تبعید حضرت امام خمینی رحمه الله به ترکیه

محمّدتقی عارفیان

سازگاری حوادث با تاریخ

زمانی که مقدّر می شود سرنوشت قومی رقم بخورد، همه چیز به فرمان خدا بر وفق مراد می شود. حتی کارشکنی ها و خیانت ها هم راه به جایی نمی برند و به خواست حضرت حق، عدو نیز سبب خیر می شود. در شکل گیری انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام رحمه الله نیز، که با قیام تاریخی 15 خرداد سال 42 آغاز شد، همه عوامل، حتی سرکوب های خونین و به خاک و خون کشیدن مردم به سود این هدف عظیم نقش ایفا نمودند. یکی از سازگاری های تاریخ در این راه تبعید حضرت امام رحمه الله به ترکیه بود.

دشمنان نهضت

با شروع نهضت اسلامی و مشخص شدن حضرت امام خمینی رحمه الله به عنوان رهبر نهضت، گروه هایی به مبارزه با ایشان برآمدند و به تخریب شخصیّت امام رحمه الله پرداختند که وجه مشترک همه آنها کوشش برای خارج کردن و منصرف کردن امام رحمه الله از فعالیت های سیاسی و رهبری نهضت بود. برخی از این گروه ها عبارتند از:

1. نظام حاکم با هدف حفظ حاکمیت استبدادی خویش؛

2. آمریکا و قدرت های استعماری با هدف حفظ نظام دست نشانده و دفع تهدیداتی که متوّجه منافع استعماری آنها بود؛

3. گروههای مخالف نظام برای کسب برتری و رهبری نهضت در مسیر اهداف سازمانی و حزبی خود؛

آغاز قیام به رهبری امام رحمه الله

در 13 خرداد سال 42، حضرت امام خمینی رحمه الله با حضور در مدرسه فیضیّه قم و ایراد نطقی پرشور و آتشین، امپریالیسم آمریکا و نظام دست نشانده اش را در ایران مورد حمله مستقیم قرار داد و بدین ترتیب، مردم مسلمان ایران و جهان را به مبارزه آشکار و همه جانبه علیه دستگاه ظالم شاه و نظام طاغوتی فراخواند.

در 15 خرداد 42 ملت مسلمان ایران در پاسخ به ندای رهبر خویش و در حمایت از اسلام و روحانیّت، قیام تاریخی خود را آغاز کرد و با توکل به خدا و نثار خون، وفاداری خویش را به اسلام و پرچمدار راستین آن ابراز داشت. نظام شاه با کشتار وحشیانه و بی رحمانه مردم، شعله های قیام را به طور موقّت خاموش نمود. اما آتشی که افروخته شده بود، هم چنان زیر خاکستر باقی ماند و پانزده سال بعد، کاخ ستم را سوزاند و طاغوت را در کام خود فرو برد.

توطئه اتّحاد

در فروردین ماه سال 43، نظام پهلوی مجبور به آزاد ساختن حضرت امام رحمه الله شد که از خرداد ماه 42 در حبس بودند. اما هم زمان با آزادسازی امام، تبلیغات وسیعی به راه انداخت که امام رحمه الله و روحانیّت با شاه به تفاهم رسیده اند، روزنامه اطلاعات هم در تاریخ 18 /1 /43 با تیتردرشت «اتحاد مقدس» مجری این توطئه شد. اما حضرت امام رحمه الله بلافاصله در اولین سخنرانی خود در 21 /1 /43 فریاد برآورد که «خمینی را اگر دار بزنند تفاهم نخواهد کرد». با شکست توطئه نظام و افزایش محبوبیّت امام در بین مردم، نظام تصمیم گرفت طرح بعدی خود را پیش بگیرد؛ یعنی از طریق تبعید، حضرت امام رحمه الله را از صحنه مبارزه حذف نماید.

