منزل به منزل با خمینی

رضا امیریان

کتاب منزل به منزل با خمینی نوشته ای است مختصر که به قلم محمد جواد مرادی نیا، در شرح زندگي امام خميني نوشته شده و به بهانه هفدهمين سال ارتحال ایشان، در خرداد 1385 چاپ و منتشر گردید. البته نگارش چنین اثری کاری بس دشوار و از سویی ساده به نظر می رسد. چون اگر بخواهیم عناوین فعالیتها، مبارزات و مخاطرات زندگی امام خمینی(ره) را به قلم بیاوریم، به خودی خود کتابچه ای در حد همین اثر مرادی نیا را تشکیل می دهند. البته او در مقدمه کتاب، فقط به سختی نگارش این اثر اشاره کرده است: "ناگفته پيداست كه بيان شرح زندگاني مردي كه از بدو تولد تا هنگام مرگ، لحظه لحظه عمرش خبر و حادثه و جوش و خروش است و در پرونده حيات خود توفيقات كم نظيري همچون به زير كشاندن يك سلسله سلطنتي و برپا داشتن نظامي جديد را دارد كاري خرد آسان نيست، چه رسد به آن كه قرار باشد اين شرح در تعداد صفحاتي اندك خلاصه و كوتاه گردد."

مرادی نیا در این کتاب تلاش کرده است تا زندگی امام خمینی را در هفت منزل خلاصه کند و از این رو کتاب در هفت فصل نگاشته شده و هر فصل در یک منزل سپری می شود. البته پر واضح است که امام خمینی در زندگی خود مخاطرات فراوانی را متحمل شده اند و منازل متعددی میزبان ایشان بوده اند و این هفت منزل استعاره از هفت موقعیت مکانی مختلفی هستند که امام خمینی در طول عمر خود در آنها زندگی کرده اند. البته باز هم جای تعجب دارد که مرادی نیا ترکیه – اولین کشور محل تبعید امام – را از قلم شتابزده خود جا انداخته است.

منزل اول در خمین قرار دارد. در این فصل ابتدا نگاهی می اندازیم به زندگی و شخصیت پدر و مادر امام خمینی – آقا مصظفی کمره و  هاجر – و از آنجا به سراغ دوران کودکی و تحصیلات اولیه  ایشان می رویم. فصل اول با هجرت امام(ره) به اراک به پایان می رسد. رویه ای که در این کتاب استفاده شده، در بسیاری از کتابهای تاریخی مشابه در این سطح وجود دارد. مطالب موجود در نگاشته مرادی نیا را می توان در بسیاری از کتابهای دیگر جست و تنها ابتکاری که در این اثر به چشم می خورد، تغییر عنوان فصل با منزل است و بس.

اطلاعات اولیه مورد نیاز تاریخ نگاری 15 خرداد از این کتاب، در منزل دوم –قم – بدست می آیند. داستان از هجرت امام (ره) به قم برای ادامه تحصیل آغاز می گردد. نویسنده، در ابتدا به تالیفات ایشان اشاره می کند و پس از نگاهی گذرا و چند خطی به مواضع سیاسی امام تا آغاز دهه 20، چند خطی را هم درباره ازدواج امام خمینی قلم می زند. موضوع «امام از 1320 تا 1340» چیزی است که تنها صفحه 51 کتاب را به خود اختصاص داده است. البته در موضوع بعدی، دلایل دعوت  آیت الله بروجردی به قم را – که در سال 1323 اتفاق افتاد – به طور خلاصه برای خواننده شرح می دهد و سپس از فعالیتهای امام خمینی در دوره ملی شدن صنعت نفت می گوید. این مباحث، به علاوم مبحث مرجعیت امام، همگی در صفحه 55 کتاب به پایان می رسند.

