روزشمار 15 خرداد، نیمه اول بهار 1343

مهرنوش کاظمی

یکی از کتابهای منتشره دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، که در بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب – اردیبهشت 1393 - ، برای اولین بار منتشر گردید، روزشمار 15 خرداد، ویژه نیمه اول بهار 1343 بود. این کتاب که جلد اول روزشمارهای سال 1343 محسوب می شود، به کوشش سید محمد صادق فیض نگارش شده است.
روزشمار نیمه اول بهار 1343، با کمک منابع بی شمار موجود در آرشیو دفتر ادبیات انقلاب اسلامی نگاشته شده است که حاصل سالها تلاش محققان واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی این دفتر است. نکته ای کلی که باید در رابطه با مجموعه روزشمار پانزدهم خرداد خاطر نشان ساخت این است که اين كار از نخستين روزهاي سال 1376 آغاز و منابع موجود توسط محققین واحد تدوين تاريخ دفتر ادبيات انقلاب اسلامي حوزه هنري در قالب «طرح تحقيقاتي 15 خرداد 1342»، جست‌وجو و يادداشت‌برداري شد. اين بررسي از آغاز سال 1340 تا پايان سال 1343 شمسي را دربر گرفت تا از مقدمه و بازتاب حوادث خرداد 1342 نيز به صورت كامل ياد شود.
منابع داخلي و خارجي اين روزشمار در قالب كتاب، نشريات و مطبوعات و اسناد بود كه منابع خارجي پس ار ترجمه به فارسي و از طريق جست‌وجو در كتابخانه‌ها و شبكه اطلاع‌رساني جهاني (اينترنت) گرد آمد. در جمع منابع كم نيست كتاب و نشريات و خاطرات و اسنادي كه براي نخستين‌بار، براي روايت اين واقعه تاريخي مورد توجه و استفاده قرار گرفته اند. اين آثار با فعاليت واحدهاي ديگر دفتر ادبيات انقلاب اسلامي حوزه هنري (تاريخ شفاهي، فرهنگ ناموران، بايگاني اسناد و گروه زبانهاي خارجي) فراهم آمد.
بررسي منابع و كسب اطمينان از اينكه همه منابع موجود درباره حوادث خرداد 1342 و قبل و بعد از آن،‌ ديده شده است،‌ پنج سال طول كشيد و اوايل دهه 1380 (حدود چهل سال پس از خرداد 1342) كار نگارش روزشمار حادثه 15 خرداد آغاز شد. البته بررسي منابع تازه‌اي كه درباره اين رويداد منتشر مي‌شود، همچنان ادامه دارد و نتيجه آن در ميان اين روزشمار جاي خواهد گرفت.
براي هر روز از اين دوره زماني (آغاز سال 1340 تا پايان سال 1343) حجم زيادي يادداشت (فيش) وجود دارد. معمولا يك خبر به روايت چند منبع ديده و با توجه به اعتبار هر منبع، نقل مي‌شود. در اين نگارش با هدف اطلاع‌رساني دقيق از وقايع، روايت منابع از يك خبر يا اتفاق به گونه‌اي تلفيق مي‌شود كه در نهايت نماي كامل و در حد امكان لحظه به لحظه‌اي از ماجرا ارائه كند. بدین ترتیب در نتیجه مطالعات و تحقیقات در رابطه با این مقطع حساس از تاریخ معاصر ایران حدود 280 هزار فیش تحقیقاتی از نشریات، کتاب‌ها، خاطرات، اسناد، منابع خارجی، بولتن‌های محرمانه، اسناد ساواک، شهربانی و ... تهیه شد که تمامی آنها در بانک اطلاعات رایانه ای دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، با قابلیت‌ جستجو کلیدواژه‌ای، ثبت شده اند.
اما روزشمار نیمه اول بهار 1342 که به روایت حوادث روزهای اول فروردین 1343 تا پانزدهم اردیبهشت همانسال می پردازد، به صورت فهرست وار در برگیرنده حوادث زیر است
18/ 1/ 1343 : آزادي آيت‌الله خميني و بازگشت به قم - پيام آيت‌الله خميني به ملت ايران و اظهار تاسف ايشان از تسلط اسرائيل و عمال آن‌ها بر ايران. - شایعه‌سازي روزنامه‌ها مبني بر سازش آيت‌الله خميني با رژيم شاه.
21/ 1/ 1343 : ديدار آيت‌الله خميني با دانشجويان دانشگاه تهران در قم و رد اتهام سازش و محكوميت زنداني شدن آيت‌الله سيدمحمود طالقاني و مهندس مهدي بازرگان. - سخراني آيت‌الله خميني در جمع روحانيون و اهالي شيراز درباره رسالت حوزه‌ها.
22/ 1/ 1343 : تلگرام آيت‌الله خميني و تكذيب سر مقاله روزنامه اطلاعات (موافقت روحانيون با مقاصد دولت)
22/ 1/ 1343 : بيانات آيت‌الله خميني در جمع خانواده‌هاي شهداي قيام 15 خرداد 1342 و تأييد بر تأمين نيازمندي‌هاي خانواده شهدا.
