تابستان گرم 1341 در صفحات تاریخ

الهام صالح

 

اگر بخواهید سه ماهه دوم سال 1341 را ورق بزنید، باید به سراغ کتاب «روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2» بروید. روی جلد کتاب هم نمونه‌هایی از مهم‌ترین اتفاقات این دوره به چشم می‌خورد. «سخنرانی آیت‌الله طالقانی در مسجد هدایت»، «امینی: در مملکت پول هست اعتماد نیست»، «زلزله ویرانگر فاجعه آفرید»، «اسدالله علم مامور تشکیل کابینه شد» و ««علی امینی استعفای خود را تسلیم شاه کرد»، این عناوین را تشکیل می‌دهند.

«روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2»، رویدادهای تیر تا شهریور 1341 را بررسی می‌کند. این مجلد، بخش‌های «مقدمه»، «تیر 1341»، «مرداد 1341»، «شهریور 1341»، «فهرست اعلام» و «کتابنامه» را شامل می‌شود.

کتاب‌های روزشمار از این نظر که وقایع برهه‌های مختلف را ورق می‌زنند، کتاب‌هایی مهم به شمار می‌روند که انتشار آن‌ها به خودی خود، یک ویژگی مثبت است، این موضوع درباره «روزشمار 15 خرداد» نیز صدق می‌کند.

اما یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های «روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2» مقدمه‌ای است که مولف بر آن نوشته. در این مقدمه، به صورت خلاصه، آنچه در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور 1341 رخ داده، بیان می‌شود. این مقدمه، در واقع چکیده‌ای از رویدادهایی است که در صفحات بعدی کتاب وجود دارد. در بخشی از این مقدمه درباره استعفای علی امینی و نخست‌وزیر شدن اسدالله علم چنین نوشته شده: «شاید ناتوانی دولت در تنظیم بودجه کل کشور یکی از ده‌ها دلیل و بهانه‌ای بود که دست محمدرضا پهلوی را در تغییر علی امینی باز گذاشت. هنوز اولین ماه تابستان به پایان نرسیده بود که عمر دولت دکتر امینی هم به سر آمد. امینی که از سویی بر سر بودجه نظامی با محمدرضا به توافق نرسیده بود و از سوی دیگر از کمک‌های مالی آمریکا در آن مقطع قطع امید کرده بود تحت فشار قرار گرفت و استعفا کرد و محمدرضا پهلوی اسدالله علم را جایگزین او ساخت.»

در این روزشمار، اتفاقات هر روز ابتدا به صورت فهرست‌وار و سپس به صورت اطلاعات تکمیلی در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. یکی از عناوینی که برای روزشمار چهارشنبه 6 تیر 1341 انتخاب شده، درباره مخالفت آیت‌الله حکیم با اجرای برنامه اصلاحات ارضی است: «آیت‌الله حکیم با ارسال دو نامه به ایران با اجرای برنامه اصلاحات ارضی مخالفت کرد. آیت‌الله حکیم در مخالفت با اجرای اصلاحات ارضی به علمای قم نامه‌ای نوشت که بخشی از آن به این شرح است: «مرقوم داشته بودید که آقای ارسنجانی، وزیر کشاورزی مکرر اظهار کرده است که راجع به تصرف املاک [این اقدام] با رضایت حضرات آقایان مراجع می‌باشد. اگر مرادشان اینجانب است، عین کذب و محض افتراء است و اگر مرادشان دیگران است گمان نمی‌کنم صحت داشته باشد و اینجانب بارها استنکار خود را به سمع اولیاء امور رسانیده [است].»

به تعویق افتادن دستگیری آیت‌الله قاضی طباطبایی، یکی از اتفاقات مرداد 1341 به شمار می‌رود که در آن رئیس ساواک تبریز با ارسال نامه‌ای به رئیس اداره کل سوم ساواک تهران، از به تعویق افتادن دستگیری آیت‌الله قاضی طباطبایی خبر داده و با استناد به نظر استاندار دستگیری او را در این چند روز به مصلحت ندانسته است: «ایشان به علت تقارن فردا و پس فردا با روز 27 و 28 مرداد و با توجه به دعوت‌هایی که از طبقات مختلف مردم به عمل آمده است و اجتماعات و تظاهراتی که ظرف دو روز اخیر در مناطق مختلف شهر برگزار خواهد شد، این اقدام را تا 48 ساعت دیگر مقرون به مصحلت ندانست.»

در «روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2» هم به اتفاقات فرهنگی و اجتماعی و هم به اتفاقات سیاسی اشاره شده. یکی از موضوعات این روزشمار نیز مخالفت صریح آیت‌الله خمینی با اسرائیل و بهایی‌ها است: «راهی که من انتخاب کرده‌ام راهی است که مردم خواهان آن هستند و اگر من هم مثل دولتی‌ها حرف بزنم مردم مرا هم طرد خواهند نمود. من با هیچ ‌یک از کشورهای مسلمان رابطه‌ای ندارم... ولی موقعی که اختلافاتی بین همان کشورهای اسلامی و حکومت یهود به وجود می‌آید چاره‌ای جز جانبداری از حکومت‌های اسلامی ندارم و اگر دولت ایران رابطه خود را با کشور اسرائیل قطع کند آن وقت روحانیون ایران یک صدا بر ضد تحریکات کشورها... علیه حکومت شیعه ایران قیام خواهند نمود.»

بین اتفاق‌های شهریور 1341، زلزله‌ای که در مثلث قزوین (بوئین‌زهرا)، ساوه و همدان رخ داد یکی از تلخ‌ترین اتفاقات به شمار می‌رفت که همدردی بسیاری از مردم سراسر ایران و حتی کشورهای خارجی را به همراه داشت. یکی از افرادی که در کمک به زلزله‌زدگان نقش داشت، غلامرضا تختی بود که در یکی از تیترهای روزشمار دوشنبه 12 شهریور 1341 به این موضوع اشاره شده است: «غلامرضا تختی به همراه چند دوست ورزشکارش از جمله بیوک‌کار (فوتبالیست) و خجسته‌پور (کشتی‌گیر) به‌منظور جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای زلزله‌زدگان به خیابان‌ها رفتند و چهار کامیون خواربار و پوشاک و بیست هزار تومان پول برای زلزله‌زدگان جمع‌آوری کردند.»

اگر بخواهیم به برخی از ویژگی‌های کتاب «روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2» اشاره کنیم، باید بگوییم که در وهله نخست بعید به نظر می‌رسد که از اتفاقات این سه ماه، کتابی با این حجم تدوین شود، اما این اتفاق رخ داده و این کتاب توانسته است درباره رویدادهای این ماه‌ها، اطلاع‌رسانی کند. همچنین صفحات داخلی که هر روز را از روز دیگر مجزا می‌کند، مانند صفحات یک تقویم رومیزی طراحی شده که گرافیک زیبایی را ایجاد کرده است.

کتاب «روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2» به طور کلی به خاطر موضوعی که دارد، مخاطب حرفه‌ای و علاقه‌مند به تاریخ را به خود جذب می‌کند. این کتاب دربردارنده بخشی از تاریخ کشور است که شاید دسترسی به جزء جزء آن برای همگان امکان‌پذیر نباشد، اما گردآوری این اطلاعات در قالب کتاب، می‌تواند مخاطب را در دستیابی به صفحات تاریخ انقلاب اسلامی یاری دهد.
 
*‌‌ روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2 (1 /4 /1341 تا 31 /6 /1341)، به کوشش جواد کامور بخشایش،‌ دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و انتشارات سوره مهر، 1394، 660 صفحه

 
تعداد بازدید: 3547