نهضت امام خمینی
نهضت امام خمینی، فراگیر و چند شهری
زهرا رنجبر کرمانی
30 خرداد 1402
ساواک آذربایجان در گزارشی به تاریخ 30 خرداد 1342 می‌نویسد:
«بدین‌وسیله عین یک برگ اعلامیه که در بازار و بین اهالی پخش گردیده جهت استحضار به پیوست تقدیم می‌گردد.»[1]
یکی از ویژگی‌های جنبش‌های سیاسی معاصر ایران نظیر قیام تنباکو (1308-1309ق)، انقلاب مشروطه (1324-1329ق)، جنبش ملی کردن صنعت نفت (1330-1332ش) و انقلاب اسلامی (1356-1357ش) گسترش آنها بر حوزه وسیعی از قلمرو جغرافیایی کشور و به تعبیر دیگر چند شهری بودن آنهاست. در سایر کشورهای جهان سوم اما چنین خیزش‌هایی به یکی دو شهر محدود مانده است. در تبیین این مسئله می‌توان به عواملی چون: استقلال علما از دولت به عنوان حافظ سنت و ارزش‌های مذهبی و پیوند آنها با تجار و بازاریان در مقابله با هجوم و نفوذ همه جانبه غرب در ارکان کشور، حساسیت مراجع و مجتهدان به مطالبات مقلدان خویش، وجود نهادهای سنتی نظیر بازار که به موازات رشد روزافزون نهادهای مدرن با توجه به افزایش مهاجرت روستائیان به شهرها گسترش یافته، زمینه‌های تقویت و تحکیم ارزش‌های سنتی را فراهم کرده، جایگاه و حرمت مجتهدان بومی شهرها در رهبری توده‌ها و پیوندهای بین شهری آنها اشاره کرد.
با توجه به نقش مؤثر نهادهای سنتی چون حوزه‌های علمیه، مساجد و بازار در قیام 15 خرداد بیراه نیست که نحوه عملکرد و فعالیت نیروهای مختلف در وقایع منتهی به قیام 15 خرداد را چون ساختاری هرمی شکل در نظر گرفت که در رأس آن مرجعیت (حوزه‌های علمیه) به عنوان حافظان و نگهبانان اصلی دین، در دو وجه آن بازاریان (بازار) و روحانیون (مساجد) به عنوان دو طبقه پیشگام در حفظ سنت‌ها و ارزش‌های مذهبی و گوش به فرمان مراجع و در نهایت در قاعده هرم توده مؤمنین مذهبی قرار دارند که در صورت تشدید مبارزه با فراخوانی و یارگیری از آنان دامنه قیام گسترش می‌یابد.
مهمترین ساز و کار در این ساختار، رابطه مجتهد - مقلد است که بر اساس آن هر فرد مؤمن و معتقد مکلف است برای انجام احکام تقلیدی دین از مرجع مورد نظرش تقلید و با مطالعه رساله و بعضاً پرسش‌های شرعی از مرجع یا نمایندگان وی به تکلیف شرعی خود عمل کند. نهضت امام خمینی نیز در جریان ظهور و گسترش خود از این شیوه بهره برد، با این تفاوت که مواضع سیاسی مراجع نه بوسیله رساله، بلکه از طریق رسانه‌های دیگری نظیر اعلامیه، بیانیه، نامه، نوار، منبر و... به متدینین در سراسر کشور منتقل شده[2] ایشان را به کنشگری سیاسی فرا می‌خواند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک، ج 7 ، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1387، ص 35.
[2]. روح‌بخش، رحیم، «چند شهری بودن جنبش‌های معاصر ایران (بررسی قیام 15 خرداد)»، گفتگو، پاییز 1379، ش 29، ص 19 – 74.
تعداد بازدید: 689
آرشیو نهضت امام خمینی
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
