صحیفه امام (ره)

افسانه لک

صحیفه امام خمینی نام مجموعه 22 جلدی است که توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در پاییز یکهزار و سیصد و هفتاد و هشت در 11600 صفحه به چاپ رسیده است. جلد اول آن بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌های امام خمینی را از سال 1312 تا آبان 1344 شمسی در برمی‌گیرد.
دیباچه این مجموعه به قلم رهبر معظم انقلاب به نگارش درآمده و چهار صفحه نخست یعنی صحفات هفت تا ده این کتاب را به خود اختصاص داده است. ایشان ضمن شرح احوالاتی از امام خمینی و چگونگی رفتار، کردار، منش، گفتار و اندیشه ایشان، صحیفه امام را مجموعه رهنمودهایی می‌دانند که علاوه بر شرح تاریخ انقلاب اسلامی خصوصاً دوران دهساله پس از پیروزی انقلاب، چراغ راهی برای دولت و ملت ایران جهت رستگاری و پیشرفت مادی و معنوی است و همگی بدان نیازمندند.
صفحات بعدی تحت عنوان مقدمة ناشر توسط آقای حمید انصاری که قائم‌مقام مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در آن دوران بوده‌اند در سی و یک صحفه به رشته تحریر درآمده است که کلیتی از این مجموعه را پیش ‌روی خواننده قرار می‌دهد. وی در ابتدای مقدمه بیان می‌دارد که مهم‌ترین فصل در شناخت نِحله‌هی فلسفی و مکتب‌های سیاسی و ادبی و شناخت ادیان و مذاهب و فرهنگ‌ها و تمدنها و انقلاب‌ها و نهضت‌ها، فصل شناخت راهبران و بنیانگذاران است. انصاری با همین عبارت علت جمع‌آوری این مجموعه را توضیح داده و سپس  نقش انقلاب اسلامی ایران بر جوامع بخصوص جوامع اسلامی را غیرقابل انکار دانسته است. انصاری معتقد است آشنایی با زندگی و مبارزات، افکار و آرمانها و آثار امام خمینی نخستین گام جهت شناخت ماهیت انقلاب اسلامی و رهبری آن و شناخت عامل اصلی بسیاری از تحولات جاری و‌آتی در عرصة فرهنگ و سیاست جهانی اسلام در عصر حاضر و آینده است. وی مطالعة آثار شفاهی و مکتوب سیاسی و اجتماعی و حتی شخصی و خانواده‌ای امام که در مجموعه «صحیفه امام» ارائه شده است را راهی جهت پی بردن به خصوصیات روحی و ابعاد شخصیتی و روشها و منش‌های دینی و سیاسی ایشان دانسته است. پس از آن، هر قسمت یعنی (نامه‌های خانوادگی، اجازات شرعی، تلگراف‌ها و نامه‌های سیاسی و اجتماعی، احکام و فرامین، پیام‌ها، سخنرانی‌ها و مصاحبه و گفتگوها ) را به تفصیل شرح داده و در توجیه علت جمع‌آوری بار دگرِ اینها تحت عنوان صحیفه امام را - در کنار کتب دیگر مثل صحیفه نور، آوای انقلاب، بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی، طلیعة انقلاب اسلامی، در جستجوی راه از کلام امام - ضعف و کاستی‌ها و اشکالاتی در این قبیل کتب منتشر شده دانسته است. انصاری کاستی‌ها و اشکالات در صحیفه نور را معلول عوامل چندی می‌داند. از جمله: 1. بخش قابل توجهی از آثار امام خمینی به علت دسترسی نداشتن گردآوردندگان، در این مجموعه نیامده بود. 2. در موارد متعدد به لحاظ در اختیار نداشتن اصل دستخط پیام‌ها و نامه‌ها و نوار سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها از متن‌های منتشر شده در روزنامه‌ها استفاده شده که با توجه به اشکالات متعدد متون روزنامه‌ای ، مغایرت‌ها در صحیفه نور منعکس شده است. 3. در ذکر تاریخ برخی از آثار امام در صحیفه نور اشتباهاتی رخ داده که منشأ نقل و قول‌های متعدد و بعضاً مغایر با روزنامه‌ها بوده است. 4. به دلیل اینکه صحیفه نور بتدریج چاپ و منتشر شده است فهرست نمایه‌ها به صورت جداگانه در پایان هر مجلد آمده است که برای دسترسی به موضوع مورد نظر، می‌بایست به تمامی مجلدات 22 گانه آن مراجعه نمود. اگرچه انتشار کتاب «مفتاح صحیفه نور» از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی به سال 1372 اشکال مزبور را مرتفع گردانید اما سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی در تجدید چاپ صحیفه نور و انتشار دورة جدید آن برخی از اشکالات قبلی را نیز مرتفع نموده است. بار دیگر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی اقدام به انتشار این کتاب تحت عنوان صحیفه امام نمود. طی چندین سال در بخش‌های مختلف این مؤسسه یکایک روزنامه‌ها و دیگر نشریات، کتب نوارها و دست‌خط‌ها و نسخه‌های اصلی آثار برجای مانده از امام مطالعه شده و متن نهایی با دقت استخراج گردیده است. تمامی مغایرتهای تاریخی و دیگر اشکالات موجود در صحیفه نور و سایر منابع، بررسی و اطلاعات صحیح و نهایی در آغاز هر یک از آثار و در قالب شناسنامه آن ارائه شده است.
ناشر از امتیازات مهم دیگر انتشار این کتاب بر کتاب‌های منتشر شده قبلی از آثار امام خمینی را درج بیش از دو هزار اثر و سند از آثار منتشر نشده امام خمینی دانسته که برای نخستین بار در این مجموعه در اختیار عموم قرار گرفته است. استخراج دقیق نمایه‌ها (اعلام، موضوعات و واژگان، آیات و روایات و...) و  ارائه آن در قالب یک مجلد (جلد 22) که امکان دستیابی سریع به آدرس موضوع مورد نظر را در 21 جلد صحیفه امام فراهم ساخته است که از ویژگیهای این مجموعه می‌باشد.
ناشر 8 دلیل مهم را برشمرده که با تکیه بر آنها بعضی از آثار امام خمینی در این مجموعه گنجانده نشده است.
1) امام خمینی در طول یک قرن عمر بابرکتش ارتباط‌ها و مکاتبه‌های فراوانی داشته و همچنین در مسائل گوناگون اظهارنظرها و آثار و اسناد متعددی از ایشان صادر شده که بخشی از آنها ثبت و ضبط نشده‌ است و یا هنوز نسخه‌هایی از آثار ایشان نزد افراد و لابه لای کتاب‌ها و کتابخانه‌های مرتبطین با ایشان وجود دارد که علیرغم کوشش‌های فراون دستیابی به‌آن نسخه‌ها به نتیجه نرسیده است. اما در عین حال صحیفه امام را کامل‌ترین و جامع‌ترین اثری دانسته که متن تمامی آثار فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایشان، اعم از اینکه در کتب دیگر آمده و یا برای اولین بار در این اثر منتشر می‌شود را شامل می‌گردد.
2) صحیفه امام شامل رساله‌های علمی و تألیفات امام خمینی نمی‌شود چرا که این کتب به صورت جداگانه از سوی مؤسسه مزبور منتشر شده است.
3) اشعار و سروده‌های ایشان قبلاً در کتابی به نام «دیوان اشعار امام خمینی» که در اختیار این مؤسسه بوده به چاپ رسیده است و بالطبع نیازی به آوردن مجدد آنها در این مجموعه دیده نشده است.
4) بعضی از نوشته‌ها و دست‌خط‌های امام را یادداشت‌های متفرقه در برمی‌گیرد که در هیچ کدام از عناوین همچون (نامه، تلگراف، حکم، بیانات و غیره) نمی‌گنجد چرا که برخی از آنها نکات و اشارات جهت یادآوری نکته‌ای برای استفاده در پیام، سخنرانی به نگارش در آمده و برخی نیز از این یادداشت‌ها خلاصه‌برداری و پی‌نوشت هنگام مطالعه گزارش، روزنامه‌ها و کتاب‌ها و یا شنیدن اخباری که برای ایشان جالب توجه بوده است، نکته برداری شده و توسط ایشان به نگارش درآمده و به همین دلیل در این مجموعه (صحیفه امام) نیامده است.
