کتابی که پیش روی شماست "خاطرات آیت الله محمّد یزدی" است که پس از مقدمه در هفت فصل به نگارش درآمده و در قالب سه حوزه سیاسی، علمی و مذهبی تنظیم شده است.

اما درباره این عالم جلیل القدر باید گفت که ایشان در سال 1310 هجری شمسی در اصفهان متولد شد و پس از طی تحصیلات مقدماتی در همان جا، برای ادامه تحصیل وارد حوزه علمیه قم شد. خاطرات وی به لحاظ گستردگی فعالیتها، روابط نزدیک با علما و مراجع، مبارزات سیاسی با رژیم پهلوی، مشارکت در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران و عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، حاوی مطالب بسیاری از تاریخ کشور، بویژه تاریخ دوران مبارزه و مسائل مربوط به حوزه های علمیه و روابط علما با یکدیگر است. آیت الله یزدی بخش مهمی از دوران زندگی خود را صرف مبارزه با رژیم پهلوی کرده است که این بخش حاوی نکات مهمی از دوران مبارزه و رهبری امام خمینی است. بخصوص اینکه تبعیدهای مکرر آیت الله یزدی به شهرهای مختلف، باعث گسترش حوزه فعالیت و مبارزه و آشنایی ایشان با روحیات، خلق و خو، مشکلات و نارساییهای مناطق مختلف کشور شده است که بازخوانی آنها در جای خود بر ارزش خاطرات ایشان می افزاید.

فصل اول این کتاب اختصاص به دوران کودکی ایشان، آغاز دروس حوزوی در اصفهان، ورود به حوزه علمیه قم و تدریس در آنجا، آشنایی با شهید بهشتی دارد. این فصل، نکات جالب توجهی در زمینه اوضاع نابسامان شهرهای اصفهان و قم و زندگی  سخت مردم را در خود جای داده است.

در دومین فصل راوی به ذکر فعلیتهای تحقیقی و تألیفی خود پرداخته و چگونگی نگارش بخش عمده آثار خود را در زندان تشریح کرده است. کتابهای "فقه القرآن"، "حسین بن علی را بهتر بشناسیم" و "تفسیر قانون اساسی"، از جمله آثار مهم ایشان است.

سومین فصل این کتاب به دوران فعالیت آیت الله بروجردی در حوزه علمیه می پردازد. در این فصل برخی از اقدامات آیت الله بروجردی در زمینه اصلاح حوزه علمیه قم و نظم بخشیدن به امور حوزه علمیه مورد بحث قرار گرفته است.

فصل چهارم، به دوران مبارزه با رژیم پهلوی و آغاز فعالیت های سیاسی ایشان پرداخته است. که ممنوع المنبر شدن ایشان، سخنرانی کوتاه ایشان در فیضیه قبل از صحبت امام، استقرار امام در منزل ایشان و ...از دیگر موضوعات مورد بحث این فصل می باشد. در این قسمت از کتاب، آقای یزدی ضمن بیان خاطراتی از فدائیان اسلام و آیت الله کاشانی به تشریح فعالیتهای سیاسی خود و علما و مبارزه حوزه علمیه قم پرداخته و از مخالفت برخی از روحانیون با مبارزات انقلابی و روحیه محافظه کارانه پرده برداشته است. در قسمتهایی از خاطرات آیت الله یزدی در مورد سکونت ایشان در شهر قم چنین آمده است: چند روز پس از آنکه برای امام خانه ای مناسب و خوب تهیه کردیم، یک روز حاج احمد آقا اطلاع دادند که امام فرموده اند: "من در خانه خیابان ساحلی نمی مانم؛ چون خیلی اعیانی است و تزئیناتش زیاد است و برای من طلبه مناسب نیست. یا جای دیگر برای من تهیه کنید؛ یا به منزل خودم در یخچال قاضی می روم." از این رو با احمد آقا خمینی به جستجو پرداختیم. اما خانه ای که باب میل حاج احمد آقا بود پیدا نکردیم تا اینکه احمد آقا گفتند: اگر موافقید برویم منزل خود شما راهم ببینیم. گفتم منزل ما فوق العاده کوچک است و بعید است به درد شما بخورد. گفت دیدنش ضرر ندارد. احمد آقا منزل را دید ولی نظر خاصی نداد. پس از چند روز اطلاع داد که امام فرمودند به منزل آقای یزدی برویم. بیست و چهار ساعت بعد خانه را خالی کردیم و در اختیار امام قرار دادیم.

در فصل پنجم آیت الله یزدی ضمن تشریح دوران رهبری امام خمینی در مبارزات علیه حکومت پهلوی، بر نقش قاطع امام در دمیدن روح تحرک و مبارزه به روحانیون و حوزه های علمیه تأکید می کند. سفر شاه به قم، فاجعه دوم فروردین 1342 مدرسه فیضیه، دستگیری امام در سال 42، آزادی امام از زندان، کاپیتولاسیون و واکنش حضرت امام، نگرانی مردم از تبعید امام، دیدار امام در نجف، ارتباط با هیأتهای مؤتلفه از دیگر موضوعات مورد بحث در این فصل می باشد. آیت الله یزدی در ادامه مطالب این فصل به ذکر خاطراتی در مورد تلاش شاگردان امام برای طرح مرجعیت ایشان و دفاع از حرکت سیاسی وی می پردازد.

