وقتی ناکارآمدی به آشفتگی و بحران می انجامد.

15 شهريور 1401

پس از کودتای 28 مرداد، شاه برای تثبیت پایه‌های قدرت خود، اطلاع از گوشه و کنار کشور، کشف و سرکوب مخالفت‌های داخلی، شناسایی بسترهای نارضایتی مردم و حذف فساد از ساختار اداری به تأسیس نهادهای اطلاعاتی و امنیتی پرداخت. سازمان بازرسی شاهنشاهی یکی از آنها بود که در مهر 1337 تأسیس شد. گرچه تا این زمان نهادهای مختلف خبرگیری، بازرسی و سازمان‌های امنیتی از جمله ساواک فعال بودند، شاه برای نظارت بر دیگر قسمت‌های بوروکراسی رو به فزونی به فکر تأسیس سازمانی خصوصی و وابسته به خود افتاد. تأسیس سازمان بازرسی شاهنشاهی که به نوعی مکمل نهادهای مشابه قبلی بود، حکایت از ناکارآمدی این نهادها داشت. گرچه هدف ظاهری و رسمی سازمان، مبارزه با ناکارآمدی اداری و جلوگیری از حیف و میل سرمایه‌های ملی اعلام شد، اما شاه درصدد بود از آن به عنوان ساز و کاری برای نظارت بیشتر و رفع موانع استبداد استفاده کند. از این‌رو وظایف و اختیارات نامحدودی به آن محول کرده، ریاست آن را به یکی از نظامیان معتمد - سپهبد مرتضی یزدان‌پناه - سپرد. بررسی عملکرد این سازمان اما نشان می‌دهد بازرسی شاهنشاهی در تحقق اهداف اصلی شاه چندان موفق نبود و با وجود تمام اقداماتی که بعد از تأسیس تا نیمه اول دهه 1350 انجام داد و گزارش‌های فراوانی که توسط هیئت‌های بازرسی در زمینه‌های مختلف تهیه کرد، به سبب فقدان سازوکار مشخص نظارت و بازرسی و تداخل وظایف با دیگر نهادها ناکام ماند.[i] روزنامه اطلاعات در 15 شهریور 1341 از علی‌اکبر خسروشاهی - عضو اتاق بازرگانی - نقل قولی می‌کند که شاهدی بر این مدعاست:

«آشفتگی‌هایی که در شئون اقتصادی این کشور پدید می‌آید و غالباً به بحران تعبیر می‌شود نتیجه مستقیم عواملی است که قسمتی معلول اقدامات بی‌رویه و بی‌حساب دولت‌ها و قسمتی نتیجه بی‌بند و باری و گشادبازی و ندانم‌کاری گردانندگان دستگاه‌های مختلف تجاری، صنعتی و کشاورزی است...»[ii]

 
تعداد بازدید: 669