کتاب و نشریه
«انقلاب اسلامی در شیراز» و بررسی رویدادهای 1340 تا 1343
الهام صالح
کتاب آنقدر قطور است که نیازی نیست تعداد صفحات دقیق آن را بدانی. قطر کتاب حتی اگر با یک کتاب رمان هم روبه‌رو باشی، در ابتدا باعث ترس میشود چه برسد به اینکه بدانی با کتابی تاریخی مواجه هستی، یک کتاب کاملا تخصصی که قرار است انقلاب اسلامی را به صورت ویژه در شهر شیراز مورد بررسی قرار دهد.
«انقلاب اسلامی در شیراز»* 1200 صفحه را شامل میشود، اما از صفحه 703 به بعد به گاهشمار انقلاب اسلامی در شیراز، اسناد و تصاویر و کتابنامه اختصاص دارد. بنابراین جای نگرانی نیست. علاوه بر قطر کتاب که از تصویر ابتدایی، کمتر است، نثر ساده نوشتار هم باعث میشود تا ترس اولیه از حجم کتاب کاملا از بین برود. یک نکته دیگر هم هست؛ این کتاب، تحولات رخ داده در شهر شیراز را به صورت فصلبندی شده و بر اساس دوره زمانی ارائه میدهد. همین موضوع، دست مخاطب را باز میگذارد. او به آسانی میتواند ابتدا به فصلهای مورد نیاز، یا مورد علاقه خود مراجعه کند و بعد سر فرصت، بقیه فصلها را مورد مطالعه قرار دهد.
کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز» 15 فصل را شامل میشود که عناوین این فصلها به این شرح است؛ فصل اول: شیراز از ابتدا تا مشروطه، فصل دوم: شیراز از انقلاب مشروطیت تا سقوط قاجاریه، فصل سوم: شیراز در دوره پهلوی اول، فصل چهارم: شیراز از شهریور 1320 تا ملی شدن صنعت نفت، فصل پنجم: تحولات سیاسی اجتماعی شیراز در دوران ملی شدن صنعت نفت، فصل ششم: شیراز از کودتای 28 مرداد تا اصلاحات ارضی، فصل هفتم: اصلاحات ارضی فارس، فصل هشتم: قیام 15 خرداد در شیراز، فصل نهم: مبارزات و فعالیتهای سیاسی مخالفتآمیز با رژیم شاه در شیراز، فصل دهم: شیراز در سال 1356، فصل یازدهم: اوجگیری حرکت مردم شیراز در سال 1357، فصل دوازدهم: شیراز در دوران حکومت نظامی، فصل سیزدهم: شیراز در دوران نخستوزیری بختیار تا پیروزی انقلاب اسلامی، فصل چهاردهم: تحولات سیاسی- اجتماعی شیراز در سالهای نخست پیروزی انقلاب.
البته یک فصل دیگر هم هست که از این فصل به عنوان فصل هشتم یاد شده. در واقع این کتاب دارای دو فصل هشتم است؛ فصل هشتم: قیام 15 خرداد در شیراز و فصل هشتم: فعالیتهای رژیم شاه در آستانه انقلاب اسلامی در شیراز.
تکرار دو فصل با یک شماره، به ویژه در فهرست که به نوعی ویترین کتاب به شمار میرود، اتفاق جالبی نیست. مخاطب انتظار دارد این اشتباه در فصلهای کتاب برطرف شده باشد، اما این طور نیست و باز با دو فصل هشتم مواجه میشود. البته خوشبختانه در پیشگفتار مولف، به این موضوع اشاره شده که کتاب دارای 15 فصل است.
اغلب کتابهایی که در زمینه انقلاب اسلامی منتشر شده، فعالیتهای سیاسی شهرهایی مانند تهران و قم را مورد بررسی قرار داده و اینکه یک کتاب به بررسی اتفاقات یک شهر دیگر در جریان انقلاب اسلامی بپردازد، یک نقطه قوت به شمار میرود که به سادگی نمیتوان از کنار آن عبور کرد. «انقلاب اسلامی در شیراز» به دلیل مرکزیت سیاسی - اجتماعی حوزه وسیعی از جنوب کشور به اتفاقات شهر شیراز میپردازد. مولف این کتاب برای تالیف آن از کتابهایی مختلف به عنوان منبع پژوهش خود استفاده کرده، اما از اسناد و مدارک، گزارشهای دولتی، گزارشهای محرمانه ساواک و اسناد مراکزی مانند سازمان اسناد ملی ایران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نیز بهره گرفته است. گزارشها و مقالات منتشر شده در مطبوعات نیز بخش دیگری از منابع پژوهشی این اثر است. بهرهگیری از منابع متعدد، این کتاب را به سندی قابل قبول تبدیل میکند.
«گاهشمار انقلاب اسلامی در شیراز» که در پایان کتاب قرار گرفته یکی دیگر از ویژگیهای این کتاب است. این گاهشمار، میانبری آسان برای مخاطب است، نه به این دلیل که مخاطب امروز، مخاطب دنیای سریع تکنولوژی است، بلکه به این دلیل که او با مطالعه این گاهشمار به طبقهبندی مورد نظر خود دست مییابد و سریعتر در جریان مباحثی که مورد نیاز اوست، قرار میگیرد.
