استاد شهید به روایت اسناد

رضا سامانی

 مرتضی مطهری، متولد سیزدهم بهمن ماه 1298 شمسی در فریمان، می توانست مانند خیلی دیگر از نوزادانی که با او متولد شدند، در فریمان بماند، به کشت و کار بپردازد. زندگی آرام و مرگ آرامتری داشته باشد و هنگام تسلیم روح به حق تعالی، خانواده را گرداگرد خود ببیند. حتی اگر عزیمت او به مشهد و چه بسا از مشهد به قم را هم به گردن اراده و فرمان پدر روحانی اش، شیخ محمد حسین بیاندازیم، باز هم می شد مرتضی در قم بماند. به تدریس و تحقیق خود در علوم قرآنی برسد، خانه و کاشانه ای اختیار کند و مانند بسیاری از مدرسین حوزه  در همان حال و هوای تدریس عمر را طی کند و بدون دغدغه، نامی از خود به یادگار بگذارد. حتی وقتی پس از چهارده سال زندگی و تحصیل در محضر امام خمینی، آیت الله بروجردی، حاج میرزا علی شیرازی و علامه طباطبایی به تهران آمد، باز هم می شد در مدرسه مروی تدریس را ادامه دهد و به تالیف کتابهایش برسد.  مگر کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم را در همان حال و هوا ننوشت؟ اما دستگیری او در 15 خرداد 1342 راه تازه ای را برای او و خوی مبارزش باز کرد. از آن به بعد مرتضی مطهری شد همانی که علاوه بر تالیف ده ها کتاب ماندگار و بحث برانگیز، هیچ گاه دست از مباررزه علیه طاغوتیان بر نداشت و سرانجام در همین راه به شهادت رسید.
درباره استاد شهید،کتابهای زیادی نگاشته شده اند. اما یکی از کتابهای مفصل و معتبر اسنادی درباره او را مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر ساخت. این کتاب با نام « استاد شهید به روایت اسناد»، علاوه بر مرور جزء به جزء زندگی شهید مطهری، مجموعه ای کامل از اسناد مربوط به مبارزات و فعالیتهای انقلابی او را در خود گردآوری کرده است. حتی انتشار این کتاب، جرقه ای بود بر نشر کتاب دیگری با همین عنوان که در سال ... توسط همین مرکز در سال .... با تدوین.... راهی بازار نشر گردید.
آنطور که در مقدمه کتاب آمده است، برای انتخاب اسناد موجود در این کتاب، همه سندهایی که در پنج مجلد جمع آوری شده بودند مطالعه، و سندهای مشابه و غیر ضروری حذف گردیدند. آنگاه اسناد انتخاب شده بر اساس نظم زمانی پشت هم چیده شدند. اسناد گزینش شده نیز مجددا بازخوانی شدند تا موارد ناخوانا و مبهم برطرف شوند. حتی مداخل پژوهشی کتاب نیز بر اساس سندهای موجود، از خاطرات دیگران، آثار استاد و دیگر منابع تهیه شدند و علاوه بر انتشار متن اسناد در کتاب، مجموعه ای از تصاویر آنها در انتهای کتاب ارئه شده است. 
کتاب را می توان به دو بخش تقسیم کرد: زندگینامه و اسناد
زندگینامه شهید مطهری با توضیحات اولیه در مورد تاریخ محل تولد و سالهای اولیه زندگی او در قم آغاز می شود. سپس دوران هجرت او به تهران را زیر نظر قرار می دهد و آنگاه در مطلبی با عنوان «آغاز شکوفایی» وارد دوران مبارزه او می شود. دستگیری شهید مطهری به همراه قریب 70 تن از دیگر روحانیون در 15 خرداد 1342، اولین موضوع بررسی شده در دوران مبارزه شهید مطهری است.
 یکی دیگر از مقاطع مهمی که در دوران مبارزه شهید مطهری مرور می شود،دوران تبعید امام خمینی است که شهید مطهری همزمان در سه جبهه مختلف (استبداد، تحجر و روشنفکران) با رژیم پهلوی، متحجرین سنتی و روشنفکران غربزده به مبارزه می پرداخت و در کنار آن، ثانیه ای از تدریس و تالیف غافل نمی شد. در صفحه 44 کتاب 39 عدد از آثار برجسته آیت الله مطهری فهرست شده اند.