5) برخی از پاسخ‌های امام خمینی به استفتائاتی که از سوی مقلدین ایشان در مسائل شرعی و احکام فقهی صادر شده، به دلیل حجم فراوان نیز فاکتور گرفته شده و علاقه‌مندان بدین امر می‌توانند با مراجعه به بعضی از تألیفات ایشان همچون تحریرالوسیله، رساله علمیه، مناسک حج، حاشیه بر عروه الوثقی و مجموعه استفتائات نیاز خود را رفع نمایند.
6) سندهای بسیاری در خصوص وجوهات شرعی موجود است که مقلدین ایشان در طول دوران مرجعیت ایشان، به طور مستقیم به خود ایشان و با توسط نمایندگان شرعی امام به ایشان رسانده‌اند و به دلیل کثرت آن و نداشتن فایدة عمومی به جز چند مورد که به صورت نمونه در این مجموعه آمده است بقیه نیز کنار گذاشته شده است.
7) تعدادی از مکاتبات، مذاکرات و اسناد محرمانه سران سه قوه، فرماندهان نظامی و مدیران ارشد نظام با امام خمینی در امور مربوط به جنگ و مسایل مهم امنیت ملی و اسناد محرمانه به دلیل محرمانه بودن آن در زمرة آثار قابل انتشار در این مجموعه قرار نگرفته است.
8) بسیاری از خاطرات افراد که به صورت نقل قول در خاطره‌گوییها آمده و مستند دیگری همچون دستخط و نوار نیز از آن موجود نبوده است نیز در این مجموعه گنجانده نشده است.
در صفحه سی و نه این جلد اشاره شده که مرحوم سیداحمد خمینی به دلیل اینکه همه روزه تعدادی از نامه‌های مسئولین نظام و نهادها و ادارات مختلف را نزد امام برده و در مسائل مهم از ایشان کسب تکلیف می‌کرده است و عین نظرات و فرامین ایشان را به صورت نقل قول مستقیم و با عبارتی نظیر «حضرت امام فرمودند: «...»» در ذیل نامه‌ها مرقوم می کردند. این یادداشت ها در کتابی با عنوان تکمله (صحیفه امام) در دست اقدام قرار داشته که هنوز چاپ نشده است.
در آخر از افرادی همچون سیداحمد خمینی، سیدمحمد خاتمی، سیدحسن خمینی و محمدعلی انصاری به دلیل زحمات و نقش بسزائی که در بررسی صحت و سندیت اسناد منتشر شده در این مجموعه داشته‌اند تشکر و قدردانی شده است.
فهرست مطالب جلد اول صفحات چهل و چهار تا صفحة پنجاه و نه این جلد را در بر می‌گیرد که (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها را بر اساس سال نگارش تفکیک نموده و اولین آن «نامة احوالپرسی و اشتیاق برای دیدار است» که به سال 1312 هـ. ش بدون ذکر روز و ماه آمده و آخرین آن اجازه نامه به آقای سید محمد نبوی‌زاده در امور حسبیه و شرعیه می‌باشد. از صحفه 448 نیز فهرست اجازات شرعی ایشان از تاریخ 1 /8 /1344 تا 21 /2 /57 زمانی که ایشان در نجف اشرف به سر می‌بردند را در برگرفته است که نام گیرنده، معرّف و حدود اختیارات نیز مشخص شده است که این اجازات تا صفحه 512 ادامه دارد.
جهت یادآوری برای استفاده راحت‌تر خوانندگان به مطالب مورد نظر، آنان را به جلد 22 این مجموعه که شامل نمایه‌های موضوعی، نام اشخاص، مکانها، وقایع تاریخی، آیات و روایات، اشعار و فهرست تفضیلی مطالب دورة 21 جلدی است، ارجاع داده‌اند.

 
تعداد بازدید: 7179