فیلم: برگزاری کنگره آزادزنان و آزادمردان

در آغاز اجرای برنامه انقلاب سفید[1342]، دولت کنگره آزادزنان و آزادمردان را برگزار کرد. ریاست این کنگره با حسنعلی منصور بود. فضای فکری حاکم بر سخنرانی‌ها در مسیر حرکت رضاشاه برای کشف حجاب بود. از آنجا که نیروهای سپاه دانش نظامی محسوب می‌شدند؛ ساواک به واسطه افراد سپاه دانش از شرایط سیاسی اجتماعی مناطق مختلف کشور خبردار می‌شد.

آثار وقایع 15 خرداد بر زنان شیراز

بنده [محمد مشکین‌فام] در سال 1342 حدود پانزده سال داشتم. یک روز عصر، خدمت آیت‌الله نجابت رفتم. به محض اینکه وارد شدم، ایشان گفتند: «فلانی باید به قرآن کریم قسم بخوری، مطالبی را که اینجا می‌شنوی، به کسی نگویی.» من هم قسم خوردم. آن زمان حادثه فیضیه در قم اتفاق افتاده بود و ایشان فرمودند: ‌«هر یک از شما موظفید که تعدادی چوب تهیه کنید، چون ممکن است جریان فیضیه، در مسجد جامع شیراز تکرار شود.»

مسائل اساسی این انقلاب بزرگ

در 9 مرداد 1342 ساواک خراسان در گزارشی می‌نویسد: «در تاریخ 7 و 8 جاری تعدادی اعلامیه تحت عنوان «به یاد چهلمین روز قیام دلاورانه مردم حق‌پرست و آزاده تهران علیه دستگاه فرعونی و دیکتاتوری» که با دست کپیه شده... در مشهد توزیع گردیده....»[1] بخش‌هایی از متن اعلامیه یاد شده به شرح زیر است: «... مدت‌ها بود که مبارزه توده‌ای مردم علیه دستگاه حاکمه مستبد و فاسد ایران خاموش بود و فقط جسته ‌و گریخته جرقه‌ها و شعله‌هایی از دانشگاه و از بعضی مدارس و گاهی هم از بازار برمی‌خاست و فوری هم فرو می‌نشست.

«ما آنیم که جشن گرفتیم»!

6 مرداد 1342 گزارش مشروح جواد بوشهری به شاه درخصوص اقدامات انجام شده در دفاتر جشن‌های شاهنشاهی از بدو تصدی وی به عنوان نایب‌رئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی در ساواک منعکس شد. دو بند اول گزارش به شرح زیر است: «1- اساسنامه شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران تهیه و تکمیل و در تاریخ 8 /12 /1339 رسماً به ثبت رسید.

بی‌اعتنایی رژیم و تلاش نافرجام سازشکاران

ساواک در گزارشی به تاریخ 5 مرداد 1342 می‌نویسد: «ساعت 07:30 روز 3 /5 /42 آقای سیدفضل‌اللّه خوانساری[1] گفت: جلسه علمای مهاجر و مقیم تهران در منزل آقای شریعتمداری تشکیل شده ولی [آیت‌الله]میلانی حاضر نشده بود و آقای [آیت‌الله سیداحمد]خوانساری هم نبودند و بنده به نمایندگی ایشان در جلسه حاضر شده بود[م]. دو نفر... از طرف حضرات انتخاب شده بودند و بوسیله تیمسار پاکروان[2] به اعلیحضرت همایونی پیغام داده بودند که دو نفر فوق‌الذکر حضور اعلیحضرت شرفیاب شوند.

ارسال مشعل از کشور اسرائیل!

ساواک در گزارشی مورخ 3 مرداد 1343 با موضوع «ارسال مشعل از کشور اسرائیل» می‌نویسد: «شخصی به نام ژابد تبنسکی یکی از بانیان کشور اسرائیل که در چند سال پیش در خارج از خاک اسرائیل فوت نموده است که اخیراً جنازه این شخص به اسرائیل حمل گردیده و رئیس‌جمهور اسرائیل به منظور تجلیل از این شخص دستور داده مشعل‌هایی روشن کنند و این مشعل‌ها را به ممالک یهودی‌نشین بفرستند. آقای ناصر بنایان مدیر باشگاه ورزشی کوروش که در اسرائیل به سر می‌برد از رئیس‌جمهور اسرائیل تقاضا می‌نماید تا از این مشعل‌ها به ایران نیز فرستاده شود.

تأکید امام بر فعالیت فرهنگی

پیش‌از پانزده خرداد، یک عده پنجاه نفری، اول صبح به منزل ما آمدند؛ چندین نفرشان را می‌شناختم. یکی از آنان آقای حاج مهدی عراقی بود. ایشان گفتند: «ما دیروز در محضر حضرت آیت‌الله خمینی بودیم، ایشان امر کردند که شخص شما وقایعی را که الان در کشور می‌گذرد به ‌صورت نوحه و شعار بسرایید و در جلسات خودتان مطرح کنید.» اطاعت از امر حضرت امام برای ما واجب بود. از همان روز، یعنی اول محرم سال 1342 ما شعار دادن علیه رژیم را در مجلس سینه‌زنی خودمان شروع کردیم. این شیوه تا روز ششم محرم ادامه داشت.

مقاومت تا آخرین نفس

در پی بازداشت امام خمینی و مهاجرت علمای سراسر کشور به تهران در اعتراض به آن، آیت‌الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی[1] در 2 مرداد 1342 اعلامیه‌ای به این شرح صادر کرد: «حوادث ناگوار و اهانت به مقام مقدس روحانیت و شئون علمی مخصوصاً حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین آقای خمینی دامت برکاته که در دو ماه اخیر وارد گردیده است، بر احدی مخفی و پوشیده نیست.

مردان راه حقیقت

ساواک در گزارشی به تاریخ 30 تیر 1342 از تهیه اعلامیه توسط تنی چند از علمای حوزه علمیه قم خبر می‌دهد. خلاصه پیش‌نویس این اعلامیه چنین گزارش شده است: «شخص اول مملکت خون می‌ریزد. شخص اول مملکت و دولت فعلی جبار خیال می‌کند با گرفتن [آیت‌الله] خمینی او را کوچک کرده است، بلکه خود شما رسوا شده‌اید و [آیت‌الله] خمینی را بزرگ کرده‌اید. [آیت‌الله] خمینی در تمام دل‌های مسلمانان جهان بالاخص ایرانیان خانه‌ای دارد و گرفتن وعاظ و امام جماعت بر ضرر خود شما تمام خواهد شد و می‌شود و تاریخ خوب قضاوت می‌کند و ظالمیت شما و مظلومیت [آیت‌الله]خمینی و سایر مردان راه حقیقت را ثابت خواهد کرد.»[1]

15 خرداد 1342 و آغاز جنبش‌های مسلحانه در ایران

قیام 15 خرداد 1342 نقطه عطفی در شکل‌گیری مبارزات مسلحانه علیه حکومت پهلوی است. حکومت در این روز با اِعمال خشونت حداکثری، در قبال مردم مهر پایانی بر فعالیت‌های سیاسی مسالمت‌آمیز زد. پس از این واقعه همه گروه‌های سیاسی به این نتیجه رسیدند که روش‌های متعارف برای فعالیت سیاسی کارایی ندارد.