انقلاب اسلامی در ارومیه

عباس واضح

مرکز اسناد انقلاب اسلامی در ادامه انتشار پژوهش‌های تاریخ انقلاب اسلامی کتاب انقلاب اسلامی در ارومیه  را به قلم داود قاسم پور در سال 1392 در دو مجلد به چاپ رسانده است.

 ارومیه، یکی از شهرهای آذربایجان غربی، از سالیان قبل از مشروطه تا بعد از آن در کانون فعالیت میسیونرهای مذهبی خارجی و تاخت و تاز اقوام مختلف از جیلوها گرفته تا اتباع سمیتقو بود و با دسیسه‌های بیگانگان اعم از انگلیس و روس و عثمانی روزهای دشواری را پشت سر گذاشته است. مردم این شهر همگام و همدوش با علمای خود در طول تاریخ انقلاب اسلامی برای تحقق نهضت امام خمینی (ره) جانفشانی کرده‌اند.

در جلد اول این اثر در 628 صفحه، پس از بیان ریشه‌های تاریخی و جغرافیایی شهر، به تفصیل درباره تاریخ معاصر این شهر بحث شده است. همچنین در بستر تحلیل تاریخ یکصد ساله ارومیه، نحوه همراهی مردم با نهضت اسلامی بررسی می‌شود.

بحران‌هایی چون شورش شیخ عبیدالله نقشبندی با تلاش‌های میسیونرهای مذهبی در تاثیرگذاری بر اقلیت‌های دینی و منافع قدرت‌های خارجی در دامن زدن به اختلاف قومی جیلوها و سمیتقوها مورد بررسی قرار می‌گیرد و ارومیه در دوره رضا شاه، محوری است که در ادامه این پژوهش می‌آید. تبعید رضا شاه از کشور و حمله قدرت‌های خارجی به کشورمان، که این شهر در خط مقدم آن بود، تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان و ارومیه و نهضت ملی شدن صنعت نفت دیگر قسمت‌های این تحقیق‌اند. جریان انقلاب اسلامی در ارومیه با تکیه بر اسناد و خاطرات فعالان نهضت و ارومیه در آغازین روزهای نهضت اسلامی بخش‌های پایانی کتاب را در بر می‌گیرد.

مردم این شهر، متاثر از تحولات سیاسی و غائله‌های رخ داده در این شهر، نوعی هراس توام با بدبینی نسبت به تحرکات و خیزش‌های ملی پیدا کرده بودند. این بدبینی حتی در باورهای دینی مردم نیز متبلور شد و همین عامل باعث شد مرجعیت شیعه نسبت به این مسئله احساس مسئولیت کند و عالمان دینی را به این شهر اعزام نماید. آنان در مساجد و منابر به تبیین تفکر و اندیشه‌های دینی پرداختند و زمینه را برای ورود مردم به عرصه‌های نهضت اسلامی، که در تداوم حرکت آزادیخواهی ملت ایران در یکصد سال گذشته بود، فراهم کردند. اقدام آنان و نیز تحولات سیاسی- اجتماعی در عرصه کلان و ملی، منجر به تربیت جوانانی شد که نسبت به تحولات سیاسی و مذهبی، حساسیت و دغدغه داشتند و بار اصلی مبارزه را بر دوش گرفتند.

در خصوص وقایع تاریخی 15 خرداد 1342 در ارومیه، فصل دوم کتاب، از وقایعی مانند دستگیری امام خمینی(ره) و اقدامات روحانیون این شهر این گونه یاد کرده است:

