یک بام و دو هوا؛ خوانش آمریکا از دموکراسی!

11 خرداد 1342 (8 محرم 1383) حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی در «مجلس سوگواری ماه محرم با حضور بیش از چهل هزار نفر از طبقات مختلف و جناب آقای اسدالله علم نخست‌وزیر و تیمسار ارتشبد حجازی[1] و تیمسار سپهبد نصیری رئیس شهربانی کل کشور در مسجد آذربایجانی‌ها (ترک‌ها) واقع در بازار»[2] سخنرانی مبسوطی ایراد کرد. بخش‌هایی از آن به نقل از مأمور ساواک به قرار زیر است: «... در پنجاه سال قبل در اثر وجود دیکتاتوری و ظلم و تعدی دستگاه حاکمه مردم به ستوه آمدند.

فیلم: تحولات نظام آموزشی در دهه چهل

در سال 1333 هنگامی که نیکسون معاون رئیس‌جمهور آمریکا در روز 16 آذر به ایران آمد دانشجویان دست به اعتراض زدند که با تیراندازی نظامیان 3 دانشجو شهید شدند. در سال 1336 نیز دانشجویان اجتماعی ضد اسرائیلی ترتیب دادند و در نهایت سال 1340 آموزگاران به وضعیت آموزشی معترض شدند که یک معلم به شهادت رسید. این اتفاقات شروع نارضایتی در فضای آموزشی را در دوره پهلوی رقم زد.

حقوق و وظایف روحانیت

ساواک در گزارشی با موضوع «سخنان سیدعبدالکریم هاشمی‎نژاد[1] در مسجد مروی» به تاریخ 9 خرداد 1342 می‌نویسد: «نامبرده بالا از ساعت 21:20 روز 8 /3 /42 در مسجد مروی به منبر رفته که 3 برگ عین گزارش مأمور نفوذی این بخش از سخنان وی جهت اطلاع بپیوست تقدیم می‌گردد.»[2] بخشی از سخنان هاشمی‌نژاد – آن‌طور که مأمور ساواک گزارش کرده - به شرح زیر است: «... قانون اساسی اصل قانون متمم دوم[3] که باید علماء دین و روحانیت باید در آن دخالت داشته باشند و اگر علماء اعلام در آن دخالت نداشته باشند، آن قانون نیست و به درد نمی‌خورد و باید آن را به سینه دیوار انداخت.

ایجاد جو رعب و وحشت برای ترساندن مردم

با توجه به تجربه‌ای که رژیم از پانزده خرداد به دست آورده بود، این بار دولت و دستگاه‌های امنیتی و سیاسی از چند روز قبل تمهیدات و پیش‌بینی‌های لازم را برای دستگیری، تبعید و جلوگیری از هر اقدام و حرکتی کرده بودند. حدود یک ساعت قبل از اذان صبح ـ روز سیزده آبان 1343 ـ از خواب برخاسته، وضو ساختم و ازمدرسه دارالشفا به طرف حرم مطهر حضرت معصومه علیها‌‌سلام رفتم. همه چیز عادی و معمولی بود. در میدان آستانه و خیابان‌ها هیچ خبری نبود. مردم تک‌وتوک به سوی حرم می‌آمدند. زیارت مختصری کردم و در مسجد بالاسر مشغول نماز شدم.

سالِ بد، سالِ خوب

ساواک در گزارشی به تاریخ 7 خرداد 1342 می‌نویسد: «اطلاع واصله حاکیست که قبل از فرا رسیدن ماه محرم آیت‌الله خمینى در مدرسه فیضیه قم[1] سخنرانى جامعى ایراد کرده و این سخنرانى روى نوار ضبط شده و اخیراً در تهران در دست اشخاص مشاهده گردیده است....»[2] نزدیک‌ترین سخنرانی مبسوط امام خمینی به تاریخ این گزارش مربوط به 12 اردیبهشت (8 ذیحجه) است که به مناسبت آغاز دروس حوزه علمیه پس از چهلم شهدای مدرسه فیضیه و در مسجد اعظم قم ایراد شده، بخش‌هایی از آن به شرح زیر است:

پیشگیری بهتر از درمان است!

ساواک در گزارشی به تاریخ 6 خرداد 1341 با موضوع «برآورد و پیش‌بینی درباره محرم و صفر» به بررسی خطرات احتمالی! مجالس عزاداری پرداخته برای پیشگیری توصیه‌هایی به شرح زیر ارائه می‌دهد: «اجتماعات مذهبی در دو ماهه محرم و صفر در مساجد و تکایا و منازل ایجاب می‌نماید که گفتار وعاظ و اهل منبر بیش از پیش مورد کنترل قرار گیرد زیرا تجربه نشان داده است که عوامل مخالف حکومت و دولت این ایام را مغتنم ...

دینداری شاهانه!

ساواک در گزارشی به تاریخ 4 خرداد 1342 می‌نویسد: «کمیته امنیتی شهرستان قزوین در ساعت 11:30 روز شنبه 4 /3 /42... تشکیل گردید.... کمیته پس از بررسی‌های لازم تصمیمات زیر را اتخاذ نمود. 1- از طرف ساواک و شهربانی در شهر و از طرف ژاندارمری در بخش‌ها وقراء و قصبات و دهستان‌ها به کلیه روحانیون و وعاظ و روضه‌خوان‌ها که در ایام عزاداری ماه‌های مزبور در مساجد و تکایا و سایر مجالس مذهبی ...

بگذار ما را مرتجع بخوانند

ساواک مشهد در گزارشی به تاریخ 3 خرداد 1343 می‌نویسد: «در منزل [آیت‌الله] قمی در حدود 2000 نفر، در منزل [آیت‌الله] میلانی در همان حدود اجتماع نموده است. در ساعت هشت اعلامیه تحت عنوان «روز 12 محرم عزای ملی اعلام می‌شود» به امضای [آیات] خمینی، میلانی، قمی و مرعشی در داخل منزل [آیات] قمی و میلانی بین مردم توزیع می‌کنند. مطالب مورد بحث در اطراف شهدای واقعه 15 خرداد و تجلیل از آنان می‌باشد....»[1]

دست‌های مرموز در تظاهرات

دهه محرم سال 1342 مصادف با پانزده خرداد بود. یادم هست در شب عاشورا از تمام آقایان علما دعوت عمومی شده بود که جلسات مذهبی را کلاً در مسجد نو (اکنون مسجد شهدا) برگزار کنند. جمعیت عجیبی جمع شده بود. در پایان جلسه که مرحوم شهید دستغیب را خواستند از مسجد به خانه ببرند متوجه شدم دست‌های مرموزی در کار است که واقعاً می‌خواستند آیت‌الله دستغیب را آن شب از بین ببرند. منزل ما در همان فلکه شاهچراغ در کوچه‌ پشت خرابه بهایی‌ها بود. جمعیت عجیبی دنبال آقای دستغیب به راه افتاد.

جریان روزهای تاسوعا و عاشورا

ساواک در گزارشی با موضوع «جریان روزهای تاسوعا و عاشورا» به تاریخ 30 اردیبهشت 1343 و در آستانه اولین سالگرد قیام 15 خرداد می‌نویسد: «برابر اطلاع واصله: عده‌ای از افراد ماجراجو و اخلالگر [!] در نظر دارند در روزهای 9 و 10 محرم به عنوان عزاداری در بازار و مساجد دست به فعالیت‌های سیاسی‌زده و شعارهایی ...