حسینیه ارشاد موضوعی است که حدود بیست صفحه از بخش زندگینامه را به خود اختصاص داده است. همانطور که می دانیم حسینیه ارشاد در سال 1346 توسط شهید مطهری تاسیس شد، ولی ایشان در سال 1349 از آن استعفا دادند. در این صفحات علل، جریانات و نامه نگاریهای مربوط به استعفای ایشان و اسناد مربوطه ساواک به طور مفصل بررسی شده اند. آخرین مطالبی که در بخش زندگینامه بررسی شده اند، جریان جمع آوری کمک برای فلسطین توسط شهید مطهری در سال 1348 و احضار وی به ساواک است. این بخش با نگاهی جسته و گریخته به ترور وی در 11 اردیبهشت 1358 به پایان می رسد.
اسناد مربوط به استاد مطهری تا آستانه اوج گیری انقلاب ادامه دارند. آخرین سندی که در مورد ایشان وجود دارد، بریده ای از روزنامه اطلاعات مورخ 18 مهرماه 1357 است که جمعی از روحانیون طی اعلامیه ای اعتراض خود را نسبت به رژیم کشور عراق در اخراج امام خمینی از آن کشور اعلام داشته اند و نام آیت الله مطهری در میان آنها به چشم می خورد. (صفحه 76 کتاب) پس از استقرار امام خمینی در نوفل لوشاتو، آیت الله مطهری به آنجا سفر کرد و ضمن دیدار و گفتگو با امام خمینی، ماموریت یافت تا شورای انقلاب را تشکیل دهد.
بخش اسناد از صفحه 79 آغاز می شود و اولین سند آن زندگی نامه مختصری است که ساواک در گزارشات خود از آیت الله مطهری تهیه کرده بود. آنطور که در اسناد هویدا است، ساواک تقریبا از همه سخنرانی های استاد مطهری گزارش تهیه می کرد. این اسناد به ترتیب تاریخ در این بخش منتشر شده اند. هر از چندگاهی هم گزارشی از سوابق او به اداره سوم ساواک ارسال می شد ( صفحات 89، 91، 110، 133، ...) گاهی ماموری را برای تذکر به نزد او می فرستادند(صفحه 90) و گاهی هم او را احضار می کردند (صفحه 155). یا اینکه او را تحت مراقبت شدید قرار می دادند(صفحات177، 219). گزارشهای مربوط به دستگیری، بازجویی و آزادی ایشان در سال 1342 هم در میان اسناد دیده می شوند(صفحات 91 تا 94).
ساواک تمام جریانات مربوط به تاسیس حسینیه ارشاد تا استعفای ایشان از این حسینیه را زیر نظر داشت.  تمام سخنرانیها و ملاقاتهای وی با افراد مختلف در این حسینیه نیز زیر نظر ماموران ساواک بوده است. از صفحات 106 (تقاضای تاسیس حسینیه ارشاد در 28 /1 /46) تا 213 (شایعات درمورد بسته شدن حسینیه ارشاد و مسجد الجواد) بیش از سی سند در این رابطه وجود دارد.
آیت الله مطهری حتی در زمان سفر هم تحت نظر بودند. گزارشهایی که ساواک از سخنرانیهای وی در شهرهای مختلفی همچون خلخال، شیراز، قزوین، تبریز، مشهد و حتی شهر کوچکی مثل سقز تهیه کرده بود، حاکی همین نظارت هستند. این نظارت و مراقبت در مورد جلسات هفتگی داخل منازل و حتی ملاقاتهای خصوصی او هم وجود داشت. دقتی تا این حد شدید که حتی تا داخل منزل او هم نفوذ می کرد، ناشی از حساسیت بسیار زیاد ساواک در مورد شهید مطهری بود. آخرین برگه سند ساواک درباره همان اعلامیه ایست روحانیون تهران در هجرت امام از عراق به پاریس در روزنامه اطلاعات صادر کردند و در صفحه 309 این کتاب در برابر خوانندگان قرار داده شده است.
صفحات 311 تا 355 کتاب به نمونه تصاویر اسناد مربوط به شهید مطهری اختصاص داده شده اند. آنطور که پیداست، جدای از اهمیت تاریخی، اسنادی که از وضوح و شفافیت بیشتری برخوردار بودند، اولویت بیشتری برای چاپ شدن در این قسمت را داشته اند. گاهشمار زندگی شهید مطهری و فهرست اعلام اسامی و اماکن، پایان بخش مطالب این کتاب هستند.
کتاب «استاد شهید به روایت اسناد» چهاردهمین کتاب از مجموعه کتابهای «اسناد» است که تحت عنوان طرح تدوین انقلاب اسلامی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده اند. این کتاب 388 صفحه دارد و برای اولین بار در سال 1378 چاپ و منتشر گردید.

 
تعداد بازدید: 4681