شهید آیت الله سید محمد علی قاضی طباطبائی از جمله چهره های سرشناس انقلاب اسلامی و از شاگردان قدیمی و ممتاز امام خمینی بود که به محض آغاز نهضت اسلامی، در راس مخالفین حکومت پهلوی در آذربایجان قرار گرفت تا بار دیگر، مردم این خطه، همانند دوره ها و نهضت های پیشین، اهمیت و سرنوشت سازی خود را به اثبات برسانند. نقش رهبری ایشان در پیشبرد انقلاب در آذربایجان به حدی نمود داشت که خود مخالفان و دشمنان نهضت امام خمینی به ایشان لقب « خمینی آذربایجان» را داده بودند.

مبارزات آیت الله قاضی طباطبایی از سال 1341 و همزمان با تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی آغاز  شد و تا لحظه شهادت در محراب در روز دهم آبان سال 1358 ادامه یافت. گرچه با وجود چنین سابقه و جایگاه موثری در نهضت اسلامی، به نظر می رسد که چهره ایشان در میان مردم آنطور که باید شناخته شده نیست و ناگفته های زیادی درباره این بزرگوار باقی مانده است.

مرکز اسناد انقلاب اسلامی با توجه به این مهم، در ادامه طرح تدوین انقلاب اسلامی، هفدهمین اثر از مجموعه کتابهای شخصیتها را به زندگی و مبارزات این بزرگوار اختصاص داده است.

مولفین این اثر آقایان صمد اسمعیل زاده و رحیم نیکبخت هستند و برای نگارش این کتاب از منابعی همچون اسناد ساواک شهربانی، خاطرات شفاهی، اعلامیه ها، نوارهای سخنرانی و دست نوشته های خود آیت الله قاظی طبابائی استفاده کردند. البته این دو مولف در صفحه شانزدهم پیش گفتار کتاب معترف می شوند که متاسفانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، قسمت مهمی از اسناد مربوط به آیت الله قاظی طبابائی توسط اعضای حزب خلق مسلمان از میان رفت و با این اتفاق بسیاری از مسائل مربوط به ایشان همچنان ناگفته باقی ماندند.

مطالب کتاب در دوازده فصل تنظیم شدند؛ فصل اول مدخلی است به تاریخ مبارزات در آذربایجان و اهمیت این خطه در حوادث کشور.در این فصل پس از اشاره به نقش علما در تحولات سیاسی و اجتماعی آذربایجان، وقایعی همچون جنبش تنباکو، اخراج پریم از تبریز، انقلاب مشروطه، نهضتت علما علیه رضا شاه، مبارزه روحانیون علیه فرقه دموکرات آذربایجان و نقش آنها در موفقیت مصدق در انتخابات دوره هفدهم مجلس تحت بررسی قرار می گیرند.

فصل دوم وظیفه معرفی خاندان قاظی طباطبائی و سپس بررسی مسائل خانوادگی شخص ایشان را بر عهده دارد.در انتهای این فصل نگاهی داریم بر تحصیلات اولیه ایشان تا در فصل سوم، راه برای بررسی تحصیلات حوزوی و اجازاتشان باز شود.

حیات علمی و آثار قلمی آیت الله قاضی طباطبایی عنوان فصل چهارم این کتاب است که در آن به بررسی مراتب علمی ایشان می پردازیم. در ادامه این مبحث کتابخانه شخصی و آثار چاپ شده و چاپ نشده آیت الله قاضی طباطبایی پیش روی خواننده قرار می گیرند.

فصل پنجم با رویکردی مشابه، ویژگی های فردی و زندگی اجتماعی آیت الله قاضی طباطبائی را به قلم می کشد. تدوین کنندگان پس از بررسی خصایل شخصی و صحبت در مورد تعدادی از فعالیتهای عمرانی و اجتماعی ایشان، با گفتاری درباره سیر و سلوک عرفانی وی، فصل پنجم را به پایان می رسانند.

همانطور که گفته شد، آیت الله قاضی طباطبایی به عنوان شاگرد قدیمی امام خمینی، با اعتراض علیه تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی وارد صحنه مبارزات در نهضت اسلامی شد. ایشان همین ماموریت را از سوی امام در مقابل انقلاب سفید شاه نیز انجام داد. آیت الله قاضی طباطابی پس از واقعه حمله به مدرسه طالبیه تبریز در فروردین سال 1342، لحن منابر خود را تغییر داد و در منابر خود مستقیما دولت را مورد حمله قرار داد.

