روزشمار پانزده خرداد، بهار 1341

مهرنوش کاظمی

در این مقاله قصد داریم نگاهی بیاندازیم به کتاب روزشمار بهار 1341، یکی از کتابهای مجموعه کتاب های روزشمار 15 خرداد 42 که در مجموعه دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری تدوین شد و در نمایشگاه کتاب سال 1393 از آن رونمایی گردید. این کتاب محصول طرح تحقیقاتی 15 خرداد 42 است که از نخستین روزهای سال1376 آغاز و منابع آن توسط محققان واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری با جستجو در کتب و نشریات داخلی و خارجی، بولتن های محرمانه، اسنادو... گردآوری شد. این بررسی از آغاز سال 1340 تا پایان سال 1343 شمسی را دربرگرفته تا از مقدمه و بازتاب حوادث خرداد 1342 نیز به صورت کامل یاد شود.
نویسنده این مجلد از روزشمار آقای محمد قبادی است که تا کنون چند اثر در زمینه تاریخ معاصر از ایشان به انتشار رسیده است. از جمله آنها می توان به پاسیاد پسر خاک و خاطرات محمد حسین بهجتی اشاره کرد.
درباره روزشمار نویسی باید گفت که در این طرح، روزشمار هر روز با عنوان خبرهای همان روز آغاز می شود و سپس متن خبرها، وقایع آن روز را شرح می دهد و خواننده را با حال و هوای همان روز آشنا می کند. محمد قبادی در رابطه با روش نگارش روزشمار اینگونه تاکید می کند که: در این مجلد سعی بر آن بوده تا تحلیلی ارائه نشود و آنچه از تحلیل ها دیده می شود بازتاب وقایع و رویدادها و تحلیل همان زمانی از وقایع می باشد. این مهم می تواند به وجه بهتری فضای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور ایران را بنمایاند(صفحه 9 مقدمه).  اما در رابطه با روزشمار پیش رو باید گفت که مجلد حاضر، جلد اول از سال 1341 ش است که حوادث و اخبار بهار 1341 (01 /01 /1341 تا 31 /03 /1341) را بازگو کرده و فضایی از وقایع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور را نمایان ساخته است. به صورت فهرست وار، مهم ترین وقایع و حوادث رویداده در این زمان چنین بوده است:
دانشگاه تهران پس از 72 روز تعطيلي بازگشايي شد(15 /01 /1341)،سفر شاه و فرح به امريكا(21 /01 /1341)، ورود شاه به نیویورک و اعتراضات دانشجویان(22 /01 /1341)،تشكيل شوراي وزيران سنتو(10 /02 /1341)،اظهارات وزیر کشاورزی درباره اجرای لایحه اصلاحات ارضی(23 /02 /1341)، اجرای اصلاحات ارضی در اراک(30 /02 /1341)، نامه آیت الله حکیم به مسلمانان ایران درباره لایحه اصلاحات ارضی(06 /03 /1341)،  اعتراض آیت الله طالقانی به دعوت مستشاران اسرائیلی(24 /03 /1341).
 اما اگر بخواهیم چکیده اخبار را ارائه دهیم باید گفت که تحویل سال 1341 با پیام نوروزی شاه، فرح و امینی آغاز گردید و در اولین روزهای سال شاه و فرح در پی اعلام کاخ سفید به آمریکا دعوت شدند.این سفر اولین سفر او به امریکا بعد از به قدرت رسیدن کندی بود. رئیس جمهوری که به گفته خبرگزاری بلوک شرق تمایلی به دیدار با شاه نداشت، هر چند که سرانجام این دیدار انجام شد. سفر شاه به امریکا در گزارش ها و تفسیرهای خبری رادیو مسکو یا دیگر رادیوهای تحت حمایت شوروی خلاصه می شد به دو موضوع: تلاش محمدرضا پهلوی برای دستیابی به تجهیزات نظامی بیشتر و مدرن تر و دیگری راضی کردن امریکایی ها به برکناری علی امینی از نخست وزیری؛ چرا که امینی برکشیده و تحت حمایت امریکایی ها دانسته می شد و این امر شاه را هراسان می کرد. این گونه تفسیرها شاید در نگاه اول کمی غیر واقعی جلوه می کرد اما با مراجعت شاه از سفر امریکا لباس حقیقت به تن کرد. اولین اختلاف را میتوان بر سر بودجه نظامی جستجو کرد که امینی در خرداد 1341 در صدد کاستن از آن بود چرا که دولتش با کسر بودجه شدید دست به گریبان شده بود. بودجه در دولت علی امینی بر مبنای همان بودجه 1340 ش بسته شده و آن نیز چیزی جز همان بودجه 1339 ش نبود که بصورت یک دوازدهم قابل برداشت می شد و در این بین علی امینی و تیم اقتصادی اش می کوشید تا به هر طریق که شده از کسری همیشگی بودجه بکاهند.
15 فروردین دانشگاه تهران پس از درگیری چند ماه پیش دانشجویان با مأموران حکومت پهلوی و در پی آن تعطیلی دانشگاه بازگشایی شد. و برخی از بازداشت شدگان نیز آزاد شدند. برخی مطبوعات تعطیلی دانشگاه را تعمیرات ساختمانها عنوان کرده بودند.
در فروردین 1341 تلاش شد تا اصلاحات ارضی پیگیری شود. کار در چند شهر آذربایجان آغاز شد و تا خرداد این اصلاحات به گیلان و قزوین کشیده شد. البته باید توجه داشت که این همه اقدامات دولت امینی نبود. در فروردین و اردیبهشت مردم تهران و چند شهر دیگر درگیر بارندگی شدید و سیل خانمان برانداز شدند. مردم تهران بخصوص در جنوب شهر بیشترین لطمات را دیدند. شاه برای کمک رسانی به مردم، از امریکا پیام فرستاد، دولت حساب ارزی ریالی در بانک ملی افتتاح کرد و برخی علما، نهادهای اجتماعی چون جمعیت شیر و خورشید و نیز برخی ارتشیان بطور سازمان یافته کمک های زیادی اهدا کردند. در این میان چند سفارتخانه نیز با مردم آسیب دیده همدردی کرده و تعدادی شان مبالغی کمک کردند.
خرداد 1341 برابر با محرم 1382 زمینه ای مناسب برای منتفدان جدی حکومت پهلوی و دولت آن بود. آیت الله سید محمود طالقانی در مسجد، حسینیه یا خانه ای سخنرانی نکرد مگر اینکه از ظلم و ستمی که بر مردم می رفت فریاد کشید و انتقادات تند خود را تا آنجا پیش برد که می خواستند او را از سخنرانی در تاسوعا و عاشورا باز دارند که نتوانستند.
روزشمار بهار 1341، از سه بخش تشکیل شده که هر بخش بازگو کننده اخبار یک ماه این فصل است. و در انتهای ماه خرداد 1341، فهرست اعلام و کتابنامه هم گنجانده شده تا سرعت عمل مراجعین و محققین در تحقیقات موضوعی بیشتر باشد. این روزشمار در 376 صفحه گردآوری شده و در سال 1393 توسط انتشارات سوره مهر( وابسته به حوزه هنری) منتشر و روانه بازار گردید.

 
تعداد بازدید: 3898