در نوروز سال 1342 به دلیل حوادث ناگواری که برای عالم اسلام رخ داده و خیانتهایی که از منظر امام خمینی، به اسلام لطمه زده بود، امام اعلام کردند که ما عید نداریم؛ ضمن اینکه این ایام مقارن با شهادت امام جعفر صادق نیز بود. لذا آیت الله گلپایگانی مجلس سوگی را در مدرسه فیضیه ترتیب دادند و خود ایشان هم در مجلس حضور به هم رساندند.

در اواسط منبر آقای انصاری در مجلس یادبود شهادت امام صادق بعضی از عناصر مشکوک به ساواک، به شعار دادن می پردازند تا جلسه را به هم بزنند. به تدریج سروصدا بلند می شود و به درگیری میان طلبه های هوادار امام خمینی با عوامل رژیم منتهی می گردد. در نهایت، مأموران از بیرون مدرسه به داخل هجوم می آوردند و به زدن طلبه ها می پردازند. طللاب بی پناه و بی سلاح به چهار گوشه مدرسه فرار می کنند و از مسیر پله ها به طبقه بالا می روند و دنبال راه گریز می گردند.برخی افراد از طریق رختشویخانه فیضیه که از طریق یک درب فرعی به رودخانه مجاور راه داشت، از صحنه می گریزند و برخی دیگر در ایوان طبقه دوم گرفتار می شوند. مأمورین چماق به دست، سررسیدند و بعضی از طلبه ها را از بالا به پایین پرت کردند که باعث شد به افراد آسیب جدی وارد آید. در این حال آیت الله گلپایگانی نیز در مدرسه حضور داشتند و طلبه ها برای حفاظت از جان ایشان معظم له را به حجره ای که در ردیف دوم بعد از کتابخانه و در غرب فیضیه قرار داشت، بردند تا بعد از آرامش، ایشان را به جای امن تری ببرند.

بعضی از اشخاص درپی فاجعه مدرسه فیضیه خدمت امام رسیدند و از بدی اوضاع و شرایط اظهار ناراحتی کردند و گفتند: "احتمال دارد فشار رژیم بیشتر شود و کار سخت تر گردد." امام با طمأنینه و سکون همیشگی شان، به آنها دلداری می دادند و می فرمودند: " مأیوس نباشید که پیروزی نزدیک است!"

قضیه فیضیه، مقطعی بود که بعضی از مراجع را به طور کامل از امام جدا کرد، البته از آنجا که مجموعه نهاد مرجعیت به لحاظ بازداشت حضرت امام لطمه دید، فعالیتهایی از سوی مراجع انجام شد و مرجعیت حضرت امام به طور رسمی مورد تأیید قرار گرفت.

فصل ششم کتاب دوران تبعید آقای یزدی به مناطق مختلف و فعلیتهای وی در آن شهرها را مورد بررسی قرار داده است. ایشان در طی دوران مبارزه خود به شهرهای مختلفی مانند: کنگان، بندرلنگه، رودبار، اسلام آباد و... تبعید شده است که بازگویی وضعیت ناگوار آن شهرها، حکایت از زندگی سخت ومرارت بار مردم آن مناطق دارد. ایشان با فعالیتهای مذهبی و سیاسی خود در مناطق تبعیدی به گسترش مبارزه در آن شهرها همت می گماشت.

فصل پایانی کتاب، به وقایع اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته است. آیت الله یزدی در این فصل ضمن اشاره به برخی از اقدامات خود در دفتر حضرت امام خمینی در قم، به جریان انتقال حکومت به روحانیت، تسخیر دفتر امور زنان قم و مهدیه تهران توسط منافقین، مبارزه با سازمان مجاهدین خلق و اوضاع سیاسی جامعه در آن شرایط می پردازد. همچنین برخی وقایع مربوط به نیروهای ملی – مذهبی و دولت وقت و روابط امام وعلما با دولت موقت و نهضت آزادی را تشریح می نماید.

کتاب در انتهای مطالب خود ضمائمی هم دارد . این ضمائم شامل گزیده ای از تصاویر و اسناد مربوط به آیت الله یزدی است. اسناد هم، برگزیده هایی از مجموع سیصد و پنجاه برگ سند هستند که براساس ترتیب تاریخی در این مجموعه منتشر شده و خواننده با ملاحظه این اسناد به سیر مبارزاتی ایشان پی خواهد برد.

در انتها  لازم به ذکر است که  کتاب خاطرات آیت الله یزدی برای اولین بار در سال1380 در 724 صفحه توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر گردیده است.