبایی»، «سخنرانی محمدعلی قاضی طباطبایی در مسجد شعبان تبریز»، «حزب اخوان‌المسلمین»، «ورود دو نفر مشکوک به تبریز»، «نامه محمدعلی قاضی طباطبایی» و «پخش اعلامیه» دارند.

در یکی از این اسناد، بازجوی قاضی طباطبایی در تاریخ 3 دی 1342 درباره وی چنین نوشته است: «محمدعلی قاضی طباطبایی از مجتهدین معروف آذربایجان و به‌خصوص تبریز است. مرد محترمی به نظر می‌رسید. در تمام مدت بازجویی که در نهایت احترام از وی به‌عمل آمد منکر اتهامات وارده بود، ولی مخالفت خود را با قسمت‌هایی از لوایح شش‌گانه و سیاست جاری دولت[حکومت پهلوی] تائید می‌نمود... .»

یکی دیگر از اسناد نیز از سوی ساواک آذربایجان به اداره کل سوم نوشته شده و شامل اطلاعاتی درباره کپی و توزیع نامه آیت‌الله میلانی است: «اخیرا متن نامه آیت‌الله میلانی خطاب به آقای سید محمدعلی قاضی طباطبائی به‌طور پلی‌کپی شده که مفاد آن در مورد محدودیت‌های وی بوده از تهران به تبریز رسیده و تعدادی بین افراد متعصب بازاری پخش شده است که رونوشت آن جهت استحضار به پیوست تقدیم می‌گردد... .»

نکته جالب توجه درباره اسناد کتاب «جلوه محراب» این است که در کنار این اسناد در صورت لزوم، متن‌هایی نیز به عنوان پانوشت وجود دارد که اطلاعات بیشتری را درباره سند به مخاطب ارائه می‌دهد.

این کتاب همچنین دارای بخش «فهرست اعلام» است که فهرست «اشخاص»، «احزاب و گروه‌ها»، «کتب و نشریات» و منابع «متفرقه» مورد استفاده در آن وجود دارد.

عکس‌هایی از آیت‌الله قاضی طباطبایی نیز در پایان کتاب گنجانده شده، اما این عکس‌ها فاقد توضیحات‌اند. در تدوین کتاب باید به این موضوع توجه کرد که نوشتن شرحی برای عکس‌ها علاوه بر این‎که کتاب را تکمیل می‌کند، به مخاطب نیز اطلاعات بیشتری ارائه می‌دهد.

در تدوین و ارائه کتاب «جلوه محراب» نیز مانند دوازده کتاب قبلی مجموعه «یاران امام به روایت اسناد ساواک» از یک خط مشی ثابت بهره گرفته شده است. مقدمه ناشر، زندگینامه، اسناد ساواک، تصاویر و فهرست اعلام جزو عناصر ثابت کتاب‌های این مجموعه به شمار می‌رود. در صفحات مختلف کتاب، تصویری از اصل سند ارائه شده و متن تایپی نیز در کنار این تصویر قرار گرفته است. استفاده از این روند ثابت برای تدوین کتاب‌های یک مجموعه، یک ویژگی مثبت به شمار می‌رود.

انتشار کتاب «جلوه محراب» با موضوع فعالیت‌های انقلابی آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی نیز در کنار سایر کتاب‌های مجموعه «یاران امام به روایت اسناد ساواک» یک گام برای معرفی مبارزات علما در جریان پیروزی انقلاب اسلامی است.

*جلوه محراب: شهید آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب سیزدهم، مرکز بررسی اسناد تاریخی، چاپ اول: تابستان 1378.

 
تعداد بازدید: 4963