دینِ دولتی: آنچه پهلوی می‌خواست

ساواک در گزارشی مورخ 7 دی 1342 می‌نویسد: «روز 1 /10 /42 ساعت 16 در مدرسه خان در سر درس آقای مجدالدین محلاتی[1] برای چند نفر از طلاب چنین اظهار می‌داشت: 1- شما باید افرادی باشید که برای دین و مملکت مفید و مثمر به ثمر واقع شوید و در کشمکش‌ها از هیچ عامل و مانعی نباید هراس داشته باشید. امروز روزیست که آب و خاک بیش از هر موقع احتیاج به فداکاری دارد. اگر کسی در خارج از کشور باشد می‌داند که چه اندازه اوضاع ایران آشفته و در هم می‌باشد.

سازوکارِ گسترشِ نهضت

ساواک در گزارشی به تاریخ 5 دی 1342 می‌نویسد: «از چند ماه قبل تاکنون اعلامیه پلى‌کپى شده‌اى در اصفهان به چشم مى‌خورد که بعضى از آنها اعلامیه‌هایی است که از تهران یا سایر شهرستان‎ها به اصفهان وارد شده و برخى نیز در خود اصفهان مینوت شده و به صورت پلى‌کپى منتشر مى‌گردید. این سازمان درصدد برآمده بود که هر چه زودتر تهیه‌کنندگان و محل پلى‌کپى را کشف و متصدیان مربوطه را تحت تعقیب قرار دهد. … مدارکى به دست آمد که آشکار مى‌ساخت این دسته داراى ماشین استنسیل بوده و در نشر اعلامیه‌هاى پلى‌کپى شده شرکت و فعالیت دارند.

با صدای بلند فریاد می‌زدند: پذیرایی! پذیرایی!

روز دوم فروردین سال 42 نامه‌هایی را از طرف آیت‌الله دستغیب به مقصد قم، تهران و مشهد بردم. وقتی به قم رسیدم دیروقت بود خیابان‌ها خلوت و تمام مسافرخانه‌ها بسته. سردرگم شده بودم، نمی‌دانستم چه کنم. آن موقع نه شام و نه خوراکی دیگری خورده بودم و نه محلی برای استراحت پیدا می‌شد، به پیرمردی که از خیابان عبور می‌کرد گفتم: چرا شهر خلوت است و در مسافرخانه‌ها را بسته‌اند، گفت: «مگر اهل این شهر نیستی؟» گفتم: «نه، مسافرم» گفت: «امروز کماندوها به مدرسه فیضیه هجوم بردند و طلاب را زدند و کشتند، حالا هم مسافرخانه‌ها از ترس درها را بسته‌اند»

نگرانی از اتحاد نجف و قم

ساواک در گزارشی به تاریخ 3 دی‌ماه 1342 می‌نویسد: «محترماً معروض می‌دارد آیت‌الله حاج میرزا عبدالله سعید تهرانی[1] معروف به چهلستونی قبلاً برای خروج از کشور تقاضای گذرنامه نموده و اداره کل نهم نظر این اداره کل را در این مورد خواستار شده بود. ولی طبق اطلاع نامبرده قبل از اظهارنظر ساواک به خارج از کشور مسافرت کرده است. آیت‌الله چهلستونی از جمله روحانیونی است که قبلاً تا حدودی با سیاست دولت‌ها سازش می‌کردند ولی در چندماه اخیر که اختلافاتی بین روحانیون افراطی و دولت به‌ وجود آمد، آنها هم یا بر اثر فشار مریدان و یا به‌ علل دیگر اقداماتی به نفع روحانیون و علیه دولت به‌ عمل آوردند.

«پیروز و جاوید باد رستاخیز ملت ایران به رهبری مراجع عالیقدر تقلید»

ساواک خراسان در نامه‌ای به اداره کل سوم به تاریخ 2 دی‌ماه 1343 می‌نویسد: «بدین‌وسیله یک برگ اعلامیه تحت عنوان «بازرگانان و اصناف بار دیگر برای دفاع از حریم دین و ملت به پا خاسته‌اند» که با پست از تهران جهت [آیات]میلانی و قمی ارسال شده است، به پیوست تقدیم می‌گردد.»[1] اعلامیه یاد شده به این شرح است:

تراوشات ذهن‌های ناآگاه وکلای انتصابی!

