انقلاب اسلامی در سبزوار

مریم مافی

انقلاب اسلامی در سبزوار نام کتابی است به قلم حسن شمس آبادی با موضوع طرح تدوین انقلاب اسلامی که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال 1390 به چاپ رسید.

بدون تردید انقلاب اسلامی با ابعاد تاریخی و حماسی آن و با توجه به ویژگی هایی که دارد در جهان منحصر به فرد است. در حول و حوش وقوع انقلاب اسلامی،شهرها و روستاهای بسیاری درگیر مبارزات انقلابی بوده اند. اما برخی از این شهرها به دلیل مجاورت با شهرهای بزرگ تر رنگ باخته اند. سبزوار از جمله شهرهایی است که فعالیت های ضد انقلابی اش در سایه ی پهناور مشهد مقدس رنگ باخته است.

 شناخت قلمرو جغرافیایی که انقلاب اسلامی در آن به وقوع پیوست امری مهم و ضروری است. مرکز اسناد انقلاب اسلامی در راستای رسالت خویش که ثبت و انتشار ابعاد مختلف انقلاب اسلامی57 می باشد، اقدام به شناساندن این اقالیم نموده است.

کتاب انقلاب اسلامی در سبزوار حاصل 3سال پژوهش و درون کاوی همین موضوع است و برآن است تا با شیوه ی توصیفی-تحلیلی،تحولات سبزوار را از اواخر دوره ی قاجارتا پیروزی انقلاب اسلامی و نهادینه شدن نهادها و ارگان ها ی انقلابی بررسی می کند.

سبزوار از دیرباز، جزء کانون های اولیه تشیع در ایران بود که مردم آن اعتقاد راسخ و تعصبی شدید به مذهب شیعه داشتند. بعد از نهضت سربداران به رهبری شیخ خلیفه و شاگردش شیخ حسن جوری، مرکز امرای سربداری شد که در ترویج و گسترش مذهب شیعه بسیار کوشیدند، به طوری که سه قرن قبل از صفویه در صدد رسمیت بخشیدن مذهب تشیع بودند.

بخش اول: تحولات سیاسی،اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی سبزوار را از اواخر دوره ی قاجار تا پایان جنگ جهانی دوم و ورود متفقین به کشور را در بر گرفته است. فصل اول به موقعیت جغرافیای تاریخی- اقلیمی و پیشینه ی تاریخی سبزوار می پردازد. در فصل دوم شرحی از اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سبزوار از اواخر دوره ی قاجار به قلم کشیده شده است. فصل سوم می پردازد به جریان مشروطیت در شهرستان ها و زمینه ی پیدایش آن. در ادامه، وضعیت سبزوار در دوره مشروطه و و اوضاع این شهرستان بعد از مشروطه بررسی شده است. از حوادث  قابل ذکر این دوران: قیام کلنل محمدتقی خان پسیان در خراسان، شورش ماژور اسماعیل خان است که مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است. در فصل چهارم: تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی سبزوار در دوره ی پهلوی اول مورد بحث است. آخرین فصل از ین بخش اختصاص دارد به ورود متفقین به سبزوار و پیامدهای این اشتغال از بُعد اقتصادی و سیاسی از سال 1324-1320 .

برای آگاهی از حوادث این دوران می بایست به یادداشت ها و خاطرات مسافران و جهان¬گردان داخلی و خارجی مراجعه کرد. این اطلاعات به لحاظ داده های خام تاریخی بسیار با ارزشند.

بخش دوم با عنوان «مبارزات مردم سبزوار در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت» در 5فصل نگارش شده است. با آگاهی یافتن مردم سبزوار از موضوع ملی شدن صنعت نفت، آنان نیز مانند مردم دیگر شهرها حمایت و پشتی¬بانی خود را اعلام کردند.

در فصل اول انتخابات دوره ی هفدهم مجلس شورای ملی در سبزوار بررسی شده است. در هفدهمین دوره ی قانون گزاری مجلس در7 اردیبهشت 1331ش. انتخابات سبزوار نیز هم چون برخی از شهرهای دیگر به دلیل جنجال های سیاسی و ناآرامی و ناامنی حاصل از آن برگزار نشد و دمو کرسی آن در مجلس خالی ماند.

در فصل دوم تحولات سبزوار در دوران شکل¬گیری نهضت ملی، واکنش مردم در قبال دولت مصدق و کودتای28مرداد مرور می گردد.