«دلیلی برای آغاز مبارزه» موضوعی است که با آن وارد اولین فعالیتهای امام خمینی در سالهای آغازین دهه 40 می شویم. در این فصل، مرادی نیا به اولین مجال گفتگوی امام خمینی و علی امینی در دیماه 1340 اشاره می کند که به واسطه سفر امینی به قم اتفاق افتاد. سپس بلافاصله به نیمه دوم سال 1341 می رویم که قضیه انجمن های ایالتی و ولایتی اتفاق می افتد. «انقلاب سفید شاه، دومین رویارویی بزرگ» امام خمینی و دستگاه حکومتی پهلوی است که عنوان مبحث بعدی این فصل را به خود اختصاص داده است. در همین مبحث به سفر شاه به قم در بهمن 1341 هم اشاره می شود. پس از این اشاره چند خطی هم درباره تحریم عید نوروز 1342 سخن به میان می آید و فصل بعدی یعنی« حمله به فیضیه» در صفحه 64 کتاب، آغاز می شود.

پس از اشاره به حوادث فیضیه، در صفحه 67 به عاشورای سال 1383 – 1342 شمسی – می رسیم. فرصت مناسبی که امام در جستجوی آن بود تا پاسخ محکمی به بی رحمی های حکومت پهلوی بدهد. او در سخنان خود تاکید کرده بود که «تا روزگارشان را سیاه نکنیم، ساکت نخواهیم نشست.»(صفحه 67 کتاب، به نقل از قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک، جلد دوم).

همانطور که می دانید، در روز عاشورای این سال – 13 خرداد 1342 – امام در سخنرانی کوبنده خود، برای اولین بار، شخص اول مملکت یا همان شاه حمله کرد و ابهت او را شکست. این سخنرانی کوبنده، باعث دستگیری وی در سحرگاه 15 خرداد شد و به طبع آن، قیام 15 خرداد به وقوع پیوست.

صفحات 70 تا 75، بازگو کننده خلاصه ماجراهای مربوط به زندان، حبس خانگی، آزادی موقت امام خمینی و بازگشت ایشان به قم در سال 1343 هستند. در صفحه 79 به ماجرای تصویب لایحه کاپیتولاسیون می رسیم که مجددا با اعتراض امام خمینی روبرو شد و دستگاه، به ناچار ایشان را به ترکیه تبعید کرد.

منزل سوم، بر خلاف تصور، با یک پله جهش و گذر از ترکیه، به نجف می رسد. در این فصل خاطرات ادامه تبعید در نجف را مرور می کنیم که مهمترین آنها، درگذشت آیت الله مصطفی خمینی است. این فصل، صفحات 83 تا 98کتاب را به خود اختصاص داده است و نگاهی گذرا دارد به فعالیتهای علمی و انقلابی امام در سالهای تبعید.

منزل چهارم در پاریس تشکیل شده است. در این فصل کوتاه، امام را در تدارک بازگشت به ایران می بینیم. از مهمترین کارهای ایشان، قبل از بازگشت به ایران، تشکیل شورای انقلاب بود، که طبق عادت این کتاب، چند خطی درباره آن نگاشته شده است.

اولین روزهای اقامت امام خمینی در تهران را در منزل پنجم مرور می کنیم که به انتصاب اولین نخست وزیر انقلاب، فروپاشی رژیم پهلوی، و عزیمت امام به قم در اسفندماه 1357 اشاره دارد. در همان دوره اقامت ایشان در قم بود که جمهوری اسلامی به رفراندوم گذاشته شد و پس از اخذ رای بالای مردم، جمهوری اسلامی تاسیس شد. خلاصه جریانات مربوط به تاسیسی جمهوری اسلامی را در منزل ششم – قم – مرور می کنیم.

منزل هفتم – باز هم تهران – و منزل آخر- قرب پروردگار – مختصرا جنگ هشت ساله و روزهای آخر زندگی امام خمینی را به قلم می کشند تا این کتاب در صفحه 140 به پایان مطالب خود برسد و پس از آن به سراغ نمایه ها و تصاویر برویم.

کتاب منزل به منزل با خمینی، با احتساب نمایه ها و تصاویر، 186 صفحه دارد. این کتاب می تواند یک منبع اطلاعاتی اولیه برای گروه سنی نوجوان و یا محققین نوپا قلمداد شود. اولین چاپ آن در سال 1385 توسط موسسه چاپ و نشر عروج راهی بازار کتاب شد و تا سال 1389 به چاپ چهارم هم رسید.

 
تعداد بازدید: 4781