ساواک مرکز در گزارشی به تاریخ 30 آذر 1343 خطاب به ساواک خوزستان می‌نویسد: «اخیراً‌ اعلامیه‌ای به امضاء [آیت‌الله] علی موسوی بهبهانی[1] که فتوکپی آن ضمیمه می‌باشد شخصی به نام عبدالحسین به آدرس تبریز ـ‌ مقصودیه… فرستاده است. خواهشمند است دستور فرمایید اعلام نمایند آن ساواک چه اطلاعی در مورد پخش اعلامیه مزبور دارد و چه اقدامی در این‌باره معمول داشته است.»[2]

مبارزه در جشن

ساواک در گزارشی به تاریخ 28 آذر 1343 با موضوع «فعالیت روحانیون» می‌نویسد: «سیدابراهیم ابطحی‌نژاد پیشکار مرحوم آیت‌الله بهبهانی[1] به مأمور اظهار داشت: دو روز قبل به قم مسافرت نمودم و پیام عده‌ای از پیشنمازان تهران... را به اطلاع آقایان نجفی و گلپایگانی رساندم. پیام مزبور بدین قرار است که پیشنمازان تهران تصمیم دارند در شب‌های 15 و 16 شعبان ماه جاری ضمن برگزاری مجالس جشن در مسجد مربوط به منبر رفته و از اعمال دولت در مورد تبعید آقای خمینی و غیره تنقید نمایند و عده زیادی از وعاظ نیز در منابر صحبت خواهند کرد.

سند: نامه شماره 6 تاریخ 11/4/48 متن گزارش ساواک موضوع: اظهارات شیخ احمد مجتهدی

نامبرده بالا که امام جماعت مسجد حاج محمدجعفر واقع در کوچه حمام قبله می‌باشد، در تاریخ 3/4 در یک مذاکره خصوصی پیرامون روشی که دولت عراق نسبت به آیت‌الله حکیم و جمعی از روحانیون ساکن آن کشور در پیش گرفته اظهار داشت: «اگرچه میل ندارم در امور سیاسی دخالت نمایم، مگر در مواردی که پای دین در بین باشد. بنابراین اگر دست سیاست بیگانه در شط‌العرب در کار نبود، لازم و بلکه واجب بود علماء و طلاب و همه دستجات مذهبی از آیت‌الله حکیم پشتیبانی نمایند.

نهضت امام خمینی و زحمت سازمان‌های انتظامی!

ساواک مشهد در گزارشی مورخ 26 آذر 1343 با عنوان «بحث درباره آقایان قمی و میلانی» می‌نویسد: «وجود [آیات] قمی و میلانی در مشهد باعث زحمت به سازمان‌های انتظامی است. برنامه آنها بر این است که با حمله به مقامات شامخ سلطنت به‌خصوص به شخص اعلیحضرت همایون شاهنشاه[!]، موقعیت خود را بین افراد عوام و متعصب اجتماع که اغلب دکانداران و کسبه بازار می‌باشند، مستحکم نموده و بر عایدی وجوهات و تعداد مرید افزوده گردد.[!][1]

فیلم: در جست‌و‌جوی تباری اصیل

خاندان سوادکوهی(میرپنج) که از خانه‌ای ساده به کاخی مجلل نقل مکان کرده بودند، اصل و تبار خود را در دل تعصبات قومی جست‌و‌جو می‌کردند. محمدرضا پهلوی در کتاب «مأموریت برای وطنم» به تبار ترک خاندان قاجار اشاره کرده و اصل و نسب خود را با تأکید بر باستانگرایی مطرح می‌کند. در این دوره تاریخ اسلام نادیده گرفته می‌شود و نظریه ایرانی بودن مساوی با آریایی بودن مطرح می‌شود.