شصت سال خدمت و مقاومت

عباس واضح

کتاب حاضر "شصت سال خدمت ومقاومت" خاطرات مهندس مهدی بازرگان است که توسط غلامرضا نجاتی گردآوری گردیده و در دو جلد توسط مؤسسه خدمات فرهنگی رسا منتشر شده است. جلد اول این کتاب در  سال 1375ش با651 صفحه در 11000 نسخه به چاپ رسیده است.

همانطور که می دانیم، درباره شخصیت مهندس بازرگان اظهار نظرهای متفاوت و گاه متضادی ابراز شده است: زمانی نه چندان دور، در پی مأموریت خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس و اخراج موفقیت آمیز انگلیسیها از ایران که با همراهی آیت الله طالقانی انجام شد و منجر به زندانی شدن و محاکمه سران نهضت آزادی ایران گردید؛ دکتر محمد مصدق، بازرگان را  "یگانه مرد وطنپرست ایران" نامید. و زمانی دیگر که پای حمایت قاطعانه از جنبش روحانیت مبارز در خردا د ، ابراز انزجار از کشتار مردم بی دفاع، و کوشش در پرورش و جذب جوانان مبارزی همچون دکتر مصطفی چمران، دکتر علی شریعتی، محمد حنیف نژاد به میان کشیده می شود،  "چریک پیر" نامیده می شود.

و بالاخره به خاطر تلاش پیگیری که بازرگان در ایجاد جمعیت دفاع از حقوق بشر در ایران داشت و نقش بسیار مؤثری که در ایجاد فضای باز سیاسی و آزادی زندانیان در اواخر حکومت پهلوی و در نتیجه، در پیروزی انقلاب ایفا کرده بود، از سوی امام خمینی (ره)، عضو شورای انقلاب شده و مأمور تشکیل کابینه به عنوان رئیس دولت موقت حکومت انقلابی – اسلامی می گردد.

جلد اول این کتاب بر پايه گفت و شنود غلامرضا نجاتي با مهدی بازرگان، همچنین پژوهشهای گردآورنده شکل گرفته است. این جلد در ده فصل که برخی از فصول آن نیز در چند بخش آمده اند، به همراه مقدمه، پیشگفتار و ضمائم (اسناد، تصاویر و فهرست اعلام) به تحریر درآمده است.

فصل اول تا ششم، زندگی نامه و تحصیلات مهندس بازرگان در ایران و اروپا و همچنین رویدادهای دوران به قدرت رسیدن رضاخان سردار سپه و پادشاهی او مرور می گردند و مباحثی همچون کودتای اسفند 1299 و تغییر سلطنت قاجاریه به پهلوی، اوضاع مردم تهران و مشاهدات و مطالعات فرهنگی و دانشگاهی و مذهبی مهندس بازرگان در ایران و اروپا پیش روی خواننده قرار می گیرند..

اما فصول هفتم تا دهم، بحث وارد شدن مهندس بازرگان به صحنه سیاست را پیش کشیده اسند و به موضوعاتی چون فعالیتهای ایشان در دوره رضاشاه و روی کار آمدن محمدرضا شاه و تشکیل نهضت مقاومت ملی و نهضت آزادی ایران، ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از شرکت انگلیس، مقاومت در برابر رژیم و اعتراض علیه رفراندوم ششم بهمن 1341 و انقلاب سفید شاه و در پی آن دستگیری مهندس بازرگان در همان سال به همراه دیگر اعضا جبهه ملی و نهضت آزادی پرداخته اند. در ادامه نیز فعالیت های ایشان در زندان و سپس مبارزه وی علیه رژیم شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی موضوع بحث کتاب بوده است.  این مباحث با صحبت درباره دوران نخست وزیری و نمایندگی مجلس ایشان به پایان می رسند.

