کتاب و نشریه
ویژگی و تأثیر قیام 15 خرداد
احمدرضا امیری سامانی
25 آذر 1396
کتاب «انقلاب اسلامی ایران: زمینه‌ها و فرایند شکل‌گیری»[1] مروری کلی دارد بر حوادث دو قرن اخیر که از زمینه‌های تاریخی انقلاب اسلامی در جنبش‌های تنباکو و مشروطه آغاز می‌شود و به انقلاب اسلامی می‌رسد.
آنچه که این کتاب را از نمونه‌های مشابه متمایز کرده، تلاش نگارنده برای آموزش مفاهیم کلی و تئوری‌های انقلاب به خواننده است که در فصل اول کتاب به آن پرداخته شده است. بر همین اساس، فصل اول کتاب به دو قسمت تقسیم شده. در قسمت اول مفاهیم و تئوری‌های انقلاب مرور شده‌اند و در قسمت دوم تئوری‌های مختلف انقلاب، با انقلاب اسلامی مقایسه شده‌اند؛ تئوری‌هایی همچون تئوری مبارزات طبقاتی مارکس، تئوری توسعه نامتوازن هانتینگتون، تئوری تدا اسکاچپول، تئوری میشل فوکو و تئوری متفکران اسلامی همچون آیت‌الله صدر و شهید مطهری.
در قدم بعدی، آقای گل‌افشانی (نویسنده کتاب) گریزی به ریشه‌های مذهبی انقلاب اسلامی زده و در فصل دوم با عنوان زمینه‌های فکری و عقیدتی انقلاب اسلامی، آنها را بررسی کرده است. او فارغ‌التحصیل دوره دکترای علوم سیاسی از دانشگاه تهران و همچنین دوره‌های خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم است. از وی تاکنون نُه عنوان کتاب منتشر گردیده و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران است. علاوه بر این، او در مراکزی همچون حوزه علمیه قم، جامعه الزهرا، مرکز جهانی علوم اسلامی و جامعه المصطفی العالمیه (ناشر کتاب مورد بحث) به تدریس مشغول است. این پیش زمینه، دلیل توجه وی به آموزش مفاهیم و اختصاص 77 صفحه از کتاب 208 صفحه‌ای به بررسی و آموزش مفاهیم فکری و عقیدتی را برای ما روشن می‌کند.
فصل دوم کتاب به سه قسمت و موضوع فرعی تقسیم شده است: ریشه‌های عقیدتی انقلاب اسلامی در قرآن، ریشه‌های عقیدتی انقلاب اسلامی در مکتب تشیع، تشیع و انقلاب. در فصل سوم به زمینه‌های تاریخی انقلاب اسلامی می‌رسیم. زمینه‌هایی که از اندیشه‌های سیاسی سیدجمال‌الدین اسدآبادی آغاز می‌شوند. جنبش تنباکو، جنبش مشروطیت، نهضت ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد 1332 دیگر مواردی هستند که در این فصل مرور می‌گردند.
نکته دیگری که باز هم به سبک نگارش و نگرش آقای گل‌افشانی باز‌می‌گردد، پایان بخشیدن به مطالب با افزودن قسمت‌هایی با عنوان نتیجه‌گیری، پرسش‌ها و مواردی جهت مطالعه است. این تدبیر و سلیقه، به کتاب جنبه دانشگاهی و تحقیقاتی بخشیده است.
فصل چهارم با عنوان نهضت امام خمینی، با مرور زندگینامه سیاسی امام خمینی و شیوه‌های مبارزاتی ایشان آغاز می‌شود. در مرحله بعدی، اندیشه‌های فقهی، سیاسی و حکومتی امام خمینی به قلم آورده شده‌اند. در بخش سوم از این فصل (صفحات 144 تا 176) سیر پیدایش انقلاب اسلامی، از آغاز دهه 1340 تا اواخر دهه 1350 بررسی می‌گردد. حوادثی که در این قسمت مرور شده‌اند عبارتند از: رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی (صفحه 145)، اقدام شاه برای تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی (صفحه 146)، مخالفت مراجع و علما با لایحه (صفحه 148)، مقابله به مثل شاه با روحانیت و تلاش برای تضعیف آن (صفحه149)، انقلاب سفید و پیامدهای آن (صفحه151)، قیام پانزده خرداد (صفحه155)، لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی (صفحه160)، حوادث دوران تبعید (صفحه162)، بیماری شاه و تسریع در انقلاب (صفحه166)، شهادت آیت‌الله مصطفی خمینی(صفحه168)، قیام 19 دی، فاجعه سینما رکس آبادان (صفحه170)، تظاهرات عید فطر سال 1357، حادثه 17 شهریور (صفحه171)، فاجعه مسجد جامع کرمان (صفحه172)، ورود امام خمینی به ایران و پیروزی انقلاب اسلامی (صفحه174).
نویسنده، قیام پانزده خرداد را نقطه عطفی در تاریخ معاصر و همچنین مبارزات روحانیون علیه حکومت پهلوی می‌داند و اذعان داشته که این قیام، ویژگی‌ها و تأثیراتی داشت که باعث تغییر در روند مبارزات بعدی شد. این ویژگی‌ها و تأثیرات عبارتند از: اسلامی شدن مبارزه، قاطعیت در رهبری، مخالفت با اصل سلطنت، بیگانه‌ستیزی، محو شدن جاذبه‌های گروه‌های سیاسی متفرقه، تکامل مبارزات سیاسی، برملاشدن چهره شاه و افزایش رشد و مشارکت سیاسی روحانیت و مردم. همین تغییر در روند مبارزات باعث شد که در نهایت انقلاب اسلامی بعد از 15 سال مبارزه به ثمر نشیند.
پنجمین و آخرین فصل کتاب مربوط می‌شود به حوادث و تحولات بعد از انقلاب اسلامی. این حوادث در دو دهه بررسی شده‌اند و آخرین مبحث کتاب مربوط می‌شود به انتخابات دوم خرداد 1376. ضمیمه «کتابنامه»، پایان بخش مطالب این کتاب 208 صفحه‌ای است.
کتاب «انقلاب اسلامی ایران: زمینه‌ها و فرایند شکل‌گیری» با توجه به سخن ناشر، به نوعی یک کتاب آموزشی است که در جهت اهداف آموزشی پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی (جامعه المصطفی العالمیه) تهیه و تدوین شده است. مضاف بر این موضوع، از این کتاب می‌توان به‌عنوان مرجعی برای مرور کلی حوادث دو قرن اخیر نیز استفاده نمود.
[1] انقلاب اسلامی ایران: زمینه‌ها و فرایند شکل‌گیری، محمد مهدی باباپور گل‌افشانی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1394
تعداد بازدید: 2937
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