فصل سوم به صورت اختصاصی احزاب و تشکل های سیاسی_ مذهبی شهر سبزوار در سال 1330-1320 (چه احزابی که در شهرستان ها فعالیت می کردند و چه آن دسته که مختص سبزوار بودند) را مورد مطالعه قرار داده است.

در دوران پیش از مشروطیت تا زمان تغییر سلطنت به دلیل فضای باز سیاسی انجمن ها و مجامع سیاسی در کشور متولد شدند و رشد کردند. اما با روی کار آمدن حکومت رضاخانی، ریشه ی هرگونه فعالیت سیاسی و مذهبی به دلیل سیاست های استبدادی حکومت خشکیده شد. با اشغال کشور در 3 شهریور 1320 توسط متفقین فصل جدیدی برای فعالان سیاسی و مذهبی در کشور به وجود آمد. احزاب زیادی شکل گرفت مانند انجمن تبلیغات اسلامی،حزب توده، حزب خران، حزب میهن، حزب دموکرات ایران، حزب عدالت، حزب استقلال و حزب قرآن سبزوار.

در فصل چهارم کودتای28مرداد در سبزوار به تحریر درآورده است. فصل پنجم به اوضاع اقتصادی،فرهنگی، اجتماعی و بهداشتی مردم سبزوار در اوایل دهه ی 1340 می پردازد. برهه زمانی که مصادف بود با وفات آیت الله بروجردیۀ مرجعیت بزرگ شیعه.

بخش سوم دارای 8فصل است. بخش عمده ی مطالب این بخش را خاطرات مصاحبه شوندگان در بر می¬گیرد. فصل اول به تشریح کاملی از اصلاحات ارضی می پردازد. نویسنده در این فصل سعی کرده است تأثیرات اصلاحات ارضی را در روستای باقرآباد به تصویر بکشد. فصل دوم برمی¬گردد به جریانات انقلاب سفید و رفراندوم در سال های 43-1340 که هر دو از حوادث دوران نخست وزیری اسدالله علم بودند. رژیم هدف از تصویب این لایحه را جلوگیری از تمرکز کارها در پایتخت و کمک به رشد اجتماعی،اقتصادی و سیاسی مردم شهرستان ها اعلام کرد. اما از موضوعاتی که روحانیون را خشمگین کرد، حذف اسلام از شرایط نمایندگی مجلس، سوگند به کتب آسمانی در مواردی که طبق قانون می بایست به قرآن سوگند خورد، تساوی حقوق زن ومرد و شرکت زنان در انتخابات بود. با انتشار این لایحه در روزنامه های رسمی کشور، حضرت امام(ره) ، طی جلسه ای با علمای طراز اول قم در منزل شیخ مرتضی حائری، نقشه رژیم را از تصویب این لایحه افشا کردند و تصمیماتی هم اتخاذ نمودند.

شاه بعد از سفر به امریکا در 1341تصمیم گرفت به عنوان رهبر اصلاحات، برنامه ی اصلاحاتی که بعد از علی امینی ناتمام مانده بود را با عنوان انقلاب سفید به اجرا بگذارد. او در چهارم بهمن1341 برای اعطای اسناد کشاورزان قم و درواقع با هدف آگاهی از افکار عمومی و روحانیون به این شهر سفرکرد. در طی سخنرانی اش تصویب این لایحه را به نفع و مصلحت کارگر و کشاورز ایرانی می دانست. حمایت های داخلی و خارجی از این لایحه تأثیر بسیاری بر روی مردم گذاشت چنان که بیشتر مردم سبزوار در روز ششم بهمن 1341 به پای صندوق ها رفتند و رأی مثبت دادند. فصل سوم و چهارم درباره ی واکنش روحانیون و مردم سبزوار به بازداشت امام و تصویب لایحه ی کاپیتولاسیون نوشته شده است.

با توجه به حوادث سال1341و فرارسیدن عیدنوروز1342 حضرت امام در جلسه ای با روحانیون قم، نوروز 42 را عزا اعلام کردند. ایشان قصد داشتند از این طریق هم عواطف مردم را نسبت به شاه تحریک کنند و هم اعتراض خود را نسبت به اقدامات رژیم در سال گذشته اعلام کنند. رژیم از تحریم عید نوروز توسط علما، احساس خطر کرد و در دوم فروردین 1342 به مدرسه فیضیه ی قم حمله کرد. این اقدام رژیم سبب اعتراضات گسترده ای در سراسر کشور شد. حضرت امام(ره) نیز با انتشار بیانیه ی مشهور خود، مبارزه با رژیم را وارد مرحله ی جدیدی کردند.

