نهضت امام خمینی
پیشگیری بهتر از درمان است!
زهرا رنجبر کرمانی
06 خرداد 1402
ساواک در گزارشی به تاریخ 6 خرداد 1341 با موضوع «برآورد و پیش‌بینی درباره محرم و صفر» به بررسی خطرات احتمالی! مجالس عزاداری پرداخته برای پیشگیری توصیه‌هایی به شرح زیر ارائه می‌دهد:
«اجتماعات مذهبی در دو ماهه محرم و صفر در مساجد و تکایا و منازل ایجاب می‌نماید که گفتار وعاظ و اهل منبر بیش از پیش مورد کنترل قرار گیرد زیرا تجربه نشان داده است که عوامل مخالف حکومت و دولت این ایام را مغتنم شمرده و با تحتِ نفوذ قرار دادن بعضی از وعاظ آنان را وادار می‌سازند از تأثرات مذهبی سوءاستفاده نموده و افکار عمومی را نسبت به اعمال دولت مشوب سازند. اینک مسائلی که در ماه‌های محرم و صفر سال جاری مورد نظر مردم بوده و مخالفین ممکن است این مسائل را برای عملیات سوء مستمسک قرار دهند مختصراً به استحضار می‌رسد:
- موضوع انتخابات[1]،... در این‌باره چنانچه مصلحت باشد و اولیای امور مقتضی بدانند باید اولاً سعی کرد با تدابیر لازم از بحث در این مورد حتی‌المقدور جلوگیری نمود و ثانیاً به وعاظ و روحانیون موافق تفهیم نمود که شروع انتخابات با زمینه و وضع فعلی مسلماً صحنه‌های سابق را تکرار خواهد کرد و مادام که مبارزه با فساد و اصلاحاتی که مورد نظر است سر و صورتی نگیرد شروع انتخابات موجب خواهد شد که باز هم جلو هرگونه اصلاحاتی گرفته شود. ...
- موضوع فساد اخلاق و بی‌ایمانی مردم صرف‌نظر از گفتار افراد مغرض و بی‌سواد در این مورد باید اذعان نمود که هر چه سایر افراد به‌ویژه روحانیون بگویند حق دارند، زیرا بی‌ایمانی و فساد مخصوصاً در انظار طبقه جوان رسوخ بسیاری کرده و این مسئله از نظر اجتماع و وحدت و اعتلاء ایران حائز اهمیت بسیار می‌باشد مثلا باید کاری کرد که در ایام سوگواری مخصوصـاً 15 روز اول و روزهای قتل، زنان و دختران جوان تظاهرات بر خلاف مذهب و عفت عمومی نکنند کما اینکه همـه سالـه در روزهای تاسوعا و عاشورا در شهرهای رشت، پهلوی و سایر شهرستان‌ها و دهات و مزارع ساحلی دریای خزر طبقات متدین و دهاقین با تأثرات عمیق مشغول عزاداری هستند، ولی در ظهر تاسوعا و عاشورا هزاران نفر زن و مرد در کمال آزادی در لب دریا بر خلاف عفت عمومی و اخلاق تظاهراتی می‌نمایند. علیهذا به نظر می‌رسد که اولاً در سال جاری اقلاً در ایام قتل جلو این بی‌بند و باری گرفته شود و ثانیاً وعاظ موافق را وادار نمود که از اعتقادات مذهبی اعلیحضرت همایون شاهنشاه و احترامی که معظمٌ‌له برای مذهب و مقام روحانیت قایل هستند[!] در منابر سخن گفته و ثالثاً اقدامات دولت را در مورد مبارزه با فساد و بی‌ایمانی بستایند[2][!] ...
طرح اجرایی مطالبی که به عرض رسید برای عنوان کردن در منابر به‌وسیله وعاظ موافق مناسب به نظر می‌رسد منتهی به موازات این اقدامات باید با تدابیر لازم حتی‌المقدور از رفتن بعضی از روحانیون صد درصد مخالف به منبر جلوگیری نمود. ...»[3]
گفتنی است عزاداری شیعیان از جمله آیین‌های دینی است که در مسیر پیدایش و گسترش خود به عنصری از فرهنگ سیاسی - اجتماعی شیعه بدل شده است. در دوره صفویه با رسمی شدن مذهب تشیع، ساخت مسجد، حسینیه، تکیه و مدرسه علمیه رونق گرفت. مراسم عزاداری نزد صفویان از چنان اهمیتی برخوردار بود که حتی در هنگام جنگ نیز تعطیل نمی‌شد. در عصر قاجار عزاداری برای امام حسین نهادینه شده، به‌صورت عمومی و مردمی درآمد. به تدریج و در آستانه نهضت مشروطه مباحث سیاسی به مجالس عزاداری راه یافته، با پیروزی نهضت، شدت بیشتر و گسترده‌تری پیدا کرد. رضاخان برای رسیدن به قدرت به دینداری تظاهر کرد، ولی پس از رسیدن به سلطنت با تغییر رویه به مخالفت شدید با تمامی مظاهر دینداری از جمله این‌گونه آیین‌های مذهبی پرداخت. با سقوط وی به دلیل باز شدن فضای سیاسی جامعه و تزلزل پایه‌های قدرت پهلوی دوم برای متدینان و روحانیون فرصت مناسبی پیش آمد تا به احیای مجالس و مراسم مذهبی بپردازند. بعد از رحلت آیت‌الله بروجردی در فروردین 1340، حکومت پهلوی به زعم خود فرصت یافت تا به تضعیف اسلام بپردازد، غافل از آنکه فرهنگ سیاسی شیعه نقش تعیین‌کننده‌ای در الگوهای کنش و رفتار سیاسی شیعیان در پذیرش یا نفی حکومت‌ها دارد. بر این اساس در فرآیند انقلاب اسلامی مجالس عزاداری و سوگواری توانستند خیل عظیمی از نخبگان و توده‌ها را بسیج کنند و از دل نمادها و مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی شیعه و از درون هیئت‌های مذهبی، ساختارها و سازمان‌هایی پیدا شدند که نقش به سزایی در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند.[4]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. منظور انتخابات مجلسین است. در آن برهه کشور بدون نهاد قانونگذار یعنی مجلس اداره می‌شد و این موضوع منشأ انتقادات فراوان بود.
[2]. سؤال اینجاست که اقدامات ادعایی ساواک چرا ثمربخش نبوده است؟
[3]. قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک، ج 1، تهران،مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1378، ص 426.
[4]. غفاری هشتجین، زاهد و دیگران، «نقش هیئت‌های مذهبی شهرتهران در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی»، دانش سیاسی، پاییز و زمستان 1391، ش 16، ص 63 - 82..
تعداد بازدید: 186
آرشیو نهضت امام خمینی
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