جبهه ملی در تاریخ دوم بهمن اعلامیه ای منتشر کرد که بخش عمده آن در اعتراض به نبودن آزادی و دموکراسی و بی اعتنایی رژیم شاه به قانون اساسی و حقوق ملت بود و در پایان اعلامیه از مردم خواسته شده بود که در همه پرسی روز ششم بهمن بگویند "اصلاحات ارضی آری! دیکتاتوری نه". در همین راستا شورای مرکزی نهضت آزادی روز سوم بهمن 1341 اعلامیه ای با عنوان "ایران در آستانه یک انقلاب بزرگ" را منشر کرد. در این اعلامیه اقدام شاه غیر مسئول در برگزاری همه پرسی، در محیط ارعاب و تهدید، بر خلاف قانون اساسی، فریب کارانه، به توصیه امریکا و به عنوان پدیده نوظهور توصیف شده و فضاحت انقلاب شاه و مردم از جنبه های گوناگون مورد بررسی و تفسیر قرار گرفته بود.

دکتر بازرگان در این باره می گویند: "همزمان با انتشار این اعلامیه، مأمورین ساواک ابتدا آیت الله طالقانی و بنده (بازرگان)، و روز 4 بهمن دکتر سحابی را دستگیر و بازداشت کردند. چندی بعد، عده ای از دوستان و همکارانمان را در نهضت آزادی نیز به زندان انداختند. این دوره زندان ما، بر خلاف دوره های گذشته، طولانی شد و به محاکمه ومحکومیت در دادگاه های نظامی وچند سال زندان انجامید.

در اواسط اردیبهشت 1342، یعنی حدود سه ماه پس از بازداشت آنها، آقای اللهیار صالح و دوستان جبهه ملی، در اعتراض به بازداشت و بلاتکلیفی زندانیان، شامل استادان دانشگاه، دانشجویان و بازاریان، که در جریان رفراندوم بهمن دستگیر شده بودند، بخصوص دانشجویان، که با ادامه بازداشت از شرکت در امتحانات پایان سال تحصیلی محروم می شدند، اعتصاب غذا کردند و تا انتقال دیگر رهبران و فعالان جبهه ملی از زندان قصر به قزل قلعه، حاضر به مذاکره با نمایندگان اداره دادرسی ارتش نشدند. بدیهی است ما هم در این اعتصاب غذا شرکت کردیم.

در ادامه موضوع 15 خرداد 42 پیش آمد، همان روز 15 خرداد، خبرهایی در مورد تظاهرات و برخورد مأمورین انتظامی با مردم شنیده بودیم ولی دو سه روز بعد از چگونگی فاجعه و آن کشتار عظیم با خبر شدیم. بنده در جمع دوستان زندانی پیشنهاد کردم که نباید در برابر این حادثه سکوت کنیم و بی تفاوت بمانیم. ما وظیفه داریم نسبت به کشتار بی رحمانه و مجروح ساختن صدها نفر از هموطنانمان، و همچنین دستگیری چند نفر از روحانیون، مراجع تقلید و دیگران که به حکم و دستور شاه بوده است اعتراض کنیم و فریادمان را به گوش جهانیان برسانیم و عاملین این جنایت بزرگ را معرفی نماییم. قرار شد متن اعلامیه مورد نظر نوشته شود و پس از امضای اعضای شورای مرکزی جبهه ملی در خارج چاپ و منشر گردد.

در اواخر خرداد 1342 چند نفر از فعالین نهضت آزادی را هم به اتهام تهیه و پخش چند اعلامیه که در آن مردم به ادامه مبارزه و مقاومت تشویق شده بودند دستگیر کردند. پس از بازجویی های مفصل، از همگی، مقدمات محاکمه ما را در دادگاه نظامی فراهم ساختند."

جلد دوم این کتاب نیز همانند جلد اول آن بصورت پرسش و پاسخ در سال 1377ش توسط مؤسسه خدمات فرهنگی رسا با 524 صفحه در 5000 نسخه به چاپ رسیده است. خاطرات دوران 57 ماهه زندان های قزل قلعه، قصر و برازجان، یادداشت های روزانه مهندس بازرگان در دوران اسارت، آزادی از زندان، عملیات نهضت آزادی در اروپا و امریکا، ادامه مبارزه از نیمه  دهه 50، نقش بازرگان در مبارزات ضد استبدادی سالهای 1356 و 1357 و سرانجام پیروزی انقلاب از جمله مباحثی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است. بخش ضمائم که صفحات پایانی را به خود اختصاص داده شامل اسناد، تصاویر و فهرست اعلام است.

 
تعداد بازدید: 4618