وی پس از شنیدن خبر دستگیری امام خمینی در 15 خرداد 1342، در مسجد جامع تبریز، با سخنرانی صریحی، حمایت مردم و علمای تبریز از امام را اعلام کرد و نام وی را با عنوان «مقام عظیم مرجعیت» اعلام نمود. از این به بعد بود که ایشان با تشکیل جلسات، خط مشی مبارزات را برای وعاظ تبریز مشخص می نمود. اعتصابات و تعطیلی بازار تبریز تا 22 خرداد سال 1342 ادامه داشت و در این روز به دستور تعدادی از علما ازجمله آیت الله قاضی طباطبایی شکسته شد. از دیگر فعالیتهایآیت الله قاضی، ایراد سخنرانی ها و افشا گری ها در مورد انتخابات دوره بیست و یکم مجلس بود که منجربه دستگیری وی شد. آیت الله قاضی طباطبایی به محض آزادی از زندان با امام دیدار کردند و به تبریز بازگشتند و سخنرانی های خود را ادامه دادند. این سخنرانی ها در نهایت منجر به تبعید ایشان به نجف شد که تا سال 1344 ادامه داشت.

ساواک پس از پایان این دوره تبعید باز هم بیکار ننشست و تلاش نمود که با انتشار نامه های جعلی چهره آیت الله قاضی طباطبایی را مخدوش کند که البته این توطئه با شکست مواجه شد. فصل ششم و هفتم کتاب، مداخلی هستند که این اتفاقات با جزئیات کامل در آنها شرح داده شده اند.

در فصل هشتم فعالیتهای آیت الله قاضی طباطبائی در دوران رکود نهضت اسلامی مرور می شوند. ایشان در این دوره به دلیل سخنرانی هاو افشاگریهای متعدد ابتدا به بافت و سپس به زنجان تبعید می شوند. طرح مرجعیت امام خمینی در آذربایجان و تاسیس صندوق مجاهدین اسلام، از دیگر فعالیتهایی بود که ایشان در این دوره انجام دادند.

آیت الله قاضی طباطبایی در دوران اوجگیری نهضت شاهد حوادث بسیار مهمی بودند. از جمله آنها می توان به قیام نوزدهم دی، قیام 29 بهمن تبریز و حوادث خونین 18 اردیبهشت دانشگاه تبریز اشاره کرد. ایشان در تحریم جشن های نیمه شعبان سال 1357 در تبریز به دستور امام خمینی نقش اساسی داشتند. در پی این فعالیتها بود که ساواک نگذاشت نماز عید فطر تبریز به امامت ایشان برگذار شود. در فصل نهم این حوادث مرور می شوند.

فصل دهم بیانگر فعالیتهای آیت الله قاضی طباطبایی در دوران انقلاب و روزهای پیروزی است. این فصل راوی حوادث بعد از ورود آیت الله مدنی به تبریز است و از سازماندهی های مبارزات مردمی توسط آیت الله قاضی طباطبایی سخن می گوید. حوادث محرم سال 1357 و نهم دیماه هم در همین قسمت مرور می شوند. در ادامه صحبت از آخرین اقدامات ساواک جهت انحراف نهضت در تبریز به میان می آید.

فصل یازدهم هم روایتی است از روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نحوه استقرار و تثبیت انقلاب در این خطه. تصرف پادگان تبریز به دست انقلابیون،  تشکیل کمیته ها در تبریز، تاسیس حزب خلق مسلمان و مشکلات ناشی از آن در سال 1358 و نگاهی به نمازجمعه های آیت الله قاضی طباطبایی، از عناوین مهم این فصل هستند.

فصل دوازدهم، و به عبارتی فصل آخر، در مورد نحوه شهادت آیت الله قاضی طباطبایی و تبعات آن در آذربایجان قلم خورده است. در این فصل ابتدا کانونهای مخالفت با آقای قاضی در آذربایجان معرفی می شوند و سپس نحوه شهادت آیت الله قاضی طباطبایی و بازتابهای آن در آذربایجان مرور می گردند.

فهرست منابع و مآخذ کتاب «زندگی و مبارزات آیت الله قاضی طباطبایی» شامل کتابها، مجلات، روزنامه ها، اسناد، مصاحبه ها و سخنرانی ها می شوند که در صفحات 385 تا 400 به چاپ رسیده اند. فهرست اعلام و اسناد و تصاویر پایان بخش این کتاب هستند. این کتاب 584 صفحه دارد و برای اولین بار در سال 1380 راهی بازار گردید.