کاپیتولاسیون و موضع گیری حضرت امام رحمه الله

لایحه مصونیت مستشاران و تبعه آمریکا در ایران، که در 13 /7 /42 در مجلس شورای ملی به تصویب رسیده بود، در زمان نخست وزیری منصور در 21 مهرماه 43 دوباره در مجلس تصویب شد. این مصوبه که به صورت قانونی، سند اسارت ملت و دولت ایران را به دست آمریکا امضا می نمود، در حقیقت روح انقلاب شاه و آمریکا بود که اینک برملا می شد. حضرت امام رحمه الله نیز با اقتدار و صلابت در مقابل این لایحه موضع گرفت و به رسوا کردن نظام پرداخت. نظام منحوس پهلوی که به دنبال بهانه ای برای دستگیری و تبعید امام رحمه الله بود، با اعتراض امام رحمه الله به این لایحه به مقصود خود رسید.

افشاگری حضرت امام رحمه الله

در چهارم آبان ماه 1343 حضرت امام رحمه الله در نطق پرشور خود، رئیس جمهوری آمریکا را منفورترین فرد نزد ملت ایران دانست و با افشای نقشه های استعمارگران هشدار داد که: «اسلام در خطر است و آمریکا می خواهد از طریق قطع نفوذ روحانیّت، نقشه های خود را عملی کند؛ زیرا که می داند با وجود نفوذ روحانیت هرگز نمی تواند کاری از پیش ببرد». جمعیت زیادی که از مناطق مختلف برای دیدن امام رحمه الله و شنیدن سخنان ایشان در قم حضور یافته بودند، چنان تحت تأثیر قرار گرفتند که چندین بار با صدای بلند گریستند. امام رحمه الله در این سخنرانی کوبنده تمام گرفتاری های اسلام را از آمریکا و اسرائیل دانست.

دیدگاه مقام معظّم رهبری(مدّظلّه العالی) درباره حادثه آبان 43

«سال بعد از حادثه خرداد، در ماجرای مصونیت اتباع آمریکایی ـ که یادآور کاپیتولاسیون ننگین بود ـ هیچ کس از مردم و مبارزان نمی دانستند چه باید کرد، و راه کدام است. آن به اصطلاح مُصلحان اجتماعی و فرنگ رفته ها و حقوق خوانده ها و ایران پرست ها [و] مدعیان انقلابی گری و مبارزه با امپریالیسم و استبداد و امثاله، نیز با آن همه ادعا، نفسی نکشیدند و اعتراضی نکردند و این خیانت تحقیرآمیز و حیثیتْ برباد ده را با سکوت و ترس و تردید ندیده گرفتند. ملت از سوی هیچ یک از مدعیان مبارزه با استبداد راهنمایی نشد. تنها فریاد امام خمینی رحمه الله و آن سخنرانی افشاگرانه و روشنگرش بود که با ذکر جزئیات، همه چیز را بر ملا و مردم را به معنای واقعی رهبری کرد».

پخش اعلامیه حضرت امام رحمه الله

به دنبال سخنرانی حضرت امام رحمه الله ، اعلامیه امام رحمه الله در شمارگان بسیارزیاد و در سطح گسترده ای با شیوه ابتکاری پخش گردید. امام رحمه الله در این اعلامیه، تصویب کاپیتولاسیون را اقرار به مستعمره بودن ایران نامید و رأی ننگین مجلس را مخالف اسلام و قرآن شمرد، و از اعتبار قانونی ساقط نمود. امام رحمه الله خطاب به مدرّسان حوزه های علمیه و علما و جوانان دانشگاهیِ داخل و خارج کشور گفتند که با شدت هرچه بیشتر با این طرح رسوا مبارزه کنند و سیاست دولت را در زندانی کردن علما و مبلّغان و طلاّب و بسیاری از مسلمانان بی گناه، هرج ومرج ارتجاعی قرون وسطایی نامیدند.

