مرحله دوم اصلاحات ارضی؛ شتاب در نابودی کشاورزی ایران

11 آبان 1402

روزنامه اطلاعات در ستون «جریان روز» 11 آبان 1342 می‌نویسد:

«مرحله اول اصلاحات ارضی که تقسیم اراضی بزرگ بود تقریباً تمام شده و در تمام استان‌های مملکت ظرف مدت کوتاه تحقق یافته است. عملی که در ایران شد بدون تعارف یک کار بی‌سابقه بود زیرا در نقاط دیگر دنیا هستند کشورهایی که سال‌ها پیش از ما تقسیم املاک بزرگ را شروع کرده و هنوز تمام نکرده‌اند. در همین‌جا هم وقتی اصلاحات ارضی وارد مرحله عمل شد هیچ‌کس نمی‌توانست باور کند چنین امر خطیری در چنین مملکتی با این عرض و طول و با این رژیم فئودالیته که ریشه چند هزار ساله داشت بدین سرعت پیش برود... اکنون ما رسیده‌ایم به مرحله بعدی. درین مرحله کار مأمورین رفورم ارضی هم مشکلتر است و هم حساستر زیرا با تعداد بیشتری مردم و مقدار بیشتری زمین و خلاصه با سرنوشت کشاورزی مملکت سر و کار خواهند داشت اما یک عامل مؤثر هم در عین حال هست که کار مأمورین را سهل می‌کند و آن توجه همه مردم به ضرورت رفورم ارضی است...»[1]

همایون کاتوزیان - اقتصاد دان - در تحلیل علل اصلاحات ارضی می‌نویسد:

«روانشناسی مسئله این بود که یک کشاورزی سنتی گسترده مایه شرمندگی و نشانه عقب‌ماندگی است. جامعه‌شناسی آن عبارت بود از دولت استبدادی‌ای که به آخرین حد خود رسیده است چرا که استبداد به عنوان نظامی شهری می‌خواست برای اولین‌بار در تاریخ «خارجی‌ها» یعنی دهقانان را به محدوده داخلی خود منتقل سازد. از جنبه اقتصادی این بود که دولت دیگر وابسته به مازاد محصولات کشاورزی به عنوان منبعی برای تأمین مالی غذا و صادرات نبود زیرا عواید نفت به راحتی از دست‌دادن حتی تمامی عواید کشاورزی را جبران می‌کرد و وجه سیاسی آن عبارت بود از استبداد. نتیجه این بود که الف) دولت هیچ اشتیاقی به توسعه بخش کشاورزی نداشت و ب) با اشتیاقی تمام می‌خواست با روش‌های فاجعه بارِ ایجادِ کشت و صنعت و شرکت‌های زراعی، یک بخش کشاورزی «مدرن» کوچک ایجاد کند و اکثریت جمعیت روستایی را به کارگزاران مزدور شهرنشین بدل کند. این خود شاه بود که در اوایل سال 1352 (یعنی حتی قبل از انفجار عواید نفت) برخود می‌بالید که تا سال 1359 بیش از 2 میلیون نفر (یعنی 300 هزار کارگر) بر روی زمین کار نخواهند کرد.»[2]

پی‌نوشت‌ها:

 
تعداد بازدید: 653