«محرم 1342 فرصت مناسبی بود تا روحانیون به بیان اقدامات خلاف دین شاه بپردازند. در این زمینه آنان با استفاده از فرصت پیش آمده- سخنرانی در مساجد و هیات‌های عزاداری- به افشاگری علیه اقدامات رژیم پرداختند. استاندار آذربایجان غربی در نامه ای که در 1 /3 /1342 به نخست‌وزیر وقت نوشت، از برگزاری مجلس عزاداری توسط استانداری در مسجد بازارباش خبر داد، و به این وسیله سعی کرد تا روند اوضاع را در دست بگیرد. امام در 13 خرداد 1342 شاه را مورد خطاب قرار داد و او را به علت برگزاری رفراندوم و بی‌توجهی به تذکرات روحانیت مورد انتقاد قرار داد. روحانیون ارومیه نیز به پیروی از دستور امام خمینی(ره) و مراجع عظام تقلید به چاره اندیشی در این زمینه و استفاده از ظرفیت محرم برآمدند. آنان به محض آگاهی از پیام امام خمینی(ره)، به برگزاری جلسه‌ای در این زمینه مبادرت ورزیدند و به برنامه‌ریزی درباره دهه اول محرم پرداختند. در این زمینه حجت‌الاسلام و المسلمین حسنی، روحانیون ارومیه را جهت اتخاذ تصمیم واحد، به منزل خود دعوت کرد. رژیم [پهلوی] که از این ناحیه احساس خطر می‌کرد، سعی کرد با دستگیری برخی از روحانیون، از شدت اقدام آنان بکاهد، لذا حجت‌الاسلام و المسلمین حسنی را در دهه اول محرم دستگیر و زندانی کرد.

صبحگاه 15 خرداد 1342، کماندوها در قم به منزل امام ریختند و معظم‌له را دستگیر و به تهران بردند. پخش این خبر باعث خیزش مردم سراسر کشور شد و مردم ارومیه هم مثل سایر شهرها متاثر از این قیام، دست به فعالیت‌هایی زدند. علمای ارومیه به محض آگاهی از دستگیری امام خمینی(ره) در مسجد میرزا حسین آقا اجتماع و با صدور اعلامیه‌ای این اقدام را محکوم کردند، ولی با توجه به قدرت ساواک منطقه و کنترل آن نهاد امنیتی بر اوضاع منطقه، نتوانستند اقدام جدی نمایند. در گزارشی که ساواک در ارومیه در 15 خرداد 1342 به تهران فرستاد، قید شده بود که مراسم عزاداری در ارومیه در آرامش برگزار شد و به روحانیون معدود مخالف چندان میدان داده نشد. ساواک در نامه‌ای دیگر که به مرکز ارسال کرد، از بروز برخی نا آرامی‌ها در منطقه خبر داد و قید کرد که «وضع شهر عادی، ولی در باطن ناراحتی‌هایی مشهود است.»

استاندار آذربایجان غربی نیز در گزارش ارسالی در 15 خرداد 1342 ادعا کرد که مراسم عزاداری در ارومیه در آرامش برگزار شد و دستجات عزاداری و سینه‌زنی در مجلس عزاداری، که از طرف استانداری در مسجد بازارباش برگزار شده بود، شرکت کردند. ولی علیرغم این تضییفات، علمای ارومیه در صدد اتخاذ تصمیمی واحد در واکنش به دستگیری امام خمینی(ره) بودند. ساواک که از این اقدام آنان مطلع بود، در شب 15 خرداد روحانیون برجسته شهر را احضار کرده و بازداشت کرد و آنان را ملزم به سپردن تعهد نمود....»

مجلد  دوم این کتاب به وقایع مربوط به سال‌های 1356 و 1357 در سه فصل با عناوین طرح نام ایام، نهادسازی مردمی و انتخابات و ثبت نظام به حوادث و وقایع انقلاب اسلامی تا پیروزی انقلاب و مدتی پس از آن پرداخته است. این جلد در 474 صفحه در سال 1392 به چاپ رسیده است. متاسفانه در جلد دوم کتاب، در قسمت فهرست مطالب و مقدمه به اشتباه، فهرست مطالب و مقدمه جلد اول به چاپ رسیده است.

 
تعداد بازدید: 3663