24/ 1/ 1343 : شاه براي تماشاي مانور مشترك ايران و امريكا در خليج فارس عازم جنوب شد.
25/ 1/ 1343 : بيانات آيت‌الله خميني خطاب به آقاي سيد عبدالكريم هاشمي‌نژاد درباره اوضاع مبهم سياسي جهان و منطقه.
26/ 1/ 1343 : سخنراني آيت‌الله خميني در جمع اقشار مردم درباره كشتار 15 خرداد1342، عملكرد دولت رسالت علما. - تأسيس دانشگاه اسلامي از سوي حکومت پهلوی. - رد اتهام پول گرفتن از جمال‌ عبدالناصر توسط جوجو
28/ 1/ 1343 : بيانات آيت‌الله خميني در جمع بازاريان شهرستان قائم شهر درباره رسالت مبلغان ديني.
6/ 2/ 1343 : پايه‌گذاري اولين تشكيلات سياسي نظامي در حوزه علميه قم با نام جمعيت سري يازده نفر يا جمعيت سري اصلاح حوزه.
در این مجلد نیز همانند سایر مجلدات روزشمار 15 خرداد 1343، تلاش شده است تا با در کنار هم قرار دادن خبرهای مرتبط با نهضت پانزدهم خرداد، با محوریت آیت الله خمینی و مبارزه با رژِم پهلوی، دور نمایی از وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی حکومت را بدون تحلیل رویدادها در اختیار خواننده قرار دهند. البته لازم به ذکر است که در مقدمه این کتاب به صورت جسته و گریخته، اشاره و تحلیلی بر حوادث آن روزها ارائه شده است تا خواننده در جریان روند کلی حوادث آن مقطع قرار گیرد. در قسمتی از این اشاره می خوانیم: در مقطع اول فروردین تا 15 اردیبهشت 1343 که مصادف بود با ششم ذی قعده تا 22 ذی حجه 1383، دولت با این تلقی که توانسته است بر مقاومت ها و مخالفت ها فائق آید، سوار بر مرکب به ظاهر رهواری، با سرخوشی ناشی از دریافت وامهای متعدد از اروپا و امریکا، صفحه ای تازه در تاریخ ایران می گشاید. اما این همه ماجرا نبود، چرا که در زیر پوست و لایه رسمی کشور، تحرکات تازه ای در شرف وقوع بود. گسترش آگاهی های عمومی از جانب مخالفان حکومت، بویژه  روحانیت انقلابی و مبارز مسلمان، امکان یکه تازی های تازه را با مشکل مواجه می ساخت.
در سویی دیگر، تحرکات برخی از کشورهای عربی در کوک کردن ساز جداسازی خوزستان و جزایر ایرانی خلیج فارس، بخشی از فضای سیاسی جامعه را معطوف خود کرده بود. با این حال احزاب مخالف حزب حاکم، نظیر مردم و ملیون و همچنین سایر مخالفان حکومت چون توده ایها، سوسیالها، جبهه ملی، نهضت آزادی و شماری از شخصیت های سیاسی و اجتماعی، هریک به نوبه خود در ملتهب نگاه داشتن فضای کشور، نقشی را ایفا می کردند. مسیر حوادث با آنکه ظاهری آرام را در جامعه ترسیم می کرد، امات تحرکات در لایه های زیرین، خبر از وقوع حوادثی در آینده داشت.
روزشمار نیمه اول سال 1343 در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول، فروردین 1343 که از صفحه اا تا صفحه 336 ادامه دارد و بخش دوم با عنوان اردیبهشت 1343 که مطالب صفحات 337 تا 525 کتاب را تشکیل می دهد. در انتها نیز فهرست اعلام و کتابنامه ای به مطالب الحاق شده است تا راهنمای محققین برای تحقیقات بیشتر باشد. این روزشمار مصور است و در لا به لای مطالب، بر حسب لزوم، تصاویر مروبط به اشخاص، اماکن، مناسبت ها و دیگر مواردی که به شفاف تر شدن موضوعات کمک می کنند، به چاپ رسیده است.
نکته حائز اهمیت دیگر، پانویس هایی هستند که در انتهای مطالب هر روز روزشمار اضافه شده اند. این پانویس ها شامل ارجاعات، زندگینامه های کوتاه، اطلاعات تکمیلی و دیگر نکاتی هستند که نکات اطلاعاتی موجود در متن روزشمار را کویاسازی می کنند. در واقع در روزشمار هر روز ما به نوعی با یک شبهه روزنامه طرف هستیم که در سربرگ آن اهم اخبار به طور خلاصه آورده شده، سپس وارد مشروح اخبار روزشمار می شویم که تصاویر بین متن به روشن تر شدن اطلاعات کمک می کنند و در انتها پانویس های مربوط آورده شده اند.
روزشمار نیمه اول بهار 1343، به انضمام کتابسناسی و ارجاعات، 582 صفحه دارد. تصویر پشت جلد این روزشمار مزین به نامه ایست که در همان روزها، آیت الله خمینی به آیت الله میلانی ارسال کرده بودند و درباره مسائل کلی و مهم آن روزها ابراز نگرانی کرده بودند.

 
تعداد بازدید: 3945