تبعید حضرت امام رحمه الله به ترکیه

شب سیزدهم آبان ماه 43، نظام در اقدامی عجولانه به اقامتگاه امام رحمه الله در قم هجوم برد. حضرت امام رحمه الله با آرامش کامل از خانه بیرون آمدند و در محاصره کماندوها که وحشیانه به منزل ایشان هجوم آورده بودند، قرار گرفتند. امام رحمه الله با اتومبیل به تهران منتقل شدند و همان روز با هواپیما به ترکیه تبعید گردیدند. عصر همان روز، فرزند امام رحمه الله شهید حاج آقا مصطفی رحمه الله نیز دستگیر و روانه زندان قزل قلعه شد.

بازتاب تبعید امام رحمه الله در کشور

انعکاس خبر تبعید حضرت امام رحمه الله به ترکیه و دستگیری حاج آقا مصطفی رحمه الله ، قم، مشهد و تهران را به حالت تعطیل درآورد و در بسیاری از شهرها تظاهرات به راه افتاد. تظاهرات و تعطیل و اعتصاب در برخی از شهرستانها تا سی روز ادامه یافت و سیل تلگراف ها و پیام ها و اعلامیه ها در حمایت از رهبر نهضت اسلامی ایران و اعتراض به تبعید ایشان، به سوی تهران و ترکیه سرازیر گردید. در اکثر شهرها نیز مراسم نمازجماعت به عنوان اعتراض به تبعید غیرقانونی امام رحمه الله تعطیل شد و ائمه جماعات و وعاظ از رفتن به مساجد خودداری نمودند.

بازتاب جهانی تبعید امام رحمه الله

تبعید حضرت امام رحمه الله بازتاب گسترده ای در سطح جهان داشت. خبرگزاری ها، رسانه های گروهی، احزاب و شخصیّت های بین المللی، هریک برداشت های متفاوتی داشتند. مطبوعات وابسته به جهان خواران غرب و کارتل ها و تراست های جهانی تا آن جا که توانستند بر امام رحمه الله تاختند. در برابر، مطبوعات وابسته به بلوک شرق و کمونیست، از آن جا که امام رحمه الله حرکت پرخاش جویانه و قهرآمیزی علیه امپریالیسم آمریکا آغاز کرده بود تا حدی جانب داری کردند.

آغاز مبارزه جدید

امام خمینی رحمه الله در همان نخستین لحظات ورود به تبعیدگاه بر آن شد که مبارزات خود را به صورت جدیدی پی بگیرد و تا حدّی که امکانات آن زمان اجازه می داد به نهضت اسلامی ایران تداوم بخشد. امام رحمه الله در آن زمان که از امّت اسلامی جدا شده بود و با بیان خویش نمی توانست روشنگری کند، رسالت مقدس و اسلامی مبارزه با ظلم و استکبار و تلاش در راه آگاهی و بیداری توده های مسلمان را به شیوه دیگری دنبال نمود و با ارائه مسائل جدیدی از اسلام، در حوزه های دینی و جامعه اسلامی تحوّلی بنیادین را پی ریزی کرد. امام رحمه الله نگارش تحریرالوسیله را آغاز کرد و با طرح مسائل سیاسی و اجتماعی اسلام، در کنار مسائل عبادی، در راه بی اثر ساختن شعار استعماری تفکیک دین از سیاست گام ارزنده و استواری برداشت.

امام رحمه الله در تبعید از منظر مقام معظّم رهبری(مدّظلّه العالی)

«در طول تبعید، در سنگر تدریس فقه اسلام و در بالاترین و وزین ترین کرسی حوزه های علمیه و از حنجره یک مرجع تقلید محبوب و مردمی و شجاع در طول سالیان اختناق، همواره راه دراز و دشواری را که در مقابل مردم ایران بود به آنان نموده و خط حرکت را ترسیم کرد. همیشه در دوراهی ها راه درست را مشخّص ساخت. همیشه در گیرودار ترفندهایی که دشمن در داخل کشور می ساخت و شعارهایی که برای فراموش شدن شعارهای اصلی سر می داد، و مایه های اختلافی که میان مردم می آفرید و جناح بندی هایی که از عناصر مبارز پدید می آورد، و هم چنین در هنگامه شدت عمل هایی که نشان می داد و تهاجماتی که نسبت به قشرهای مؤثّر مانند روحانیون و دانشجویان می کرد و فشارهای بیشتر از اندازه ای که این جا و آن جا می رود... ـ سخن، پیام و نظر امام بود که علاج و داروی قطعی محسوب می گشت».

