«از غبار تا باران»، از کودکی تا سال 1343

الهام صالح

14 آبان 1396

نخستین جملات هر کتاب دروازه ورودی به موضوع است و می‌تواند مخاطب را به مطالعه ترغیب کند یا او را از مطالعه منصرف سازد.  

اولین جملات کتاب «از غبار تا باران»[1] نثری است که مخاطب را به مطالعه ترغیب می‌کند:«صدای آمیخته با رُپ رُپه‌ طبل‌ها و ضرب آهنگ کوبش پوتین‌های سیاه بر سنگفرش خیابان، همراهِ توفش سرخ انفجار و صدای تیز و مقطع گلوله‌ها. از جنگ، جز مفهومی پوچ و تهی چیزی نمی‌دانستم و نمی‌شناختم. بر سکوی مقابل خانه نشسته بودم و با تکه چوبی کوتاه، روی خاک خط می‌کشیدم. اَشکال در هم و برهمی همچون خواب آشفته‌ شهر؛ تهران؛ سرپولک. پاییز بود؛ پاییز سال 1329، و من کودکی بودم و هنوز دوران کودکی را می‌گذراندم، آن روزها شش سالم بود.»

این نثر زیبا همچنان ادامه می‌یابد و مخاطب را به دنبال خود به کوچه پس کوچه‌های کودکی نویسنده می‌کشاند. نویسنده، دکتر عبدالله جاسبی است و این نام می‌تواند انگیزه بیشتری برای مطالعه کتاب ایجاد کند.

«از غبار تا باران» از کودکی جاسبی آغاز می‌شود؛ از شش سالگی او در سال 1329 ش.

 مخاطب همان ابتدا متوجه می‌شود که قرار است در این فصل روایتی از یک جنگ بخواند، اما کدام جنگ؟ در ابتدا پاسخی برای این پرسش وجود ندارد مگر آن که  مطالعه ادامه یابد.

فصل نخست به موضوعی که جاسبی می‌خواهد بیان کند اشاره‌ای ندارد. مخاطب همچنان باید کتاب را بخواند و آرام آرام با حوادث آن پیش برود. نویسنده به او پیش‌آگاهی نمی‌دهد.

با مطالعه دیگر بخشهای کتاب پی می‌بریم که نویسنده از جنگ جهانی دوم سخن می‌گوید؛ از سال 1320 که پس از اشغال ایران توسط نیروهای آمریکا، شوروی و انگلیس، رضاشاه از سلطنت برکنار و پسرش محمدرضا پهلوی توسط انگلستان به سلطنت می‌رسد.

فصل‌های ابتدایی کتاب به کودکی و نوجوانی جاسبی اختصاص دارد و اوضاع اجتماعی ایران را به تصویر می‌کشد.

کتاب «از غبار تا باران»، نخستین جلد از خاطرات دکتر جاسبی است که از دوران کودکی او آغاز می‌شود و تا سال 1342 ادامه می‌یابد.

یکی از وقایعی که در کتاب آمده است، واقعه حمله کوماندوهای حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه است و در فصل 19 واکنش امام خمینی(ره) به آن شرح داده شده است. در این فصل، بخش‌هایی از اعلامیه امام خمینی(ره) در واکنش به این فاجعه منتشر شده است: «اینان با شعار شاه‌دوستی به مقدسات مذهبی اهانت می‌کنند. شاه‌دوستی یعنی غارتگری، هتک اسلامی، تجاوز به حقوق مسلمین و تجاوز به مراکز علم و دانش؛ شاه‌دوستی یعنی ضربه زدن به پیکر قرآن و اسلام، سوزاندن نشانه‌های اسلام، و محو آثار اسلامیت. شاه‎دوستی یعنی تجاوز به احکام اسلام و تبدیل احکام قرآن کریم.»

یکی از اتفاقاتی که در سال 1342 رخ داد، دستگیری امام خمینی(ره) بود که به قیام 15 خرداد انجامید. این واقعه، یکی از خاطرات جاسبی را تشکیل می‌دهد که در فصل بیست و دو درباره حال و هوای آن روزها این‌طور نوشته است: «حالا جنوب شهر و مناطق قدیمی تحت نظر عوامل ساواک قرار گرفته و تعطیل شده بودند. عده‌ای نیز خبر دستگیری امام را به کسبه‌ میدان سبزی و میدان بارفروش‌ها داده بودند و آنجا نیز تعطیل شده بود. طیب حاج‌رضایی و حاج اسماعیل رضایی که در میدان بارفروش‌ها بودند، به دیگر تظاهرات کنندگان پیوستند. عده‌ای از مردم با چوب و چماق به وسط میدان و خیابان‌ها ریختند و کلانتری 6 را اشغال کردند.»

کتابی که با کودکی جاسبی و توضیحاتی درباره جنگ جهانی دوم و به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی آغاز شده، پس از مرور اتفاقاتی که در این سال‌ها رخ داده، به سال 1343 می‎رسد. آزادی امام خمینی(ره)، آخرین مطلبی است که در این کتاب منتشر شده است: «رژیم شاه بیش از این نتوانست که حضرت امام را زیر نظر نگه دارد و مجبور شد در تاریخ 15 فروردین 1343 ایشان را از زندان آزاد کند. پس از مراجعت امام به قم، مردم با چراغانی و پخش شیرینی، جشن‌های مفصلی برگزار کردند و بهار رنگ تازه‌ای به خود گرفت. در این سال نو به واقع تنها دلخوشی مردم، آزادی امام بود ... وقتی حضرت امام آزاد شد، حتی از تهران نیز دسته‌های مختلفی با دسته‌های بزرگ گل به طرف قم به راه افتادند.»

کتاب «از غبار تا باران» در پایان، فهرست اعلام را در بر دارد. این کتاب، علیرغم خاطرات با اهمیتی که در آن آمده است، نواقصی نیز دارد.

 مقدمه کتاب، اطلاعاتی که لازم است به مخاطب ارائه نمی‌دهد. این کتاب، فصل‌بندی و موضوع‌بندی ندارد و فصل‌های مختلف آن با اعداد مشخص شده‌ است. این نقاط ضعف در کنار مقدمه‌ای که اطلاعات کافی در اختیار مخاطب قرار نداده است، خواننده را را دچار سردرگمی می‌کند. مخاطب کتاب با مطالعه همه فصل‌های این کتاب درباره رویدادهای دهه 1320 تا دهه 1340 اطلاعاتی به دست می‌آورد، اما فصل‌بندی و مشخص کردن موضوعات از جمله ویژگی‌های اصلی هر کتاب به‌شمار می‌رود که کتاب «از غبار تا باران» فاقد آن است. این کتاب با توجه به این‌که زندگی‌نامه‌ای خودنوشت است، می‌توانست بخش عکس‌های شخصی را هم شامل شود، اما از این بخش هم خبری نیست. همچنین جای پانوشت در این کتاب خالی است. علاوه بر مقدمه ناشر که دارای نقص است، مقدمه نویسنده هم در این کتاب وجود ندارد. هر چند دکتر جاسبی، شخصیت شناخته شده‌ای است، اما بایستی در این کتاب به صورت مختصر معرفی می‌شد و راجع به فعالیت‌ها و مسئولیت‌هایی که بر عهده داشته، اطلاعاتی ارائه می‌گردید.

کتاب «از غبار تا باران»، روایتگر حدود دو دهه از تاریخ معاصر ایران از منظر خاطرات شخصی است. مزیت کتاب هم در همین شخصی بودن آن است که خاطراتی منحصر به فرد ارائه می‌دهد.

 
تعداد بازدید: 2812