این گاهشمار، اتفاقات بازه زمانی شهریور 1340 تا شهریور 1360 را به صورت خلاصه در اختیار مخاطب کتاب قرار میدهد. اجرای نخستین مرحله برنامه اصلاحات ارضی در شهریور 1340 نخستین اتفاقی است که در گاهشمار انقلاب اسلامی در شیراز به آن اشاره شده. اعدام ملاغلامحسین سیاهپور و سه تن از افراد شورشی بویراحمدی در شیراز نیز آخرین اتفاق این گاهشمار است.
در فاصله شهریور 1340 تا دی 1343، اتفاقات مهم دیگری نیز در شیراز به وقوع پیوسته که اعلام خلع سلاح عشایر از سوی شاه (5 آذر 1341)، صدور قطعنامه 4 مادهای از سوی آیتالله محلاتی به مناسبت واقعه فیضیه قم (18 فروردین 1342)، سخنرانی آیتالله محلاتی در روز عاشورا در شیراز (14 خرداد 1342)، دستگیری آیتالله دستغیب و زندانی شدنش (17 خرداد 1342)، مهاجرت علمای شیراز و سایر شهرستانهای فارس به تهران در اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره) (29 خرداد 1342) و برگزاری مراسم جشن و دعا در شیراز به مناسبت آزادی امام خمینی(ره) (21 فروردین 1343) برخی از این اتفاقات است.
در واقع، رویدادهای بازه زمانی 1340 تا 1343 در فصلهای هفتم و هشتم کتاب بررسی شده است و این فصلها نیز موضوع‌هایی مانند شورش در منطقه کوهمرهسرخی، محاکمه و اعدام سران عشایر، شورش قشقاییها، شورش موصلوها، قیام بهمن خان قشقایی، ارتحال آیتالله العظمی بروجردی، شیراز در محرم 1342 و واقعه 16 خرداد شیراز را دربرمیگیرد.
در بخشی از فصل هشتم درباره زندانی شدن علمای شیراز چنین نوشته شده: «پس از انتقال علمای دستگیر شده به تهران، آنان را به عشرتآباد منتقل و هر کدام را در یک سلول جداگانه زندانی کرده عمامه، لباس، قرآن و سایر اسباب آنان را نیز تحویل گرفتند. ماموران زندان نیز به طور مرتب به آنان گوشزد میکردند که از آنجایی که شما عشایر را تحریک کرده و علیه مصالح مملکت نیز اقدام نمودهاید، احتمالا اعدام خواهید شد.»
اتفاق‌های رخ داده بین سالهای 1340 تا 1343 در این کتاب با مطلبی درباره جشن مردم شیراز در واکنش به آزادی امام خمینی (ره) به پایان میرسد که بخشی از آن به این شرح است:«پیش از آزادی امام خمینی(ره)، سرلشکر پاکروان رئیس وقت ساواک در تاریخ 2 فروردین 1343 طی دستورالعملی به کلیه شعب ساواک در کشور تاکید کرد: از دخالت در نحوه برخورد با آزادی ایشان و مراسمهایی که گرفته میشود خودداری شود. بدین ترتیب در شهرستانهای مختلف جشنهایی بدین مناسبت برگزار گردید. از این رو دو مجلس دعا از طرف آیتالله دستغیب و حجتالاسلام مصباحی در مسجد جامع عتیق و سید حسامالدین فالاسیری در مسجد آقاباباخان، در 21 فروردین برگزار گردید.»
کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز» همچنین دارای اسناد و تصاویر است که فهرست موضوعی اسناد نیز در ذیل آن منتشر شده. هر فهرست، دارای شماره سند، موضوع و شماره صفحه است. پس از آن اسناد در اختیار مخاطب قرار میگیرد که در مجموع 216 سند در کتاب انتشار یافته است. «گزارش ساواک فارس در مورد اطلاعات واصله از بویراحمد سفلی»، «گزارش سخنرانی آیتالله مطهری در آمفی تئاتر دانشکده ادبیات دانشگاه پهلوی در جشن انجمن اسلامی دانشجویان»، «رادیو بغداد و ایجاد برنامه انتقادی جدید در ارتباط با جشنهای 2500 ساله»، «بیانیه مسلمانان مبارز شیراز در مورد تحریم جشن هنر شیراز» و «گزارش روزانه شهربانی در مورد وقایع و راهپیماییهای شیراز و سایر شهرستانها» موضوع‌های برخی از این اسناد است.
تصاویری با موضوع‌هایی مانند «مراسم استقبال از احمد شاه قاجار در خیابان زند شیراز»، «مصدق و کریم پورشیرازی»، «اولین زن تلفنچی در محل کار خود در شیراز» و «فرح دیبا در مراسم افتتاحیه جشن هنر شیراز» نیز در این کتاب وجود دارد. بخش تصاویر همچنین عکسهایی پرسنلی از افراد مختلف را هم شامل میشود که کاش علاوه بر نام این افراد، توضیحاتی درباره آنها نیز به مخاطب ارائه میشد.
کتابنامه، نمایه و فهرست منشورات نیز در پایان کتاب قرار گرفته است.
کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز»، برگی از تاریخ ایران را ورق میزند. این برگ قطور از تاریخ، فقط روی یک شهر تمرکز کرده است، شیراز و به یک موضوع اختصاص دارد؛ انقلاب اسلامی.
* انقلاب اسلامی در شیراز/ مولف: منصور نصیری طیبی/ موسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی/ 1200 صفحه
تعداد بازدید: 3924
آرشیو کتاب و نشریه
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