سیر آفاق و انفس در تبعید

دولت های ایران و ترکیه، علی رغم تبعید امام رحمه الله از وطن و دور نگه داشتن ایشان از ملت، از او سخت وحشت داشتند، و ازاین رو محل اقامت وی را در ترکیه مرتّبا تغییر می دادند. نگرانی مقامات ایران و ترکیه آن گاه فزونی یافت که می دیدند امام خمینی رحمه الله حاضر نیست در محل تبعید به صورت زندانی بماند و مرتب پیشنهاد بازدید از خیابان ها و مراکز دیدنی شهر را می دهد. امام رحمه الله همانند رهبران بزرگ جهان در راه پیشبرد آرمان های مقدس خود، نیاز به سیر و سیاحت و مطالعه در آفاق و انفس و اندوختن تجربه داشت و نمی خواست از فرصت به دست آمده در تبعید بی توجه بگذرد. در همین دوره بود که امام رحمه الله بر مزار چهل تن از عالمان شهیدی که به دست مصطفی کمال آتاتورک از پا درآمده بودند، حضور یافت و از روح بزرگ آنان در راه رسالت مقدسی که بر عهده داشت، الهام گرفت».

خلع لباس در تبعید

ساواک برای درهم شکستن روح مقاوم امام رحمه الله دستور داد که ایشان را، به بهانه آن که پوشیدن لباس روحانیان ایران در ترکیه ممنوع است، خلع لباس کنند. علی رغم مخالفت شدید حضرت امام رحمه الله مأموران ایشان را از پوشیدن لباس مقدّس خود بازداشتند و مجبور کردند تا لباس روحانیان کشور ترکیه را بر تن کند. این رفتار اهانت آمیز و ظالمانه، نه تنها نتوانست روح مقاوم و استوار امام رحمه الله را درهم بشکند، بلکه بردباری، ایستادگی و سازش ناپذیری امام رحمه الله را فزونی بخشید و دشمن را مأیوس ساخت.

مردم و یاد امام رحمه الله

با تمام توطئه ها و نقشه هایی که نظام پهلوی برای زدودن نام و یاد امام خمینی رحمه الله از قلب ملت ایران انجام می داد، وفاداری و مودّت مردم نسبت به امام رحمه الله روز به روز بیشتر می شد. مردم برای نشان دادن میزان ارادت خود به رهبرتبعیدی خویش، به شیوه های گوناگونی رفتار می کردند و با تنظیم طومار و با فرستادن صلوات به هنگام ذکر نام ایشان، نسبت به او ابراز وفاداری می کردند. هم چنین با سرودن شعر و قصیده، راه و یاد امام را در خاطره ها زنده نگه می داشتند.