رژیم این بار تصمیم گرفت با بازداشت رهبر نهضت، قیام را کنترل کند. با این نیت در نیمه شب 15خرداد به منزل حضرت امام(ره) یورش بردند و ایشان را بازداشت کردند. بعد ازدستگیری حضرت امام، تعداد زیادی از علما نیز در قم و شیراز بازداشت شدند، که موجب اعتراض سراسری مردم شد.

تصویب لایحه ی کاپیتولاسیون در 21مهر 1343 در جلسه ی علنی مجلس شورا به ریاست دکتر حسن خطیبی، غرور ملی را جریحه دار کرد. امام باز هم در صدر اعتراضات قرار گرفتند و دو اقدام اساسی در نشان دادن مخالفت خود با تصویب لایحه انجام دادند:1 ایراد سخنرانی در چهارم آبان برضد لایحه2- صدور اعلامیه در این زمینه.

همین امر کافی بود تا نیروهای امنیتی در شب13 آبان، منزل حضرت امام را در قم محاصره کردند و ایشان را به ترکیه تبعید کردند. در پی واکنش های همه اقشار جامعه، روحانیون و پیش¬نمازان سبزوار در حرکتی نمادین از حضور در مساجد و اقامه ی نماز خودداری کردند.

فصل پنجم به بررسی¬ عمل¬کرد روحانیون دعوت شده به سبزوار قبل از پیروزی، به نقش آنان در تقویت روحیه ی مذهبی¬_ سیاسی مردم اختصاص دارد. جریان انحرافی ناشی از رفت و آمد حبیب الله عاشوری به سبزوار در فصل ششم گنجانده شده است. فصل هفتم با عنوان «وفات حاج مصطفی خمینی و آغاز اوج گیری نهضت»، مراسم بزرگ¬داشت حاج مصطفی در آن شهرستان و بعد از آن تاریخی ترین حادثه ی سال 1356 یعنی انتشار مقاله ای توهین آمیز روزنامه ی اطلاعات علیه حضرت امام که اعتراض سنگین مردم سبزوار را به دنبال داشت، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

با نزدیک شدن به تحویل سال 57 روحانیون سبزوار تصمیم گرفتند به دلیل مصیبت های وارده به وسیله ی رژیم، عید نوروز را تحریم کنند و در شهر عزای عمومی اعلام کردند.

تظاهرات عید فطر و سخنرانی شیخ احمد سخنور در مسجد جامع، واکنش مردم سبزوار به ایجاد محدودیت بیت حضرت امام در عراق، بزرگ¬داشت چهلم شهدای هفدهم شهریور در سبزوار، مبارزات دانش آموزان و فرهنگیان، آغاز جنبش دانش آموزی، واکنش به حادثه ی 13آبان و حمله به دانشگاه تهران، محرم در سبزوار، دعوت از حجت الاسلام سیدعبدالکریم هاشمی به سبزوار، تاسوعا و عاشورای حسینی در سبزوار، چهارشنبه ی خونین سبزوار از جمله حوادثی هستند که مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. در پایان هم حوادث پراکنده ای از بهمن57، ماه پیروزی را ذکر کرده است.

فصل هشتم به رویدادهای پس پیروزی، از جمله استقرار نهادها و ارگان های انقلاب(تشکیل کمیته ی انقلاب اسلامی، تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تأسیس جهاد سازندگی، کمیته ی روحانیت و تشکیل دفتر تبلیغات اسلامی) و فعالیت های سیاسی و حزبی در سبزوار، همراه شدن مردم سبزوار با نظام جمهوری اسلامی ایران( رفراندوم جمهوری اسلامی، شرکت در اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری و مجلس بعد از پیروزی 57) پرداخته است. نویسنده به نشان قدردانی و سپاس، بخشی از زندگی نامه شهدای انقلاب رادر انتهای بحث به نقش قلم نشانده است.

پایان بخش کتاب: گاه شمار، پیوست ها، اسناد و تصویر،کتاب نامه، نمایه، فهرست منشورات مرکز اسناد انقلاب. کتاب انقلاب اسلامی در سبزوار 729 صفحه دارد.

 
تعداد بازدید: 5189