توکّل رمز موفّقیّت امام رحمه الله

حضرت امام خمینی رحمه الله مظهر توکّل و ارتباط و اتّصال به خدا بود. او به تعبیر مقام معظّم رهبری،مدّظلّه العالی، «عبدصالح خدا» بود. توکّل و اخلاص بی نظیر حضرت امام رحمه الله باعث شد تا در راه انجام دادن تکلیف و رسالت الهی خویش از هیچ قدرتی نهراسد و با اراده ای پولادین تمام سختی های زندان و تبعید را پشت سر گذارد. حضرت امام رحمه الله بر این آیه تأکید داشتند که: «قُل انّما أَعِظُکُم بِواحِدَةٍ أنْ تَقوُمُوا لِلّهِ مَثنی و فُرادی؛ تنها شما را به یک چیز اندرز می دهم و آن این که دو نفری و یا به تنهایی برای خدا قیام کنید». او خود تجسم واقعی این آیه شریفه بود و به تنهایی و بدون اتکا به شخص یا قدرتی و تنها با اتکا به ذات حضرت حق، علیه نظام طاغوت و استکبار جهانی قیام نمود. ایشان در نامه ای که از تبعیدگاه به خانواده خود نگاشته اند، می نویسند: «هیچ نگرانی نداشته باشید. خداوند آنچه مقدر فرموده است صلاح است و واقع خواهد شد (عسی أَنْ تَکْرَهُوا شیئا و هُوَ خیرٌ لَکُم)».

رسالت حضرت امام رحمه الله در کلام مقام معظّم رهبری(مدّظلّه العالی)

در حادثه مدرسه فیضیه و سپس در قضیه پانزده خرداد، عدّه ای می گفتند: فایده ای ندارد. بی خود معطّلید. آنها چند برابر شمایند! بعد هم که در سال 43 امام رحمه الله را تبعید کردند، باز این طرزفکر در بعضی از این افراد راسخ شد و گفتند: امام بی جهت زحمت می کشند و تلاش می کنند، ایشان به جایی نمی رسند. در حقیقت اگر کسی بخواهد با عقل و منطق معمولی محاسبه کند، همین نتیجه را می گیرد؛ ولی آن چیزی که امام رحمه الله را وادار می کرد که علی رغم همه این حرف ها، امیدش را از دست ندهد و به حرکت خود ادامه بدهد، انجام [دادن[ تکلیف الهی بود. او معتقد بود که این انقلاب را یک دست غیبی هدایت و پشتیبانی می کند و ما نباید به دنبال نتیجه کار خود باشیم».

تغییر تبعیدگاه

با ایجاد وضع بحرانی در کشور ـ که تبعید حضرت امام رحمه الله آن را به وجود آورده بود ـ و از سویی عدم تمایل دولت ترکیه به ادامه زندانبانی خود، شاه دریافت که نگهداری امام رحمه الله در ترکیه بیش از آن امکان ندارد و باید برای این مشکل، راه حلّی بیابد. از طرفی هم شاه به علت وحشت فراوانی که از امام رحمه الله داشت نمی توانست به این تبعید غیرقانونی پایان دهد و امام رحمه الله را به ایران بازگرداند. بنابراین چاره ای نداشت جز آن که تبعیدگاه امام رحمه الله را تغییر دهد. طی مذاکره سرّی با دولت عراق در قبال این تعهد که دولت ایران دخالتی در سرنوشت، آزادی و مدت اقامت امام رحمه الله در عراق نداشته باشد، حضرت امام رحمه الله به شهر نجف انتقال یافت.

نهضت الهی

هرچند شاه موفّق به تبعید حضرت امام خمینی رحمه الله از کشور شد اما نظام منحوس پهلوی با تبعید امام رحمه الله و کشتن و زندانی کردن گروه زیادی از روحانیان مبارز و دانشجویان و مردم مسلمان، و ایجاد فضای خفقان، نه تنها سودی نبرد، بلکه زمینه مناسبی برای ترغیب بیش تر مردم در مبارزه گسترده و همه جانبه علیه خود به وجود آورد. مردم نهضت امام خمینی رحمه الله را نهضتی الهی می دانستند و انگیزه اصلی آنان برای مبارزه با طاغوت، تنها برپایی حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلام بود. همین اعقتاد بود که آنها را به حرکت درآورد و علیه طاغوت و سلطه استعمار شورانید و سرانجام این مبارزات پس از پانزده سال به ثمر رسید و با پیروزی انقلاب اسلامی نظام شاهنشاهی فرو پاشید و جمهوری اسلامی ایران استقرار یافت

گلبرگ - مهر 1381، شماره 34
 
تعداد بازدید: 3895

آرشیو مقالات